امکان‌سنجی‌و‌برآورد‌ظرفیت‌خرید‌تسلیحات ‌نظامی از روسیه‌و‌چین توسط‌ایران

1. مقدمه

تحریم های تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی به صورت یکجانبه آغاز شد و در قالب قطعنامه 1747 شورای امنیت به صورت چندجانبه به اوج خود رسید. تحریم های تسلیحاتی کاتسا به صورت یکجانبه مکمل تحریم های شورای امنیت به شمار می رفت. امضای توافقنامه برجام در سال 2015 نقطه پایانی بود بر استمرار تحریم های تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران که بر اساس این توافقنامه در مهرماه 1399 به پایان می رسد. تلاش آمریکا جهت نامحدود کردن تحریم های تسلیحاتی در شورای امنیت با مخالفت چین و روسیه مواجه شده است. در نوشتار پیش رو ضمن ارزیابی بازدارندگی نظامی جمهوری اسلامی ایران در ابعاد هوایی، دریایی موشکی به بررسی ظرفیت های تسلیحاتی چین و روسیه جهت تقویت توان نظامی جمهوری اسلامی ایران خواهیم پرداخت.

2. سیاست دفاعی جمهوری اسلامی ایران و تهدیدات محیطی

سیاست دفاعی جمهوری اسلامی ایران همواره با توجه به تهدیدات محیطی و محدودیت های تسلیحاتی طراحی و متحول شده است. با توجه به اسناد بالادستی برنامه ششم توسعه و سند چشم انداز بیست ساله کشور و اظهارات مقامات ارشد، نظام بازدارندگی همه جانبه و موثر، محور سیاست های دفاعی کشور را تشکیل می دهد.

      بند 3-53 سیاست های کلی برنامه ششم توسعه در راستای ارتقای بازدارندگی مطرح کرده است: افزایش ظرفیت های قدرت نرم و دفاع سایبری و تامین پدافند و امنیت سایبری برای زیر ساخت های کشور در چهارچوب سیاست های کلی مصوب.^[1] صورت پذیرد. در بند 53 سیاست های کلی برنامه ششم توسعه ذکر شده است توسعه توان موشکی و فناوری ها و ظرفیت تولد سلاح ها و تجهیزات عمده دفاعی برترساز با توان بازدارندگی و متناسب با انواع تهدیدات است.^[2] بند ب ماده 106 سند ششم توسعه تصریح می کند که دولت موظف است پشتیبانی های لازم را به منظور افزایش توان دفاعی کشور در تراز قدرت منطقه ای و تامین منافع ملی و امنیت ملی با انجام اقدامات اساسی زیر به عمل آورد: تحکیم و تقویت بنیه دفاعی کشور با پشتیبانی از توسعه و افزایش توان تولیدی موشکی؛ توسعه و تقویت توان پدافند هوایی در سطوح مختلف برد کوتاه، متوسط و بلند.^[3] در مجموع سیاست دفاعی جمهوری اسلامی ایران را می توان با محوریت بازدارندگی همه جانبه و موثر در چهار بخش بازدارندگی سه سطحی (خشکی، هوایی و دریایی)، بسیج مردمی، بازدارندگی موشکی و دفاع سایبری خلاصه نمود.

3. محیط راهبردی و تهدیدات راهبردی

محیط راهبردی جمهوری اسلامی ایران به دلیل دخالت قدرت های فرامنطقه ای در نظم امنیتی منطقه غرب آسیا در قالب دو محیط بین المللی و منطقه ای دسته بندی می شود. تهدیدات هر دو محیط در پیوند با یکدیگر زمینه های تهیدات محیط راهبردی جمهوری اسلامی ایران را تشکیل می دهند.

3-1. تقویت تسلیحاتی متحدین منطقه ای آمریکا

عربستان سعودی، بر اساس ارزیابی «مؤسسۀ بین‌المللی تحقیقات صلحِ استکهلم»، در پنج سال گذشته نخستین واردکنندۀ تسلیحات در جهان بوده است و میزان خرید این کشور در این زمینه، در فاصلۀ سال‌های ٢٠١٤ تا ٢٠١٨ به نسبت مدت مشابه پیش از آن، به میزان ١٩٢ درصد افزایش یافته است. در همین دوره، مصر خریدهای خود را نسبت به دورۀ پنج سالۀ پیش از آن ٢٠٦ درصد، اسرائیل ٣۵٤ درصد، قطر ٢٢۵ درصد، و عراق ١٣٩ درصد افزایش داده‌اند. در همین دوره، میزان خریدهای تسلیحاتی سوریه ٨٧ درصد کاهش داشته است^[4].

3-2. حمله نظامی گزینشی به نیروهای مقاومت

حملات هوایی رژیم صهیونیستی به مدافعان حرم در سوریه و انفجار انبار مهمات نیروهای مقاومت در عراق و سوریه سبب تشدید فشارهای نظامی به نیروهای محور مقاومت شده است. حملات نظامی آمریکا به نیروهای حشدالشعبی و کتائب حزب الله و در ادامه شهادت سردار سلیمانی در قالب لایه نظامی فشار حداکثری به جمهوری اسلامی ایران اتفاق افتاده است.

3-3. استمرار نامحدود تحریم های تسلیحاتی

طرح پمپئو برای دائمی کردن تحریم های تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران و ارسال آن به شورای امنیت جهت کاهش سطح بازدارندگی نظامی مطرح شده است. مهرماه 1399 به عنوان زمان پایان تحریم های تسلیحاتی مندرج در برجام برای تیم امنیتی ترامپ قابل قبول نبوده و استمرار تحریم ها در جهت فشار حداکثری به مهمترین گزینه راهبردی محدودسازی نظامی ایران نزد آمریکایی ها تبدیل شده است.

