کالبدشکافی سیستم پرداخت بین‌بانکیِ فرامرزیِ چین " CIPS"

مقدمه

سیستم پرداخت بین‌بانکی فرامرزیِ چین که به‌اختصار  [۱]CIPS خوانده می‌شود، یک سیستم پرداخت عمدۀ مجازِ بین‌المللی است که از سوی پکن به‌منظور ایجاد جایگزینی برای «سوئیفت» و همچنین فرار از تلۀ تحریمیِ ایالات‌متحده، در پرتو راهبرد‌های ژرفی همچون قطع دسترسی چین به شبکۀ تبادل اطلاعات بانکیِ بین‌المللی با هدف ارائۀ خدمات بانکی در جهت تسویه‌حساب مطمئن، کارآمد، راحت و کم‌هزینه، طراحی و عملیاتی شده است. این سیستم پرداخت که بر پایۀ «یوآن»، «ین»، «دلار سنگاپور» و «دلار هنگ‌کنگ» طرح‌ریزی‌شده است، از زمان ارائه تاکنون نقش شایان توجهی را در گشایش بخش مالی، تقویت حمایت مالی از اقتصاد بخش واقعی چین، توسعه و تقویت ابتکار کمربند ـ راه و تسهیل استفادۀ جهانی از یوآن داشته است. با توجه به کار ویژه‌های خاصی که CIPS احراز کرده است این پرسش به ذهن متبادر می‌شود که سیستم پرداخت بین‌بانکیِ فرامرزیِ چین چه تفاوتی با سیستم سوئیفت دارد؟ به‌منظور ارائۀ پاسخ به پرسش مطرح شده، توجه به نکات ذیل ضروری می‌نماید:

۱ـ روند شکل‌گیری CIPS

پس از آنکه چین واحد پول ملی خود را در معاملات مرزی و تجارت‌های فرامرزی گسترش داد، این نیاز احساس شد که باید یک سیستم پرداخت و تسویه‌حساب فرامرزی بر پایۀ یوآن طراحی و اجرایی شود. در همین راستا، از سال ۲۰۱۲/۱۳۹۱ تا ۲۰۱۵/۱۳۹۴ بررسی‌ها و تحقیقات عمیقی صورت پذیرفت تا اینکه در ۸ اُکتبر ۲۰۱۵/۱۶ مهر ۱۳۹۴، مرحلۀ نخست طراحی و عملیاتی سازی سیستم پرداخت بین‌بانکی فرامرزیِ چین با حضور ۱۹ عضو مستقیم و ۱۷۶ عضو غیرمستقیم از ۵۰ کشور که در شش قارۀ متفاوت حضور داشتند، به بهره‌برداری رسید.
پس از راه‌اندازی موفقیت‌آمیز فاز نخست پروژۀ CIPS در سال ۲۰۱۵/۱۳۹۴، در ۲۶ مارس ۲۰۱۶/۷ فروردین ۱۳۹۵، فاز دوم سیستم پرداخت بین‌بانکی فرامرزیِ چین با اعمال تغییرات ذیل نسبت به فاز نخست ردگیری شد:

• ارائۀ سازوکار تسویه‌حساب ترکیبی به‌منظور افزایش حالت‌های تسویه و طراحی فرایندی ویژه برای تسویۀ حساب‌های مُعوق؛
• پشتیبانی بیشتر از معاملات مرزی و فرامرزی؛
• افزایش ساعات ارائۀ خدمات از 5 × 12 ساعت به 5 × 24 ساعت؛
• افزایش تعداد اعضای مستقیم و غیرمستقیم؛
• بهبود سیستم پایداری تجارت CIPS از طریق افزایش ظرفیت انتقال داده در زمان واقعی از سیستم اصلی به سیستم پشتیبان.

