جزئیات فنی توافقنامه ۲۵ ساله ایران و چین

سند برنامه همکاری‌های جامع ۲۵ ساله ایران و چین ۷ فروردین ۱۴۰۰/۲۷ مارس ۲۰۲۱، به امضای وزرای خارجه دو کشور جمهوری اسلامی ایران (محمدجواد ظریف) و جمهوری خلق چین (وانگ یی) رسید؛ سندی که به‌منظور عملیاتی کردن بند ششم بیانیه مشترک رؤسای جمهور دو کشور در دی ماه ۱۳۹۴/ژانویه ۲۰۱۶ با هدف ارتقای عملی روابط دو کشور در سطح مشارکت جامع راهبردی و فراهم کردن بستر توسعۀ همه‌جانبۀ همکاری‌های دو کشور تدوین شده است.

نکتۀ قابل‌تأملی که دراین‌بین خودنمایی می‌کند آن است که متعاقب امضای متن سند همکاری‌های جامع ۲۵ ساله، موجی از اخبار منفی و مخرب در پرتو تحلیل‌های غیرواقع‌بینانه و مغرضانه با هدف تشویش اذهان عمومی، ایجاد انشقاق در جامعه داخلی و زیر سؤال بردن توافق تاریخی میان پکن و تهران ارائه شده است که به‌منظور تنویر افکار عمومی لازم است تا با بررسی مفاد موجود در سند همکاری ایران و چین، با رویکردی واقع‌بینانه و کارشناسانه، تصویری واقعی و عینی از توافقنامۀ منعقد شده ارائه گردد.

♦ عدم کمی سازی مفاد سند

وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران با انتشار متن نهایی سند امضا شده توسط وزرای خارجه ایران و چین، به‌صراحت اظهار داشته است که سند همکاری‌های جامع ۲۵ ساله صرفاً یک نقشه راه برای همکاری‌های جامع دو کشور بوده و حاوی هیچ قراردادی نیست؛ فلذا در هیچ کجای سند مذکور هیچ‌گونه کمی سازی در خصوص چشم‌انداز همکاری‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و یا راهبردی صورت نگرفته و حاوی هیچ عدد و رقم خاصی از جمله در مورد سرمایه‌گذاری و منابع پولی و مالی نیست.

♦عدم اشاره به واگذاریِ انحصاریِ منطقه‌ای خاص

مطابق متن سند منتشرشده، واگذاری هیچ منطقه و یا انحصار متقابل و یک‌جانبه‌ای به امضای وزرای خارجه دو کشور نرسیده و اینکه سند مزبور حاوی واگذاریِ مدیریت، اداره و یا بهره‌برداری هیچ منطقه و حوزه‌ای نیز نیست.

♦ تنظیم و تصویب مفاد سند با رویکردی بُرد ـ بُرد

با عنایت به این نکتۀ راهبردی که تنظیم و تصویب برنامه همکاری‌های جامع ۲۵ ساله ایران و چین از پایه و اساس فنی و نظریِ عینی برخوردار است و اینکه منطق توسعۀ روابط دوجانبه از ضرورت‌های راهبردیِ همپوشانی همچون: تحولات و دگردیسی‌های پدیدار شده در نظام بین‌الملل (انتقال قدرت، ثروت و فناوری با محوریت چین)، توجه به مزیت‌های همکاری دوجانبه، تلاش در جهت مقاوم‌سازی جمهوری اسلامی ایران در مقابل سیاست فشار حداکثری مجموعه غرب، توجه و تمرکز بر موقعیت تمدنی و نقش ژئوپلیتیکی دو کشور و همچنین جایگاه پکن و تهران در بازار‌های اقتصادی و انرژی تبعیت می‌نماید، ازاین‌رو می‌توان چنین اظهار داشت که الگوی حاکم بر روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین، بُرد ـ بُرد است.

