ایران از طریق توافق ۲۵ ساله با چین ابتکار رابطه با یک قدرت بزرگ را به دست می‌گیرد

وحید قربانی مدیرگروه سیاست خارجی پژوهشکده تحقیقات راهبردی و کارشناس مسائل چین  در گفتگو با خبرنگار سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، با اشاره به سفر آقای وانگ یی، وزیرخارجه چین به ایران و امضای سند نهایی توافق ۲۵ ساله در تاریخ ۷ فرودین ۱۴۰۰، اظهار کرد: به بهانه این موضوع، دوباره مسئله ارتقاء و توسعه رابطه ایران و چین و حواشی پیرامون برنامه همکاری‌های جامع ۲۵ ساله ایران چین در رسانه‌ها و محافل فکری کشورمان بالا گرفته است. نکته مهم، همچنان بلاتکلیفى در سطح محافل علمی و نخبگان سیاسی کشورمان در قبال چین است، این در حالی است که وقتی به ایران به عنوان بازیگر در عرصه سیاست بین‌الملل می‌نگریم، خطوط و مختصات مهم حول بازیگری آن ثابت باقی مانده است.

او افزود: نقش و رسالت ایران تغییری نکرده است و جدال آن با نظم هژمونیک در سطح مختلف داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی ادامه دارد؛ دشمنی و خصومت آمریکا با نظام سیاسی ایران به بهانه برنامه هسته‌ای یا موشکی، تروریسم و حقوق بشر تمامی ندارد.

او با بیان اینکه قدرت‌های بزرگ از رقابت بر سر ایران و یا مناطق پیرامون آن به ویژه در غرب آسیا دست نمی‌کشند، تشریح کرد: تحریم‌ها به عنصر ثابت حکمرانى و اقتصاد سیاسی ایران بدل شده است، ایران به رغم شرایطى که گفته شد و حضور در منازعات ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیکی دنیا، نیاز به سرمایه و درآمد ارزی پایدار، فروش انرژی، تکنولوژی و مناسبات تجاری عادی دارد.

کارشناس مسائل چین با بیان اینکه اگر بنا بر ایستایی ملاحظات باشد، تصریح کرد: ایران به منظور موازنه‌سازی، تعقیب اهداف و منافع ملی و نیز پیگیری رشد و توسعه اقتصادی باید در کنار بزرگان و ابرقدرت‌ها بنشیند.

مدیرگروه سیاست خارجی پژوهشکده تحقیقات راهبردی با تاکید بر اینکه ایران برای باقی ماندن در بازی باید با بزرگان کار کند، اظهار کرد: در دنیای که به سرعت قدرت‌های نوظهور سر بر می‌آورند و قدرتشان به صورت تصاعدی افزایش پیدا مى کند، نباید نظاره‌گر باشیم، اگر چنین شد بر سر ما مصالحه خواهند کرد و ما را به راحتی خواهند فروخت. مهم‌تر از همه این‌ها کشورمان را از سر میز مذاکرات چانه‌زنی بر سر قواعد حاکم بر نظم آتی کنار خواهند گذاشت.

او افزود: در دنیای آتی قطعاً قواعد نظم جهانی به نسبت کمتر در رابطه مستقیم با تجویز‌های آمریکایی خواهد بود، اما تا آن روز فاصله داریم و ایران برای اینکه کار خود را پیش ببرد و در مذاکرات نظم، حداقل بر سر ترتیبات منطقه غرب آسیا باقی بماند، باید بازی با بزرگان را بیاموزد. البته این بازی هزینه و آسیب‌هایی دارد و باید هوشیار باشیم تا تجربه‌های تلخ پیشین تکرار نشود.

قربانى با تاکید بر اینکه تحریم با ذات جمهوری اسلامی ایران آمیخته است و برای ترسیم چشم‌انداز بهتر باید وارد رابطه امن و مطمئن با قدرت‌ها و مناطق مهم اقتصادی دنیا از جمله دنیای قدرت‌های نوظهور شویم، گفت: رابطه با چین نباید تابع مصلحت‌های تحریمی فعلی دیده شود، زیرا تحریم همواره بوده است و تا زمانی که جمهوری اسلامی ایران این رسالت و نقش را دنبال می‌کند، به فکر این نباشیم که با غرب می‌توانیم کار کنیم و از شر فشار‌های تحریمی آمریکا رها شویم. اساساً تجربه برجام نشان داد که نه جمهوری اسلامی ایران به بازیگر «عادی» نظم جهانی تبدیل می‌شود و نه آمریکایی‌ها و غرب دست از سر ما بر می‌دارند. با این وجود، آیا عاقلانه است که کنار گود بنشینیم و توسعه و تصاعد قدرت و ثروت کشور‌های پیرامون خود را ببینیم.

کارشناس مسائل چین با بیان اینکه مذاکرات آلاسکا ورود چین به رقابت قدرت بزرگی را جدی نشان داد، گفت: متن مذاکرات آلاسکا بین چین و آمریکا، لحن و سطح طرفین و زبان بدن همه و همه؛ حکایت از ورود جدی‌تر پکن به رقابت قدرت بزرگی دارد. با توجه به انتقال تدریجی قدرت و ثروت به سمت شرق آسیا و با محوریت چین نظم بین‌الملل به تدریج ماهیت نظم تک‌قطبی را به رهبری آمریکا از دست می‌دهد و می‌توانیم اینگونه تعبیر کنیم که نوعی انتقال قدرت در ساختار بین‌الملل به وقوع می‌پیوندد.