3-4. تحریم های بی سابقه اقتصادی

تحریم های همه جانبه دوره ریاست جمهوری اوباما با خروج ترامپ از برجام از شدت بالایی برخوردار شده است. تلاطم شدید شاخص های اقتصاد داخلی نشان دهنده تاثیرگذار بودن فشارهای تحریمی و ضرورت مقابله با آن توسط نخبگان حاکمیتی جمهوری اسلامی ایران بوده است. این تحریم ها بر حوزه مسایل اقتصادی- اجتماعی داخلی و توانایی های نظامی بازدارندگی در برابر تهدیدات محیطی تاثیرگذار بوده است.

4. نیازسنجی تسلیحات راهبردی جمهوری اسلامی ایران

با توجه به تهدیدات مطرح شده فوق و تقویت تعادل دفاع و تهاجم در بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران نیازهای راهبردی به سلاح های تهاجمی و تدافعی با برتری تسلیحات تهاجمی بیش از دهه های گذشته احساس می شود. نیازهای راهبردی تسلیحاتی ایران در شرایط کنونی را می توان در سه بعد هوایی، زمینی-موشکی و دریایی خلاصه نمود.

5.امکان سنجی و ظرفیت سنجی شرکای تسلیحاتی ایران

5-1. چین

 

5-2. روسیه

عمده تسلیحات صادراتی روسیه به کشورهای آسیایی و آفریقایی صادر می شوند. 43 درصد از تسلیحات روسیه به منطقه اسیا و 20 درصد آن به غرب آسیا صادر می شود. یکی از مهمترین مشتری تسلیحات روسی هند است. هند 62 درصد از تسلیحات خود را از روسیه وارد می کند. از سال 2015 تا 2020 روس ها موافقت کردند تا با قراردادی به ارزش 7 میلیارد دلار 24 سوخوی 35 و چهار اس-400 را به چینی ها به فروش برسانند. روس ها در تامین تسلیحات کشورهای قدرتمند آسیایی از سابقه طولانی برخوردار هستند. روس ها در سال 2019 بیش از 13 میلیارد دلار انواع تسلیحات را به فروش رسانده اند.^[1] 55 درصد از تسلیحات روسیه 

در سالهای 2014 تا 2018 به سه کشور هند، چین و الجزایر فروخته شده است. مهمترین شرکت های تولیدکننده تسلیحات روسیه عبارتند از آلماز-آنتی، شرکت هواپیمایی متحده، شرکت کشتی سازی متحده و شرکت موشک های تاکتیکی. در جدول زیر رتبه بندی شرکت های تسلیحاتی مطرح روسیه مشاهده می شود. ^[1]

 

1. تحلیل راهبردی

انتقال تسلیحات از قدرت نظامی دوم و سوم جهانی مزایای راهبردی بسیاری در ابعاد انتقال تسلیحات کارآمد و متنوع دربرخواهد داشت. به تبع در صورت وقوع سناریوی دوم (مخالف چین و روسیه با قطعنامه آمریکا در شورای امنیت) انتقال تسلیحات از چین و روسیه آسان تر خواهد بود. مزایای انتقال تسلیحات از چین همان طور که در جدول مزیت راهبردی انتقال تسلیحات از چین اشاره شد تقویت توان بازدارندگی هوایی (خرید جنگنده های سری JF و هلیکوپترهای سری Z ) خواهد بود. به دلیل حجم بیش از 20 میلیارد دلاری تراز تجاری ایران و چین و عدم انتقال بخشی از درآمدهای ارزی به داخل کشور، امکان پیاده سازی الگویخرید تسلیحات با استفاده از منابع مسدودشده وجود دارد. به عنوان مثال چین در قبال انتقال تسلیحات از ونزوئلا نفت و از ازبکستان و ترکمنستان نیز گاز دریافت کرده است.^[1]

دومین صادرکننده تسلیحات جهان با نزدیک به 20 درصد از کل صادرات جهانی روسیه است. امتیاز روسیه جهت همکاری تسلیحاتی را می توان در کاهش فروش تسلیحات به ونزوئلا و هند و حمایت تسلیحاتی این کشور از رقبای سیاسی آمریکا خلاصه نمود. صادرات روسیه به هند 42 درصد در سالهای 2009 تا 2018 کاهش داشته است. در همین دوره بیش از 90 درصد کاهش در صادرات اسلحه به ونزوئلا ثبت شده است. از سال 2000 به بعد، روسیه صد درصد از تسلیحات نیکاراگوئه را تامین کرده است. نزدیک به هفتاد درصد از تسلیحات ونزوئلا توسط روسیه تامین شده است. موشک های ضد تانک، هلیکوپتر و هواپیماهای جنگی، سیستم های ضد هوایی، توپخانه و راکت انداز^[2] از جمله سلاح هایی است که توسط روسیه به ونزوئلا فروخته شده است. بازار تسلیحات ایران و مخالف ایران با آمریکا دو امتیاز این کشور در افزایش انگیزه روسیه در فروش تسلیحات راهبردی مانند هواپیماهای SU-30 و زیردریایی های Amure1670 و Piranha خواهد بود.

---

[1] http://english.chinamil.com.cn/view/2018-02/27/content_7953754.htm

[2] https://asiatimes.com/2019/04/business-booming-for-russias-arms-traders/

---

[1] https://www.sipri.org/sites/default/files/2019-12/1912_fs_top_100_2018.pdf

 

---

[1] https://www.aa.com.tr/en/economy/russia-makes-13-billion-worth-of-arms-sales-in-2019/1675308#