عدم صدور مجوز بازرسی (سایت های درخواستی) به آژانس، حق ایران است.

پس از صدور قطعنامه شورای حکام علیه جمهوری اسلامی ایران، گروه روابط بین الملل پژوهشکده تحقیقات راهبردی درصدد مصاحبه با صاحبنظران داخلی و خارجی در این حوزه بر آمد. از این رو، دکتر طه اکرمی (پژوهشگر گروه روابط بین الملل) مصاحبه ­ای را با دکتر دنیل جوینر، استاد دانشگاه آلاباما ترتیب داد که در ذیل، برخی از مهمترین مطالب طرح شده در مصاحبه بیان می­شود.

1. نظر شما در رابطه با صدور قطعنامه شورای حکام علیه جمهوری اسلامی ایران چیست؟ آیا پرونده ایران به شورای امنیت ارجاع داده خواهد شد؟

دکتر جوینر: این قطعنامه، الزام آور و چندان جدی نیست. به موجب این قطعنامه، شورای حکام با استناد به اسنادی که اسرائیل مدعی است، از جمهوری اسلامی ایران خواسته است تا به بازرسان اجازه بازرسی داده شود. این حق آژانس است که طبق پروتکل الحاقی درخواست بازرسی دهد؛ اما عدم اجازه بازرسی و چالش این درخواست (دسترسی) نیز حق ایران می­باشد. همچنین این موضوع که ایران پروتکل را نقض کرده است، جای بحث دارد و برای من هنوز این امر مشخص نشده است. علاوه بر آن، ایران در حال مذاکره با آژانس می­باشد.

در رابطه با ارجاع به شورای امنیت نیز، اگر ایران اجازه دسترسی را ندهد و با آژانس همکاری نکند، و از طرف دیگر، اگر شورای حکام عدم پایبندی ایران به پروتکل را اعلام کند، در آن صورت پرونده ایران به شورای امنیت ارجاع داده خواهد شد. در آنجا نیز بازی­های قدرت زیادی در جریان است و در صورت صدور قطعنامه، الزام­آور بوده و از ایران "مطالبه^[1]" خواهد شد. البته برای صدور قطعنامه در شورای امنیت، به رای حداقل 9 عضو و عدم مخالفت هر 5 عضو دائم نیاز است که به نظر می­رسد به احتمال زیاد روسیه و چین صدور چنین قطعنامه­ای علیه ایران را وتو خواهند کرد.

2. آیا درخواست آژانس بین المللی انرژی اتمی، مبنی بر بازدید از این سایت­ها قانونی است و روند قانونی چگونه باید باشد؟

دکتر جوینر: این موضوع در پروتکل محل تفسیرهای مختلفی است. در پروتکل به طور کلی از اجازه دسترسی صحبت شده است اما در رابطه با دسترسی به هر سایتی خصوصاٌ نظامی صحبتی نشده است. همچنین بازرسیها طبق پروتکل باید نمونه­برداری محیطی و نزدیک سایت­ها باشد و می ­توان اجازه بازرسی فیزیکی را نداد. به طور کلی، آژانس می ­تواند سوال بپرسد و درخواست کند، اما مهم، دولتها هستند و در پروتکل حق حاکمیت دولتها حفظ شده است؛ چراکه هیچ دولتی مایل به بازرسی از مراکز نظامی­ اش نیست.

3. نظر شما در رابطه با خروج ایران از پروتکل و ان.پی.تی و نهایتاٌ از برجام چیست؟

دکتر جوینر: در رابطه با پروتکل، هنوز شفاف نشده است که ایران پروتکل را نقض کرده است. همچنین ایران و آژانس در حال مذاکره هستند. اما با این حال، ایران پروتکل را به صورت داوطلبانه اجرا می­کند و می­تواند از آن خارج شود. از این رو، آژانس تمایلی به وارد کردن فشار بیش از حد به ایران ندارد.

اما بحث ان.پی.تی متفاوت است. ان.پی.تی یک معاهده است. من فشار غیرمعمول کشورهای هسته ­ای به کشورهای غیر هسته ­ای عضو را درک می کنم. ایران به لحاظ حقوقی می­ تواند از آن خارج شود؛ اما به لحاظ سیاسی، شرایط تفاوت دارد. در جامعه بین الملل، اگر ایران خارج شود، ممکن است این پیام را به جهان مخابره کند که در تلاش برای توسعه تسلیحات هسته ­ای است. از این رو، خروج ایران از ان.پی.تی توصیه نمی­ شود.

