بررسی اجمالی تجارت حلال در جهان و سهم ایران از بازار

رکود جهانی بازار در دوره بحران کرونا، شرکت‌ها را بر آن داشته که به دنبال کشف یا خلق فرصت‌های جدید در بازار جهانی و استفاده از آن باشند. جهان چندفرهنگی، همواره می‌تواند دربرگیرنده فرصت‌های جدیدی باشد که برای شرکت‌های ملی و فراملی ناشناخته است. یکی از نمود‌های این فرصت ها، بازار کالا‌های مذهب پایه است. شمع و شراب برای کلیسا، گردشگری مذهبی مناطق مقدس، موسیقی‌های مذهبی، خوراکی‌های مذهبی ادیان، پوشاک مذهبی و ... همه اجزای چنین بازار‌هایی محسوب می‌شود. تنها گردشگری مذهبی سهمی حدود ۱۸ میلیارد دلاری از تجارت جهان را دارا است.
امروزه در جهان، حدود ۱.۸ میلیارد نفر مسلمان زندگی می‌کنند که می‌تواند برای بازاریابان جهانی، فرصتی منحصر بفرد را رقم بزند. یکی از مهم‌ترین دستورات دین اسلام که در آیاتی، چون ۱۶۸ سوره بقره و ۸۸ سوره مائده آمده است، توصیه به خوردن غذا‌های حلال است که مصادیق آن به تفکیک در قرآن و سنت ذکر شده است. بازار غذا‌های حلال با توجه به گستره کشور‌های مسلمان نشین از شرق تا غرب بازاری بسیار بزرگ را شامل می‌شود. این بازار، با توجه به افزایش سالانه ۲.۲ درصدی جمعیت، تا سال ۲۰۵۰ حداقل ۳۰ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و یکی از پر رونق‌ترین بازار‌های رو به رشد محسوب می‌شود.

هم اکنون ظرفیت کشور‌های منطقه منا یعنی خاورمیانه و شمال آفریقا در محصولات غذایی حلال حدود ۴۴۱ میلیارد دلار است. همچنین کشور‌های جنوب آسیا و شرق آسیا نیز به ترتیب ۲۳۸ میلیارد دلار و ۲۳۰ میلیارد دلار ارزش بازار محصولات حلال شان می‌باشد. این عدد برای آسیای مرکزی و آفریقای جنوبی نیز ۲۱۸ و ۱۲۷ میلیارد دلار می‌باشد.