♦ ماهیت توافقنامه ۲۵ ساله

بر پایه سند منتشرشده توسط وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، برنامه همکاری‌های جامع ۲۵ ساله در سه بُعد سیاسی ـ راهبردی، اقتصادی و فرهنگی تنظیم و تصویب شده است.
لازم به ذکر است که در بُعد سیاسی ـ راهبردی سند مورداشاره در پی تحقق اهدافی همچون: ارتقای سطح همکاری‌های مشترک در موضوعات موردنظر و در نهاد‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است.
در بُعد اقتصادی نیز دو کشور به دنبال همکاری در حوزه‌های نفت، صنعت و معدن و حوزه‌های مرتبط با انرژی هستند. شایان‌ذکر است که در سند مذکور بر مشارکت جمهوری اسلامی ایران در مگا پروژۀ کمربند ـ راه چین و همکاری در توسعه مناطق ویژه و آزاد از جمله در سواحل مکران تأکید شده است. دو کشور همچنین قصد دارند همکاری‌های مالی، بانکی، گمرکی و زیرساختی و ارتباطی را با تکیه‌بر توسعه سرمایه‌گذاری و تأمین مالی پروژه‌ها گسترش دهند.
از جمله ابعاد فرهنگی موجود در توافقنامه مورداشاره می‌توان به افزایش تبادل گردشگر و مراودات رسانه‌ای، دانشگاهی و سازمان‌های مردم‌نهاد اشاره کرد.
البته در خلال برنامه همکاری‌های جامع ۲۵ ساله بر تقویت زیرساخت‌های دفاعی، مقابله با تروریسم و همکاری در عرصه‌های مختلف دفاعی نیز تأکید شده است که این امر به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند بیانگر این موضوع باشد که ماهیت توافق صورت پذیرفته نظامی است. به بیانی بهتر می‌توان چنین اظهار داشت که با توجه به تاکتیکی بودن ماهیت توافقنامه تصویب‌شده، پکن و تهران سطح روابط راهبردی‌شان را از مقولات نظامی به مباحث زیرساختی، اقتصادی و مالی ـ بانکی ارتقا داده‌اند.

♦ انعقاد توافقنامه فی‌مابین در بالاترین سطح روابط دوجانبه

مشارکت راهبردی به‌عنوان بخشی از راهبرد دیپلماسیِ کلان جمهوری خلق چین با کشور‌های هدف می‌باشد که بر اساس پنج اصل اساسی:

• ۱) احترام متقابل به تمامیت ارضی و حاکمیت کشور مقابل؛
• ۲) عدم تعرض متقابل؛
• ۳) عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر؛
• ۴) رابطۀ بُرد ـ بُرد دوجانبه؛ 
• ۵) همزیستی مسالمت‌آمیز، تدوین و طراحی شده است.

شایان‌ذکر است که دیپلماسی نوین چین از گونه‌ها و سطوح مختلفی همچون:

• ۱) مشارکت غیر راهبردی؛
• ۲) مشارکت راهبردی؛
• ۳) مشارکت همکاری راهبردی؛
• ۴) مشارکت جامع راهبردی؛
• ۵) مشارکت راهبردیِ جامع همکاری؛
• ۶) مشارکت راهبردی ویژه تبعیت می‌نماید.

نظر به تعمیق روابط راهبردی تهران و پکن، طی سالیان اخیر سطح مراودات فی‌مابین از مشارکت غیر راهبردی به مشارکت جامع راهبردی ارتقا یافته است. در همین رابطه باید توجه داشت که ازنظر پکن کشور‌هایی که در این سطح از همکاری جای می‌گیرند، اهمیت راهبردی و اقتصادیِ ویژه‌ای را توأمان احراز کرده‌اند. علاوه بر جمهوری اسلامی ایران، اندونزی، استرالیا، آفریقای جنوبی، الجزایر، بلاروس، مجارستان، مغولستان، انگلستان، مالزی، ازبکستان، تاجیکستان، آرژانتین، ایتالیا، ونزوئلا، مصر و برزیل از جمله کشور‌هایی هستند که در این سطح از همکاری با جمهوری خلق چین قرار دارند.

♦ الزامات حقوقی حاکم بر توافق

برخلاف تصور رایج که توافقنامه همکاری‌های جامع ۲۵ سالۀ ایران و چین را فاقد ابعاد حقوقی و قواعد الزام‌آور قوی می‌پندارد، باید اذعان داشت که سند مذکور نه‌تن‌ها نقشۀ راه مدونی را برای طرفین توافقنامه تبیین و تدوین کرده است، بلکه دو طرف را باهدف ایجاد پیوند عمیق دوجانبه، رابطه دوستانه، باثبات، پایدار و بلندمدت ملزم به رعایت ابعاد حقوقی بین‌الملل نیز کرده است.

با عنایت به مطالبی که ذکرشان رفت می‌توان چنین اظهار داشت که جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین بر اساس توافقنامه همکاری‌های جامع ۲۵ ساله در پی آن هستند تا به‌عنوان دو تمدن باشکوه آسیایی فصل تازه‌ای از روابط راهبردی را در جهت تعمیق روابط و تقویت همکاری‌های دوجانبه در عرصه‌های گوناگون اقتصادی، سیاسی و فرهنگی به منصۀ ظهور برسانند. فارغ از گمانه‌زنی‌های غیر کارشناسانه در باب اعداد، ارقام و مفاد موجود در سندِ منعقدشده، باید اذعان داشت که برنامه مذکور ازآن‌جهت که می‌تواند عاملی مُقوِم و مؤثر در پیشبرد راهبرد گرایش به شرق جمهوری اسلامی ایران به جهت کم اثر کردن فشار تحریم‌های مجموعۀ غرب باشد، اقدامی کاملاً مثبت و راهبردی ارزیابی می‌گردد.