۲ ـ ساختار سازمانی و حوزۀ فعالیت CIPS

سیستم پرداخت بین‌بانکی فرامرزیِ چین از ساختار سازمانی و حوزۀ فعالیتی خاصی به‌قرار ذیل برخوردار است:

پراکندگی اعضای غیر مستقیم CIPS در قاره‌های مختلف

3ـ ظرفیت‌ها و قابلیت‌های منحصربه‌فرد CIPS

به‌واقع باید اذعان داشت که سیستم پرداخت بین‌بانکی فرامرزیِ نوین چین، با توجه به کار ویژه‌های ژرفی که احراز کرده است، در آینده قادر خواهد بود تا ضمن کاهش زمان تسویه و همچنین هزینه‌های معاملات بین‌المللی، موجبات استفادۀ جهانی از یوآن و متعاقباً تنزل ارزش دلار (به‌مثابه مهم‌ترین عامل سلطۀ واشنگتن بر مراودات مالی و بانکی جهانی) در چرخۀ اقتصاد جهانی را فراهم آورد.

در نگاهی کلی، عمده خصایص سیستم پرداخت بین‌بانکی چین شامل موارد ذیل می‌باشد:

۳ ـ ۱ ـ تحدید توانایی ایالات‌متحده در پایش اطلاعات مالی بین‌المللی

با توجه به شرایط ویژه‌ای که پکن برای الحاق مستقیم بانک‌های خواهان عضویت در نظر گرفته است (نداشتن فعالیت مؤثر در چرخۀ دلاری، عدم حضور مؤثر در بازارهای ایالات‌‌متحده و همچنین دسترسی به بازارهای بین‌بانکی و سیستم پرداخت حجیم یوآنی)، به‌واقع می‌توان چنین اظهار داشت که برخلاف سوئیفت، واشنگتن هیچ‌گونه اشراف اطلاعاتی بر تراکنش‌های مالی و بانکی انجام‌شده در CIPS نخواهد داشت؛

۳ ـ ۲ ـ قابلیت الحاق دیگر سامانه‌های مشابه به CIPS

از جمله خصایص بارز سیستم پرداخت بین‌بانکی فرامرزیِ چین آن است که این سیستمِ نوین می‌تواند به سامانه‌های مشابه خود، همچون سامانۀ روسیِ موسوم به (SPFS) متصل گردد. نکتۀ قابل‌توجه آن است که در صورت انجام چنین اقدامی، کشورهای عضو «اتحادیۀ اقتصادی اوراسیا» که در حال همکاری با بانک مرکزی روسیه هستند نیز به این چرخه افزوده خواهند شد و به‌نوبۀ خود قدرت سیستم‌ ترکیبیِ مورد اشاره را بیش‌ازپیش افزایش می‌دهند.

۳ ـ ۳ ـ برخورداری از ظرفیت‌های ویژه در امر تراکنش‌های مالی و بانکی

تا پایان ژوئن 2020/تیر 1399، متأثر از حضور 980 نهاد مالی از 96 کشور جهان، CIPS قادر گردیده است که تراکنش‌های متعددی را به ارزش حدود 19.4 میلیارد دلار پشتیبانی نماید. شایان‌ذکر است که گرچه رقم اعلامی از سوی مقامات پکن با تراکنش‌های انجام‌شده در قالب سوئیفت قابل قیاس نیست، اما باید این نکته را مطمح نظر قرارداد که CIPS در ابتدای مسیر قرار دارد و مدت‌زمان زیادی از ایجاد آن نمی‌گذرد؛

۳ ـ ۴ ـ پوشش طیف گسترده‌ای از بانک‌های کوچک، متوسط و بزرگ چینی

بخش بانکی چین شامل انواع مختلفی از بانک‌های تجاریِ بزرگ، بانک‌های سیاستی، بانک‌های خارجی، بانک‌های سهام مشترک، بانک‌های تجاریِ شهری (یا استانی) و مؤسسات مالی روستایی است که جملگی آن‌ها با سیستم پرداخت بین‌بانکی فرامرزیِ نوین چین یا همان CIPS در ارتباط هستند. برآیند چنین ساختار پیچیدۀ بانکی آن است که بانک‌های مورد اشاره می‌توانند با توجه به حجم نقدینگی و توانایی‌های که احراز می‌نمایند، با طیف مختلفی از کشورها مراودات مالی و بانکی بین‌المللی انجام دهند؛