برند حلال در سطح جهان در حال توسعه است کشور‌های غیرمسلمان نیز علاقه‌مندی خود در ورود به تجارت در محصولات غذایی حلال را نشان داده‌اند به طوری که در بازار‌های اروپا محصولات حلال ۱۵ تا ۳۰ درصد گران‌تر از سایر محصولات مشابه به فروش می‌رسند. در حال حاضر کشور‌هایی مانند تایلند، انگلیس و آمریکا نیز که دین رسمی آن‌ها اسلام نیست، برای کسب بازار و درآمد به شناخت بازار کشور‌های اسلامی و محصولات حلال توجه جدی پیدا کرده‌اند و تایلند یکی از کشور‌های پیشرو در تجارت محصولات غذایی حلال است. براساس تحقیقات انجام شده در مناطق مسلمان‌نشین اروپا بیش از ۶۱ درصد از مدارس از گوشت خوک در هیچ غذایی استفاده نمی‌کنند، همچنین ۱۲ درصد از مدارس صرفاً غذای حلال برای دانش‌آموزان سرو می‌کنند. رشد صنعت غذایی حلال در سراسر جهان حاکی از اقبال غیر مسلمانان به این نوع گوشت دارد. به عنوان مثال ایالات متحده آمریکا با جمعیت مسلمان حدودا ۷.۵ میلیون نفر بازار ۹۸ میلیارد دلاری را در محصولات حلال دارا است. (۲) در میان شرکت‌هایی که توجه ویژه‌ای به غذا‌های حلال داشته اند می‌توان به نستله، مک دونالد، کنتاکی، یونیلور، والمارت و ... اشاره کرد.
شرکت نستله از جمله شرکت‌هایی است که با موفقیت به این بازار رو به رشد ورود کرده است. حدود سه دهه پیش شرکت چندملیتی نستله به این بخش از بازار توجه و شروع به سرمایه گذاری کرد و امروزه نه تنها از رهبران تجارت حلال در جهان است بلکه یکی از معتبرترین گواهینامه‌های حلال را برای محصولات غذایی صادر می‌کند. فروش شرکت نستله در کشور‌های اسلامی بالغ بر ۶.۶ میلیارد دلار است. این شرکت دارای نسخه حلال بسیاری از محصولاتش از شکلات تا غذای کودک شامل kitkat، nescafe، maggi، coffee-mate می‌باشد. هرچند فعالیت‌های نستله در محصولات حلال متمرکز بر بازار کشور‌های اسلامی مانند مالزی، اندونزی و خاورمیانه بوده است لکن بازار حلال کشور‌های غیر اسلامی را نیز فراموش نکرده است. در این راستا برنامه بازاریابی این شرکت تحت عنوان «taste of home» به کشور‌های فرانسه، انگلیس، آلمان، سوئیس و سایر کشور‌های دارای جمعیت مسلمان راه پیدا کرده است. در سال ۲۰۰۹ نستله رشد فروش ۵۰ درصدی و سود دو برابری این برنامه را گزارش داده است. این شرکت بیش از ۸۵ کارخانه حلال در سراسر جهان را دارا می‌باشد. عملکرد فوق العاده این شرکت در ورود به این بازار استراتژیک، نستله را به الگویی برای سایر شرکت‌های برای ورود موثر به بازار حلال تبدیل کرده است. (۳)

واردات گوشت حلال کشور‌های عضو سازمان همکاری‌های اسلامی در سال ۲۰۱۴ بالغ بر ۱۵.۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ بوده است که در عربستان سعودی با ۲.۵ میلیارد دلار، مصر با ۱.۷ میلیارد دلار و امارات متحده عربی با ۱.۴ میلیارد دلار، اندونزی با ۱.۲ میلیارد دلار، مازی با ۹۵۰ میلیون دلار، عراق با ۷۹۰ میلیون دلار، کویت با ۶۸۰ میلیون دلار، اردن با ۶۱۰ میلیون دلار، لبنان با ۵۴۰ میلیون دلار و عمان با ۵۱۰ میلیون دلار در صدر فهرست واردکنندگان گوشتی بوده اند.
بزرگترین بازار‌های جهانی مرغ و ماکیان (اعم از تازه، یخ زده و فرآوری شده) ایالات متحده آمریکا با ۳۱.۱ میلیارد دلار با رشد ۱۱۵ درصدی در ده سال گذشته در صدر جدول وارد کنندگان این محصولات قرار دارد. بزرگترین صادرکنندگان مرغ و ماکیان، نیز برزیل با ۷ میلیارد دلار، ایالات متحده آمریکا با ۴.۹ میلیارد دلار، هلند با ۲.۵ میلیارد دلار، آلمان با ۱.۷ میلیارد دلار، فرانسه با ۱.۳ میلیارد دلار، بلژیک با ۱ میلیارد دلار و هنگ کنگ با با ۸۰۴ میلیون دلار، اتریش با ۶۵۲ میلیون دلار و ترکیه با ۶۵۱ میلیون دلار می‌باشند. (۴)

