تبیین پنجاه سال روابط دیپلماتیک ایران و چین

مهرداد عله‌پور، دبیر میز شرق آسیا پژوهشکده تحقیقات راهبردی به مناسبت پنجاهمین سالگرد تأسیس روابط دیپلماتیک ایران و چین در گفت‌وگوی مشروحی که در تاریخ ۴ شهریور ۱۴۰۰ با خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان انجام داد به تشریح روابط تاریخی و معاصر پکن و تهران مبادرت ورزید. متن مصاحبه تفصیلی آقای عله‌پور با خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان به شرح ذیل است:

باشگاه خبرنگاران جوان:

در نیم‌قرن گذشته روابط را چطور ارزیابی می‌کنید؟ چه کم‌کاری‌ها و کاستی‌هایی در روابط می‌بینید و به نظرتان دولت جدید ایران چطور باید این کم‌کاری‌ها را مرتفع نماید؟

عله‌پور: مطالعه و بررسی اسناد تاریخی نشان از آن دارد که پیشینۀ روابط دوجانبۀ دو تمدن باشکوه آسیاییِ ایران و چین به دوران باستان و مشخصاً زمان «جاده ابریشم» که «جانگ چیان» در چین و «ارشک دوم» در امپراتوری اشکانی صدارت می‌کردند، بازمی‌گردد. معتنابه است که از آن زمان تاکنون بنا به وجود اشتراکات تمدنی و تاریخی و فرهنگی، روابط دو کشور به‌صورت مستمر و البته با شدت و ضعف، تداوم، توسعه و تعمیق یافته است. باوجودآنکه دو کشور از دیرباز مراتب برقراری و تعمیق روابط دوجانبه را فراهم کرده‌اند، ولی بااین‌حال باید توجه داشت که پیروزی انقلاب اسلامی در ایران سبب شد تا دو کشور فصل نوینی از روابط دوجانبه را در پرتو تعمیق و پُربار کردن همکاری‌ها و هماهنگی‌های تنگاتنگ و مستمر سیاسی در زمینه‌ها و امور مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی به منصۀ ظهور برسانند.

وی افزود: مرور روابط سیاسی و اقتصادی جمهوری خلق چین و جمهوری اسلامی ایران که ۲۵ مردادماه ۱۴۰۰ (۱۶ اوت ۲۰۲۱) پنجاهمین سالگرد تأسیس آن بود، حاکی از آن است که باوجود مهیا بودن فرصت‌های ویژه جهت ارتقای سطح همکاری‌ها و تعمیق روابط دوجانبه در زمینه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و فناورانه، سطح روابط فی‌مابین تا اواسط دهۀ دوم قرن ۲۱ میلادی در قالب تعامل (تعامل، تفاهم، همکاری راهبردی و اتحاد چهار سطح متفاوت از روابط کشور‌ها در نظام بین‌الملل) تعریف می‌شد و اینکه بنا به دلایل گوناگونی همچون عدم تبعیت روابط فی‌مابین از الگوی توسعۀ روابط منظم و دقیق، درهم تنیدگی چندانی در اولویت‌های اعلامی و اعلانی دو کشور به چشم نمی‌خورد.
به بیانی بهتر می‌توان چنین اظهار داشت که بنا به هم تکمیلی بخش‌های مختلف اقتصادی و تجاری دو کشور و همچنین توفیقات روزافزونی که جمهوری خلق چین در عرصه‌های صنعت، تجارت و شاخص‌های توسعۀ اقتصادی در ابعاد تولید ناخالص داخلی، درامد سرانه و منحنی پیشرفت به آن نائل‌آمده بود، امید آن می‌رفت که در فضای پسا انقلاب اسلامی تلاش‌های ویژه‌ای در راستای تغییر شکل روابط سنتی دو کشور کهن آسیایی صورت پذیرد که به‌واقع چنین نشد. البته باید توجه داشت که بنا به خواست و ارادۀ سیاسی رؤسای جمهور دو کشور در دی‌ماه ۱۳۹۴ (ژانویه ۲۰۱۶)، برنامه همکاری جامع ۲۵ ساله ایران و چین به‌عنوان یک سند بالادستی راهبردی که تعمیق روابط سیاسی، راهبردی، فرهنگی، اقتصادی، صنعتی، تجاری، سرمایه‌گذاری و فناورانۀ دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین را با نگاهی بُرد ـ بُرد و به‌منظور عملیاتی کردن بند ششم بیانیۀ مشترک رؤسای جمهوری دو کشور مورد توجه داشت تدوین شد که همین امر به‌نوبۀ خود نقطۀ عطفی در روابط دو کشور در طول نیم‌قرن اخیر به شمار می‌رود.
به‌منظور فائق آمدن بر ضعف‌ها و خلأ‌های موجود بر سر راه تعمیق روابط دو کشور پیشنهاد می‌شود که نخبگان سیاسی ایران و چین به‌صورت توأمان تلاش‌های فزاینده‌ای را در جهت تعمیق مستمر اعتماد سیاسی و راهبردی به جهت انجام همکاری‌های مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی به منصۀ ظهور برسانند. علاوه بر این، مدیریت و مهندسی کنشگری مخرب عوامل ثالثی همچون ایالات‌متحده، بهره‌گیری از دیپلماسی عمومی باهدف مدیریت تفاوت‌های موجود در عرصۀ سیاست خارجی دو کشور و درعین‌حال مبذول داشتن توجه و تمرکز ویژه بر مسائلی مانند همکاری در زمینۀ مقابله با سویه‌های جدید ویروس کرونا، از جمله حوزه‌های دیگری است که می‌باید به‌صورت ویژه مطمح نظر واقع گردد. علاوه بر موارد مورد اشاره موضوع مهم دیگری که در ششمین دهه از روابط دو کشور نباید از نظر مغفول بماند آن است که در حال حاضر اطلاعات منتشر شده از جانب کشور‌های دیگر، مرجع شناخت دو کشور در نظر گرفته شده است که همین امر به‌نوبۀ خود آسیب‌های ژرفی را بر پیکرۀ توسعۀ روابط دو کشور وارد آورده است. ازاین‌رو پیشنهاد می‌شود که دستگاه دیپلماسی دو کشور ضمن تقویت سازوکار‌های مشورتی، باهدف ارتقای روابط دوجانبه، رایزنی‌های ادواری را در سطوح مختلف در دستور کار خود قرار دهند.