و نهایتاٌ در رابطه با برجام، اروپا نیز تلاش زیادی کرده است تا آن را حفظ کند و ادامه دهد. اما ایران ناامید شده است. من فکر می­کنم که امید ایران به تغییر دولت در آمریکا است و ایران امیدوار است تا بایدن روی کار آمده و او مجدد به برجام بازگردد.

4. آیا میان تمدید تحریم ­های تسلیحاتی و صدور قطعنامه شورای حکام آژانس علیه ایران، ارتباطی وجود دارد؟

دکتر جوینر: خیر، ارتباطی میان این دو نیست. یکی بحث آژانس است و موضوع دیگری دارد و دیگری تحریمهای تسلیحاتی که به شورا مربوط است و حداقل در ظاهر ارتباطی ندارند. اما باید گفت که به طور کلی آمریکا فشار بیشتری بر روی ایران را می­ خواهد و در این راستا به کشورها فشار می­ آورد. در ضمن، تحریمهای تسلیحاتی بعید است که ادامه پیدا کنند.

5. در صورت صدور قطعنامه (تمدید تحریمهای تسلیحاتی) و یا فعالسازی مکانیسم ماشه، راهکار ایران به لحاظ حقوقی چیست؟

دکتر جوینر: در ابتدا باید به رئیس جلسه شورای امنیت در آن مقطع زمانی توجه کرد. در اکتبر سال جاری، روسیه رئیس جلسه خواهد بود و احتمال عدم طرح آن در دوره ریاست روسیه بر شورای امنیت وجود دارد. اما در هر صورت، روسیه صرفاٌ یک ماه رئیس خواهد ماند و در ماه های بعد از آن (سپتامبر، نوامبر و دسامبر) مسائل مربوط به ایران احتمالا دوباره طرح شوند. استدلال آمریکا از فعالسازی مکانیسم ماشه، مربوط به پاراگراف 10 قطعنامه 2231 است و تفسیر خاص خود را از آن دارد و معلوم نیست که این امر تا چه حد برای سایر کشورها قابل پذیرش باشد. در صورت فعالسازی مکانیسم ماشه، همه تحریمهای ایران باز خواهند گشت.

در رابطه با صدور قطعنامه نیز، بعید به نظر می­ رسد روسیه و چین اجازه چنین کاری را بدهند.اما به طور کلی باید گفت که ایران به لحاظ حقوقی کار خاصی نمی ­تواند انجام دهد. صرفاٌ یک راه وجود دارد، آن هم اینکه ایران بتواند موافقت اکثریت اعضا مجمع عمومی سازمان ملل متحد را جلب کرده و آنها موضوع را به دیوان بین المللی دادگستری ارجاع دهند.

در صورت فعالسازی مکانیسم ماشه، تنها امید آن است که روسیه و خصوصاٌ چین، با توجه به تنش­ هایی که با آمریکا دارند، تصمیم به بی ­اعتنایی به فعالسازی مکانیسم ماشه و تحریمهای سازمان ملل بگیرند و با ایران همکاری کنند که البته این موضوع، تنشهای میان این کشورها با آمریکا را بیش از پیش افزایش خواهد داد.

6. آینده برجام را چگونه می­بینید؟

دکتر جوینر: آینده برجام به نتیجه انتخابات آمریکا مربوط است. اگر در آمریکا ترامپ رای بیاورد، احتمال حفظ برجام بسیار ضعیف است و ایران ممکن است از آن خارج شود. اما در صورت پیروزی بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و احتمال بالای بازگشت او به برجام، به نظر می ­رسد برجام حفظ خواهد شد. به طور کلی سیاست ایران نسبت به آمریکا و همچنین سیاست آمریکا نسبت به ایران، بسیار پیچیده است. به نظر می ­رسد در صورت وجود ارتباطی میان حوادثی که اخیراٌ در ایران روی می ­دهد با اسرائیل و آمریکا، ایران به سمت واکنش نظامی سوق پیدا کند و همین مسئله ممکن است به دستاویزی تبدیل شود تا آمریکا اقدامات دیگری علیه ایران انجام دهد. لذا ایران نباید فریب آنها (آمریکا و اسرائیل) را بخورد.

7. جناب دکتر جوینر به عنوان سوال پایانی، در صورت پیروزی مجدد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، احتمال جنگ با ایران را می­دهید؟

دکتر جوینر: من حامی ترامپ نیستم اما خوشحالم که وی علی رغم توصیه مشاورانش، تاکنون از درگیری مستقیم با ایران پرهیز کرده است. به نظر می­ رسد ترامپ معتقد است که جنگ با ایران به لحاظ سیاسی برای او خوب نخواهد بود. با این حال، نباید فشارهای اسرائیل را فراموش کرد؛ چرا که اسرائیل به دنبال افزایش تنش با ایران است.