سازمان گواهی دهنده	مبدا	توضیحات
کنسول محصولات غذایی آمریکا(ifanca)	ایالات متحده  آمریکا	1-فرآیند و مواد اولیه تولید را بررسی می کند. 2-تجهیزات و دستگاه ها را بررسی کرده و ممکن استگواهینامه حلال را نیز لغو کند. 3-به تجهیزات مورد تایید ifanca اجازه ذبح مرغها و ماکیان را میدهد
isna	کانادا	1-فرآیند و مواد اولیه تولید را بررسی می کند. 2-تجهیزات و دستگاه ها را بررسی کرده و ممکن استگواهینامه حلال را نیز لغو کند. 3-کارشناسان ذبح خود را برای تایید فرآیند تعیین می کند.
کنسول غذای حلال اروپا(hfce)	اروپا	1-فرآیند و مواد اولیه تولید را بررسی می کند.
دپارتمان توسعه اسلامی مالزی (jakim)	آسیا	1-فرآیند، کنترل ، آماده سازی، مراحل تولید و ذخیره سازیرا بررسی می کند. 2-سازمان ها را ملزم به داشتن کمیته داخلی حلال می کند و آموزش های دوره ای در رابطه با احکام حلال می دهد.

هم اکنون استرالیا به کشور‌های اسلامی گوشت با دریافت برند حلال مالزی گوشت صادر می‌کند و از این طریق به کشور‌های خریدار اطمینان می‌دهد، اما برند حلال ایران در بسیاری از کشور‌ها شناخته شده نیست و به همین خاطر تنها برای صادرات کالای ایرانی از برند حلال استفاده می‌کنیم.
با توجه به سخنان مسئولان و کارشناسان این حوزه در ایران، دلیل سهم پایین ایران (کم‌تر از یک درصد) در گردش مالی ۴۰۰۰ میلیارد دلاری صنعت حلال را عدم توجه کافی به برندینگ و تصویر سازی از برند حلال ایران، آشنایی نداشتن صادرکنندگان ایرانی با گواهی‌های جهانی حلال و عدم استفاده از آنها، تحریم‌ها و عدم دسترسی به روش‌های معاملاتی بدون ریسک برای صادرکنندگان و ... می‌توان عنوان کرد.
اگرچه تمامی کالا‌های تولیدی در کشور ما براساس فقه شیعه حوزه حلیت تولید می‌شود، اما به سبب آنکه رعایت ضوابط موضوعات شرعی در حوزه حلیت برند حلال ما در جهان شناخته شده نیست، سهم ایران در گردش مالی حلال ناچیز است. (۵)

۱- برنامه‌های توسعه و آگاهی بخشی درباره قوانین حلال و قانون گزاران این موضوع و ایجاد برنامه‌های آموزشی در رابطه با فرآیند‌های استاندارد تولید کالا‌های حلال در جهان تدوین شود.
۲- همکاری‌ها با سازمان‌های گواهی دهنده حلال در جهان و رایزنی با سیاستگذاران حلال در میان کشور‌های سازمان‌های همکاری‌های اسلامی جهت ایجاد بازار‌های مشترک حلال افزایش یابد.
۳- فعالیت‌های برندسازی و بازاریابی بین المللی آرم حلال ایران و استفاده از فرصت‌های اقتصادی این آرم جهت اعتبار بخشی به کالا‌های ایرانی و همچنین روی آوردن سایر شرکت‌های جهانی برای استفاده از آرم حلال ایران انجام شود.
۴- پژوهش‌های مرتبط با تحقیقات بازار محصولات حلال و استفاده از ظرفیت همسایگان در جهت گسترش بازار محصولات حلال ایرانی به خصوص گوشت و مرغ افزایش یابد.

۱- A new look at faith-based marketing: the global halal market ,elif izberk-bilgin,Cheryl c.nakta business horizones,۲۰۱۶:
https://doi.org/۱۰.۱۰۱۶/j.bushor.۲۰۱۶.۰۱.۰۰۵،

۲- اسلام در ایالات متحده آمریکا، ویکی پدیا:
https://b2n.ir/726217

۳- Halal goes global,International trade center, Publication Date: ۱۶ Oct. ۲۰۱۵, retrieved from:
https://www.intracen.org/publication/From-niche-to-mainstream---Halal-Goes-Global/

۴- حلال (محصولات غذایی)، ویکی پدیا:

https://b2n.ir/390666

۵- اختصاص کمتر از یک درصد گردش مالی تجارت حلال به ایران، نسیم آنلاین:
https://www.nasimonline.ir/Content/Detail/۲۳۳۸۵۱۳