باشگاه خبرنگاران جوان:

سند جامع همکاری ایران و چین اکنون در چه وضعی قرار دارد؟

عله‌پور: سند همکاری‌های جامع ۲۵ سالۀ ایران و چین به‌عنوان حُسن ختامی بر دورۀ تفاهم و متعاقباً فتح بابی برای ورود به عرصۀ همکاری راهبردی، در ۷ فروردین‌ماه سال ۱۴۰۰ (۲۷ مارس ۲۰۲۱) به امضای وزرای خارجه دو کشور رسید. از رهگذر انعقاد سند مذکور، جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین به‌عنوان دو تمدن کهن آسیایی کوشیده‌اند تا فصل تازه‌ای از روابط راهبردی را با رویکردی بُرد ـ بُرد در جهت تعمیق روابط و تقویت همکاری‌های دوجانبه در عرصه‌های گوناگون سیاسی، اقتصادی و فرهنگی به منصۀ ظهور برسانند. با در نظر گرفتن این گزارۀ بنیادین که قرن ۲۱ قرن آسیا است، تدوین سند همکاری ۲۵ سالۀ ایران و چین به‌واقع پاسخی واقع‌بینانه و هوشمندانه به تحولات احتمالی آینده است که می‌تواند منافع ملی دو کشور را در نظام بین‌الملل در حال تغییر تعیین و تضمین نماید. نکتۀ قابل‌تأملی که در بطن سند مزبور مستتر است تقویت زمینه‌های گسترش اعتماد روزافزون دو کشور و عزم جدی نخبگان سیاسی ایران و چین در جهت توسعه و تعمیق همکاری‌های دوجانبه با نگاهی راهبردی و بلندمدت است. شایان‌ذکر است که گرچه پس از امضای متن سند ۲۵ ساله توسط وزرای خارجه دو کشور اقدام قابل‌توجهی از سوی نخبگان سیاسی پکن و تهران صورت نپذیرفته است، ولی باید توجه داشت که ارسال پیام تبریک از سوی آقای «شی جین پینگ» به «حجت‌الاسلام ابراهیم رئیسی» رئیس‌جمهور منتخب ملت جمهوری اسلامی ایران در انتخابات ۲۸ خرداد و تأکید بر این نکته که ایران و چین شرکای جامع راهبردی هستند گامی مثبت در روابط دو کشور به شمار می‌رود.

باشگاه خبرنگاران جوان:

در دوران بعد از شیوع کووید ۱۹ چین و ایران همچون سرنشینان یک کشتی از یکدیگر حمایت و پشتیبانی کردند، که داستانی زبانزد همکاری مبارزه با کووید روایت شده است، این همکاری را چطور ارزیابی می‌کنید؟

عله‌پور: واقعیت امر نشان از آن دارد که همه‌گیری ویروس کرونا علیرغم تمام چالش‌ها و مشکلاتی که برای عموم ملت‌های جهان و مشخصاً دو کشور ایران و چین به ارمغان آورده است، نه‌تن‌ها موجبات تقویت روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین را فراهم آورده است، بلکه به‌واقع یک الگوی جهانی مبتنی بر همزیستی مسالمت‌آمیز را نیز ترویج کرده است. به بیانی دقیق‌تر می‌توان چنین اظهار داشت که همکاری‌های ضد کرونایی ایران و چین را می‌توان به‌عنوان فصل جدیدی از روابط دو کشور، به‌مثابه الگویی جهانی برای ساخت جامعه‌ای امن با آیندۀ مشترک برای بشریت در نظر گرفت.

با تأسی از مطالبی که ذکرشان رفت می‌توان چنین اظهار داشت که دو کشور ایران و چین بنا زمینه‌های دوستی تقریباً دوهزارساله و همکاری‌های راهبردی که طی سالیان اخیر به منصۀ ظهور رسانده‌اند در حال حاضر در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی روند مثبتی را تجربه می‌نمایند. البته آن امید می‌رود که با روی کار آمدن دولت تازه‌نفس در ایران نه‌تن‌ها فضای همکاری دو کشور در قالب برنامۀ ۲۵ ساله با نگاهی به آینده بیش‌ازپیش تعمیق گردد، بلکه بستر‌های لازم جهت توسعه همکاری‌های دو کشور در سطوح دوجانبۀ منطقه‌ای و بین‌المللی فراهم شود و همین امر به‌نوبۀ خود به الگوی جهانی برای کشور‌های دیگر در راستای همزیستی مسالمت‌آمیز تبدیل شود.