سیاست برجامی ایران؛ از اقدام قاطع تا رفع همه تحریم‌ها

برنامه «گفتگوی سیاسی» رادیو گفتگو با بررسی سیاست برجامی ایران؛ از اقدام قاطع تا رفع همه تحریم¬ها با حضور عسگر صفری کارشناس روابط بین الملل به روی آنتن رفت.

عسگر صفری در ابتدای گفت وگو عنوان داشت برنامه هسته­ای به طورکلی و مذاکره در مورد آن به طور اخص یکی از مهم­ترین متغییرهای تاثیرگذار بر سیاست داخلی و خارجی ایران از زمان مطرح شدن آن بوده است. در همه این سال­­ها خواسته اصلی ایران استفاده صلح­آمیز از آن در جهت رفع نیاز­های فعلی و آتی همانند سایر کشورهای بهرمند از این فناوری بوده است. در حالی که طرف­های غربی و به ویژه ایالات متحده آمریکا تلاش کرده است از برنامه­ هسته­ای ایران به عنوان اهرم فشاری در جهت محدود کردن فعالیت­های منطقه­ای ایران و در صورت لزوم استفاده از آن به عنوان ابزاری برای ایجاد تغییرات در ساختارهای سیاسی و اجتماعی داخلی ایران استفاده کند. این امر موجب شده است که برنامه­ هسته­ای ایران از حالت مذاکرات فنی خارج شده و عملا به یک موضوع سیاسی تبدیل شود. ارتباط این موضوع سیاسی با سایر اهداف و منافع ایالات متحده در منطقه خاورمیانه باعث پیچیده­تر شدن مذاکرات هسته­ای شده است زیرا ایالات متحده آمریکا مجبور است جوانب و ملاحظات متعددی را در مذاکره با ایران در نظر بگیرد.  

ایالات متحده چه تحریم­هایی را باید بردارد تا ایران به مذاکره بازگردد؟

خواسته‌­های ایران در این مورد کاملا مشخص است. همانگونه که مقام معظم رهبری فرمودند طرف­های غربی باید در عمل و نه در روی کاغذ باید اطمینان بدهند که همه تحریم­ها باید برداشته شوند تا ایران به مذاکرات بازگردد. به عبارت دیگر آنها باید حسن نیت خود را در این مورد به صورت ملموس نشان دهد. اما مسئله­ای که در این مورد وجود دارد این است که تحریم­یکی از مهم­ترین ابزار سیاست خارجی دولت­های ایالات متحده آمریکا به ویژه دولت­های دموکرات بوده است. یا توجه به اینکه دولت­های دموکرات نسبت به جمهوری­خواهان به جنگ تمایل کمتری دارند تلاش می­کنند از گزینه­های جایگزین از جمله تحریم استفاده کنند. سابقه هم نشان داده است که آنها معمولا علاقه­ای به برداشتن کامل تحریم­ها ندارند. یکی از دلایل این امر هم این است که آنها عقیده دارند که لغو تحریم­ها به اعتبار و تاثیرگذاری­ آنها آسیب می­زند و این امر به نوبه خود باعث می­شود که آنها نتوانند در موقعیت­های مختلف از آن استفاده کنند. بنابراین در مذاکرات هم این دو دیدگاه متناقض در مقابل هم قرار گرفته است. با این حال به نظرم اگر قرار است تحریم­هایی برداشته شود باید شامل تحریم­هایی باشد که زمینه ارتباط ایران با اقتصاد و سیاست جهانی را فراهم کند. از زمانی که دولت ایالات متحده از برجام خارج شده است ایالات متحده تحریم­های مختلفی از جمله در حوزه نفت؛ بانک؛ صنایع تولیدی و صادراتی؛ سپاه پاسداران، حقوق بشر؛ و غیره اعمال کرده است. لغو این تحریم­ها و نتایج عملی آنها در میان مدت­ می­تواند بخشی از اطمینان از دست رفته را جبران کند. با این حال اطمینان کامل با توجه به سابقه اختلافات دیرین غیر ممکن است.

 

سیاست و اقدمات کشورهایی اروپایی را در این زمینه چگونه ارزیابی می­کنید؟

برای پاسخ به این سوال باید به راهبرد جدید کشورهای اروپایی در قالب اتحادیه اروپا اشاره کرد. در دوره ترامپ روابط اتحادیه اروپا و ایالات متحده به دلیل اقدامات یکجانبه وی و کاهش نقش اتحادیه اروپا در مسائل بین­المللی از جمله مذاکرات هسته­ای با ایران دچار شکاف شده بود. با این حال یکی از اهداف دولت بایدن ترمیم این رابطه است. این عامل باعث شده است که اتحادیه اروپا نیز درصدد تقویت جایگاه و نقش خود در مسائل بین­المللی باشد. با توجه به این مسئله اتحادیه اروپا تمایل زیادی به همکاری با ایالات متحده در مورد برنامه هسته­ای ایران و بازگشت ایران به مذاکرات دارد. با این حال ویژگی جدیدی که سیاست خارجی اروپا دارد این است که در وضعیت فعلی و پس از روی کار آمدن دولت بایدن اتحادیه اروپا تلاش دارد استقلال بیشتری در سیاست خارجی خود داشته و از وابستگی خود به ایالات متحده بکاهد. بر همین اساس است که ما مشاهده می­کنیم که اتحادیه اروپا تلاش دارد از طریق تعریف نقش جدید خود به عنوان میانجی­گر بین ایران و ایالات متحده نقش حل و فصل کننده اختلاف در نظام بین­املل را داشته باشد. در واقع دوره چهار ساله دونالد ترامپ این موضوع را به اتحادیه اروپا یادآوری کرده است که در عین همکاری با ایالات متحده باید نقش مستقلی داشته باشد. در کل باید اشاره کرد که خواسته اتحادیه اروپا آغاز مذاکرات است زیرا یکی از نگرانی­های کشورهای اروپایی به تعویق افتادن مذاکرات و اتخاذ راه­های جایگزین از سوی جمهوری اسلامی ایران است. این موضوع در واکنش آنها به افزایش غنی سازی در ایران و همچنین قانون مجلس در مورد متوقف کردن اقدامات دواطلبانه مشخص بود.

