اقتدار اقتصادی دولت اسلامی از مسیر تقویت دیپلماسی اقتصادی

تحولات کنونی منطقه و جهان، تشکیل تمدن نوین اسلامی را بیش از پیش برای مسلمانان جدی و با اهمیت می‌کند. تمدنی که لازمه تحقق آن، ساخت دولت اسلامی است. تعامل اقتصادی و تاثیر مبادلات تجاری در انتقال ایدئولوژی، عواملی هستند که توجه به دیپلماسی ‌اقتصادی را در میان دیگر عوامل دولت سازی متمایز می‌کنند. در این بین، ایران اسلامی طلایه‌دار اصلی ساخت تمدن نوین اسلامی است. جمهوری اسلامی ایران کشوری مسلمان و قدرتمند در قلب غرب آسیا، با اهدافی انقلابی است که از موقعیت برجسته جغرافیایی، منابع سرشار طبیعی و نیروی انسانی جوان برای تبدیل شدن به یک قدرت تعیین کننده در منطقه و تاثیرگذار در جهان برخوردار است. ایران با اتکا به این ویژگی‌های ممتاز، در روابط خارجی همواره برای تحکیم قدرت منطقه‌ای و اقتدار ملی خود تلاش کرده و به دنبال ساخت دولت اسلامی با استفاده از عناصر قدرت همچون اقتصاد است تا بتواند تشکیل تمدن نوین اسلامی را تسریع نماید.

 

یکی از سیاست‌های کارآمد و راهبردی برای پیشرفت اقتصادی و کسب امتیاز در سطح بین‌المللی، از تلاقی دو حوزه اقتصاد و سیاست خارجی با عنوان «دیپلماسی اقتصادی» حاصل می‌شود. دیپلماسی اقتصادی یک موضوع میان رشته‌ای با زمینه‌های اقتصاد بین‌الملل، اقتصاد سیاسی- بین‌الملل و ادبیات روابط بین‌‌الملل است. اين مفهوم در دوران پس از جنگ سرد و در فرآيند جهاني شدن مطرح شد و امروزه به عنوان يكي از ابزارهاي نوين، كارآمد و موثر در فضاي بين‌الملل در برابر ديپلماسي سنتي قرار گرفته است. به تعبیری امروزه امور سیاسی آغاز کننده کار اقتصادی است و همچنین اقتصاد باید پیوندهای سیاسی را استحکام بخشد. بن‌مایه مفهوم دیپلماسی اقتصادی، کلمه «دیپلماسی» است که به معنی فن، تدبیر و یا روش مسالمت آمیز مدیریت روابط بین واحدهای سیاسی و ابزاری برای پیشبرد سیاست خارجی دولت‌ها شناخته می‌شود (کاظمی، 1395: 121). برخی در تعریف دیپلماسی اقتصادی آورده‌اند؛ دیپلماسی اقتصادی شامل اقدامات رسمی دیپلماتیکی است که بر افزایش صادرات، جذب سرمایه خارجی و حضور در سازمان‌های اقتصادی بین‌المللی تأکید دارد (Baranay, 2009: 2). برخی دیگر، دیپلماسی اقتصادی را فرآیندی تعریف می‌کنند که به وسیله آن، کشورها به دنیای خارج وصل می‌شوند تا منافع ملی را در زمینه تجارت، سرمایه‌گذاری و سایر مبادلات سودآور اقتصادی در ابعاد دو و چندجانبه منطقه‌ای به حداکثر برسانند (Rana: 2007) و در تعریفی دیگر، دیپلماسی اقتصادی به مفهوم کارکردی کردن دیپلماسی در عرصه اقتصاد و به کارگیری توانایی‌های بالقوه و بالفعل دیپلماسی برای تحقق اهداف اقتصادی کشورها به حساب می‌آید(Bayne and Woodlock, 2003: 45) . 

 

امروز برای جمهوری اسلامی ایران با توجه به نقش تمدن‌های بشری در آینده، مهمترین مسأله، شناخت جایگاه خویش در تحقق تمدن نوین اسلامی است. از منظر رهبر معظم انقلاب، افق نهایی انقلاب و چشم‌انداز بلندمدت نظام جمهوری اسلامی ایران، دستیابی به تمدن نوین اسلامی می‌باشد. اما در مسیر تمدن سازی و ایجاد حکمرانی مطلوب بر مبنای اسلام باید از مسیر ساخت دولت اسلامی گذر کرد. «ما در مرحله سومیم؛ ما هنوز به کشور اسلامی نرسیده ایم. هیچ کس نمی‌تواند ادّعا کند که کشور ما اسلامی است. ما یک نظام اسلامی را طرّاحی و پایه ریزی کردیم... اما نمی‌توانیم ادّعا کنیم که ما یک دولت اسلامی هستیم؛ ما کم داریم. ما باید خودمان را بسازیم و پیش ببریم. ما باید خودمان را تربیت کنیم» (آیت الله خامنه ای، 1379). در واقع، دولت اسلامى یعنى دولتى دینى که در جوامع اسلامى هویدا می‌شود و معیار دینى بودن یک دولت نیز استناد به دین و پذیرش مرجعیت دین در زندگى سیاسى است (شهبازی و كريمی سادات محله، 1394: 418). برای ساخت دولت اسلامی مقدمه ساز تمدن نوین اسلامی، باید به عناصر و مؤلفه‌های ساخت دولت، همچون نهادسازی و تنظیم صحیح روابط بین آنها توجه کرد. «دولت اسلامی، یعنی سازوکارها و نهادسازی‌های لازم برای ایجاد آن جامعه اسلامی» (آیت الله خامنه ای، 1390). 

از دیدگاه مقام معظم رهبری، مبارزه با فساد، بسترسازی برای رشد معنوی جامعه اسلامی، تأمین عزت ملی، رشد و رفاه اقتصادی و مبارزه عاقلانه و شجاعانه با عناصر مختلف نظام سلطه جهانی از یک سو و گسترش روابط و دیپلماسی پویا با همسایگان و دولت‌های اسلامی از سوی دیگر از وظایف اصلی دولت اسلامی است. «معنای شعار دولت اسلامی این است که ما می‌خواهیم اعمال فردی، رفتار با مردم، رفتار بین خودمان، و رفتار با نظام‌های بین‌المللی و نظام سلطه امروز جهانی را به معیارها و ضوابط اسلامی نزدیک‌تر کنیم. این شعار، بسیار باارزش است» (آیت الله خامنه ای، 1384).