مدیرگروه سیاست خارجی پژوهشکده تحقیقات راهبردی ادامه داد: موتور محرکه این انتقال قدرت و ورود به نظم چندقطبی چین است که با قدرت فزایندۀ اقتصادی و افزایش تولید، تغییر در موازنۀ قدرت و انباشت سرمایه، پایه‌های نظم هژمونیک غربی را به لرزه در آورده و تحولات بین‌المللی حکایت از افول قدرت غرب و افزایش بازیگری این کشور است. چین هم اکنون برای هدایت نظم بین‌المللی، به دنبال افزایش همکاری‌های بین‌المللی در عرصه‌های مختلف اقتصادی و تجاری، ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری، شرکت در سیاستگذاری‌های زیست محیطی و تغییرات آب و هوایی، حقوق بشر، مبارزه با تروریسم جهانی و سیاست عدم اشاعه، تلاش‌های برای حفظ صلح، بازسازی و ثبات در شرق آسیا، افغانستان، غرب آسیا، آفریقا است.

او با بیان اینکه نقش چین در چهار جنبه مالی، تولیدی، امنیتی و دانش در جهان تحول‌یافته است، اظهار کرد: چین بازیگر چندجانبه و مخالف تک‌جانبه‌گرایی است. پکن مسیر نظم‌سازی را در نظام بین‌الملل در پیش‌گرفته است. تنش بین چین و آمریکا رو به افزایش است. دامنه نفوذ امنیتی چین در حال گسترش به جهان است. بر این اساس می‌توان به چین در جایگاه یک «شریک راهبردی» تکیه کرد. چین تهدید امنیتی، فرهنگی، اقتصادی جدی برای ایران ندارد و گسترش بی‌سابقه روابط چین یک الزام و سازوکار برای خروج از انزوا محدودیت‌های گوناگون بین‌المللی محسوب می‌شود. همچنین زیاد نگران آثار و تبعات الگوی «اتحاد» و «ائتلاف» با چین نیز نباشیم، ایران صرفاً در چارچوب الگوی «مشارکت» می‌تواند با این کشور کار کند. الگوی مشارکت هم مختصات خاص خود را دارد و از تبعات و آثار منفی رابطه مبتنی بر اتحاد و ائتلاف مبرا است.

قربانى با اشاره به سفر وزیر خارجه چین به ایران ادامه داد: از تداوم مذاکرات بر سر توافق ۲۵ ساله برای مدیریت صحیح و قوام‌یافته مناسبات چین استقبال کنیم، ظاهراً قرار است که دو طرف در جریان سفر آقای وانگ یی بر متن توافق همکاری‌های جامع ۲۵ ساله ایران و چین مذاکره کنند. با همه اشکالات و ایرادات به متن پیش‌نویس و یا زمان طرح این موضوع، باید از این موضوع استقبال کرد و رابطه با چین را فدای رقابت‌های جناحی و یا نتایج انتخابات آتی ریاست جمهوری کشورمان نکرد.

او در ادامه گفت: در حال حاضر این موضوع اهمیت دارد که جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای، درقالب برنامه همکاری ۲۵ ساله با یکی از ابرقدرت‌های جهانی به مذاکره می‌نشیند و شاید برای اولین بار ابتکار مدیریت رابطه با یک ابرقدرت در سطح جهانی را به دست می‌گیرد. نه انگلیسی‌ها، نه روس‌ها و نه آمریکایی‌ها هیچ‌گاه نگذاشتند ما ناظر بر روابط دوجانبه باشیم. به راحتی وجه‌المصالحه قرار گرفتیم و حتی پیش از این، مدیریت روابط با چینی‌ها نیز از کنترل ما خارج بود و بیشتر کنش پذیر بودیم، اما با توجه به ویژگی‌های برنامه همکاری ۲۵ ساله دارد می‌توان امیدوار بود که در این برنامه این ما هستیم که کنترل رابطه را در دست می‌گیریم.

کارشناس مسائل چین تشریح کرد: ادعای فارغ از نقص بودن رابطه فعلی ایران و چین یا وجود هیچگونه ایراد فنی در برنامه همکاری دوجانبه ۲۵ ساله دو کشور دشوار است، اما برخی واقعیات وجود دارد که تحلیل بی طرف نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد و اصل "رابطه دارای قوام و نظام" با این کشور را زیر سؤال ببرد. ایران نمی‌تواند نظاره‌گر افزایش تصاعد قدرت دولت‌های منطقه‌ای و جهانی باشد و باید برای حضور بر سر میز مذاکرات ترتیبات منطقه‌ای و تجدیدنظر در نظم آتی جهانی، هوشیارانه نقش خود را کنار قدرت‌های بزرگ تعریف کند. رابطه با چین، ابزار و ابتکار دیپلماتیک ایران برای کار نظامند با بزرگان است و در این راستا قابل ارزیابی بهتر است.

منبع مصاحبه در سایت باشگاه خبرنگاران جوان:

https://www.yjc.ir/fa/news/۷۷۰۷۸۱۷

دکتر وحید قربانی