 

آمریکا و غرب بایستی چگونه و بر اساس چه مکانیسمی تعهداتشان را انجام دهند تا ایران نیز به تعهدات خود عمل کند؟

قبل از پاسخ به این سوال باید نکته‌ای را اشاره کنم و آن هم این است که نوعی رویکرد اخلاقی در سیاست خارجی ایران وجود دارد مبنی بر اینکه وفای به تعهدات از جمله اصولی است که باید در امور مربوط به زندگی روزمره و همچنین تعاملات بین­المللی رعایت شود. بر همین اساس هم است که ایران علیرغم وجود تحمل فشار‌های مختلف سیاسی و اقتصادی به مواردی که در مذاکرات سال ۲۰۱۵ توافق کرده پایبند است. در حالی که چنین رویکردی در طرف­های غربی از جمله ایالات متحده آمریکا وجود ندارد و آن‌ها بیشتر بر اساس منافع خود با مذاکرات و تعهدات خود رفتار می­کنند. با این حال در مورد سوال مذکور باید اشاره کرد که مکانیسم مشخصی در این زمینه نمی­توان مطرح کرد چرا که همانگونه که عنوان شد این کشور‌ها تعهدات را بر اساس منافع خود تعریف می­کنند. به همین دلیل است که ما مشاهده می­کنیم که ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ از برجام خارج می­شود و الان خواستار بازگشت به مذاکرات شده است. شاید این استدلال وجود داشته باشد که مورد دولت ترامپ متفاوت بود، چون سیاست خارجی آمریکا متاثر از ویژگی شخصیتی وی بود. اما باید اشاره کرد که در قبل از ترامپ نیز دولت ایالات متحده به بسیاری از تعهدات خود در قبال ایران عمل نکرد و دولت جدید نیز طی روز­های که وارد کاخ سفید شده نشان داده است که نه تنها نیتی برای انجام تعهدات خود از جمله رفع تحریم­ها ندارد بلکه موارد جدیدی از جمله محدود کردن فعالیت­های منطقه­ای ایران و توانایی­های موشکی ایران دارد. البته در این مورد مقام معظم رهبری رویکردی داشتند که به نظرم می­تواند مد نظر قرار بگیرد. ایشان عنوان داشته اند که همانگونکه مکانیسم راستی آزمایی برای برنامه­ هسته­ای ایران لحاظ شده چنین مکانیسمی هم برای اجرا تعهدات کشور‌های غربی از جمله در زمینه لغو تحریم­ها ونتایج عینی آن‌ها ایجاد شود.

 

در صورت بازگشت ایالات متحده به مذاکرات چه تظمینی وجود دارد که مجددا مانند سال 2018 از آن خارج نشود؟

در این مورد باید به رویکرد کلی ایالات متحده به مذاکرات اشاره کرد. ایالات متحده مذاکره با این هدف مذاکره نمی¬کند که به یک اختلاف موجود بین خود و ایران پایان دهد. بلکه مذاکره از جمله ابزار‌هایی است که ایالات متحده در قبال ایران از آن استفاده می¬کند؛ بنابراین ورود و خروج به مذاکرات بر اساس موقعیت زمانی ومانی و همچنین بر اساس منافع ایالات متحده آمریکا است. اضافه بر اینکه بسیاری عقیده دارند که توافق¬نامه سیاسی بین ایران و کشور‌های ۱+۵ بیشر ماهیت سیاسی دارد تا حقوقی؛ بنابراین ضمانت¬های اجرایی حقوقی که بتوان به آن متوسل شد وجود ندارد. با این حال به نظرم برای اینکه اتفاق سال ۲۰۱۸ دیگر تکرار نشود و خروج ایالات متحده تبدیل به رویه نشود باید در صورت مذاکرات مجدد مفادی اضافه گردد اولا اقدام متقابل از سوی ایران را تضمین کند؛ و علاوه بر این اقدامات جبرانی را نیز باید مد نظر قرار دهد. به عنوان مثال خروج یک طرف ایالات متحده از سال ۲۰۱۸ همراه با تحریم¬ها بوده است که تاثیر قابل توجهی بر رشد تولید ناخالص داخلی و همچنین افزایش مشکلات اقتصادی ایران داشته است. با توجه به اینکه ایالات متحده آمریکا و کشور‌های غربی براساس منافع خود با مذاکرات برخورد می¬کنند به نظر می¬رسد که در زمینه تضمین¬های امنیتی ایران باید بیشتر متکی به اقدامات خود باشد و حقوق خود در مذاکرات احتمالی به طور مشخص اعلام نماید.