۳ ـ ۵ ـ برخورداری از خصایص فنیِ منحصربه‌فرد

• کدگذاریِ پیام‌های مالی فرامرزی؛
• تخصیص کد انحصاری به بانک‌های مستقیم و غیرمستقیم به جهت انجام و پیگیری امور مالی خود در قالب CIPS؛
• فراهم آوریِ امکان تسویۀ ناخالص آنی برای اشخاص و مؤسسات مالیِ فرامرزی؛
• معرفی و ایجاد یک نقطۀ دسترسیِ محلی به‌منظور انجام عملیات‌ یوآنی توسط مؤسسات مالیِ خارجی از کانال بانک‌های مستقیم تعبیه‌شده.

۳ ـ ۶ ـ ایجاد تنوع در دسترسی به سیستم CIPS

به‌طورکلی بانک‌ها به دو طریق مستقیم و غیرمستقیم می‌توانند عملیات یوآنی خود را در سیستم CIPS انجام دهند:

• کار ویژۀ بانک‌های مستقیم به‌این‌ترتیب است که این بانک‌ها به‌عنوان مشارکت‌کنندگان اصلی در سیستم پرداخت بین‌بانکی فرامرزیِ چین، به‌طور مستقیم به سیستم پرداخت یوآنی فرامرزی متصل هستند و اینکه با استفادۀ از سیستم CNAPS مدیریت و پردازش حساب را برای دیگر شعبات خود و بانک‌های ثالث انجام می‌دهند؛
• بانک‌های غیرمستقیم نیز می‌توانند از کانال بانک‌های مستقیم به سیستم پرداخت CIPS متصل شوند و عملیات یوآنی انجام دهند.

۴ ـ تفاوت CIPS و SWIFT

• برخلاف سیستم سوئیفت که فقط یک پیام‌رسان مالیِ بین‌المللی بدون توانایی در انجام عملیات تسویۀ پایاپای است، سیستم CIPS برای مؤسسات مالی وابسته به خود عملیاتی همچون تسویۀ ناخالص آنی و همچنین پیام‌رسانیِ مالی را نیز انجام می‌دهد.
• تفاوت دیگری که CIPS با SWIFT دارند آن است که انجام عملیات مالی و بانکی توسط سیستم چینی به‌مراتب در بازۀ زمانی کوتاه‌تری صورت می‌پذیرد و اینکه کارمزد کمتری را نیز در اِزای تراکنش‌های انجام شده اخذ می‌نماید.

۵ ـ شباهت CIPS و SWIFT

مهم‌ترین شباهت CIPS با SWIFT آن است که هر دو سیستم از قابلیت پردازش و خوانده شدن توسط سایر پیام‌رسان‌های شناخته‌شده برخوردار هستند. به بیانی بهتر می‌توان چنین اظهار داشت که در بِستر CIPS و SWIFT امکان سوءاستفاده از اطلاعات مالی و بانکی کشورهای عضو وجود دارد.

جمع‌بندی

با تأسی از مطالبی که ذکرشان رفت می‌توان چنین اظهار داشت که طی سالیان اخیر جمهوری خلق چین به‌منظور خنثی‌سازی اثرات تحریم‌های ایالات‌متحده علیه نهادهای بانکی، مالی و تجاری خود و همچنین با هدف بسترسازی مالی و بانکیِ بومی برای صعود جهانی خود، یک سیستم پرداخت بین‌بانکی فرامرزی که به‌اختصار  CIPS خوانده می‌شود را طراحی و پیاده‌سازی کرده است. در همین رابطه پکن کوشیده است تا از طریق CIPS ابتداً: 1) روند دلار زدایی را تسریع بخشد؛ 2) یوآن را بیش‌ازپیش بین‌المللی نماید؛ و اینکه 3) اشراف اطلاعاتی ایالات‌متحده را بر تراکنش‌های مالی و بانکی جهانی که پیش‌تر از طریق سوئیفت انجام می‌شد، محدود نماید؛ و در گام بعد، مقدمات صعود جهانی خود را از این رهگذر فراهم آورد.

[1].  Cross-Border Interbank Payment System ( 人民幣跨境支付系統)