چالش‌های اتصال ریلی و جاده‌ای چابهار و گوادر برای ایران

گروه سیاست خارجی پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام دومین جلسه تخصصی هم اندیشی میز جنوب آسیا و شبه قاره هند را با عنوان «چالش‌های اتصال ریلی و جاده‌ای بندر چابهار و گوادر برای ایران» در تاریخ ۲۳ مهر ماه و با حضور صاحب نظران مختلف برگزار کرد.

گروه سیاست خارجی پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام دومین جلسه تخصصی هم اندیشی میز جنوب آسیا و شبه قاره هند را با عنوان چالش‌های اتصال ریلی و جاده‌ای بندر چابهار و گوادر برای ایران" را در تاریخ ۲۳ مهر ماه و با حضور صاحب نظران از جمله دکتر محمد نظری (مدیرکل امور بین الملل دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام)، ماشالله شاکری (سفیر سابق جمهوری اسلامی در پاکستان)، مهندس فرهاد منتصر کوهساری (معاون اقتصادی و دریایی سازمان بنادر و دریا نوردی)، مهندس عبدالله جعفری (رئیس اداره کل توافقنامه‌های بین المللی سازمان بنادر و دریا نوردی)، خانم دکتر سمیه مروتی (پژوهشگر ارشد موسسه مطالعاتی ابرار معاصر تهران)، دکتر وحید قربانی (مدیر گروه سیاست خارجی پژوهشکده تحقیقات راهبردی) و سید رضا تقوی نژاد (دبیر میز جنوب آسیا گروه سیاست خارجی) برگزار کرد. اهم اظهارات این نشست در ادامه می آید:

نگاه قدرت های بزرگ از جمله چین، هند به چابهار استراتژیک و راهبردی است، ولی نگاه ما اقتصادی است، بنابراین اولا نمی توانیم همزمان با چین و هند در چابهار کار کنیم، دوما با این اتصال جنبه استراتژیک چابهار از دست می‌رود.
پایه نظم سازی آمریکا در آسیا پاسیفیک بر مبنای هند است. به همین دلیل چین نمی خواهد سه گانه هند، آمریکا و افغانستان در منطقه تشکیل شود، که در آن صورت بخش ‌های قابل توجهی از اهدافش در کمربند جاده تحت تاثیر قرار می‌گیرد. به عنوان مثال امریکا در چابهار به هند برای صادرات به افغانستان تخفیف داد.
در ۲۴ دی ۹۴ حدود ۵ سال پیش استاندارد سیستان و بلوچستان در سفر به پاکستان مهمان صناع الله زهری سر وزیر ایالت بلوچستان پاکستان بود و گزاره اتصال چابهار به گوادر توسط صناع الله مطرح شد. دومین بار سر تاج عزیز وزیر خارجه پاکستان در ۲۹/۳/ ۱۳۹۵ گفت قصد داریم چابهار را به گوادر از طریق ریل بهم وصل کنیم.
چین از دیدگاه خودش از سمت شرق که با آمریکا همسایه است به دلیل فاصله‌ای که دارد کمتر از نظر اقتصادی آسیب پذیر است بنابراین تمرکز خود را با تاکید بر پروژه کمربند و راه روی غرب خود گذاشته و تلاش میکند از اینجا با آمریکا رقابت کند.
حضور هند در افغانستان بر خلاف اهداف و برنامه‌های هم پیمان استراتژیک چین یعنی پاکستان است، به نحوری که پاکستان را در مقابل هند تضعیف می‌کند. همچنین هند می¬تواند با فعال کردن طالبان و داعش در افغانستان امنیت اجرای پروژه سیپک را تحت تاثیر قرار دهد.
چین به دلیل نداشتن زیر ساخت لازم در پاکستان و عدم امنیت در افغانستان امکان انتقال کالا به آسیای میانه و اروپا را ندارد بنابراین می‌خواهد با اتصال گوادر و پاکستان به هم از ظرفیت ایران استفاده کند.
پروژه کمربند جاده با بن بست روبرو شده است. بسیاری از کشور‌های که توافقنامه‌هایی با چین امضا کردند در حال انصراف هستند. ما باید از این بن بستی که چین با آن روبرو شده استفاده کنیم و به جای اتصال گوادر به چابهار؛ چین را به چابهار بیاوریم.
پاکستان می‌خواهد کالا‌های چینی را در گوادر پیاده کند از طریق ریل به چابهار بیاورد و با استفاده از ظرفیت ریلی و جاده‌ای ما به آسیای میانه و اروپا ببرد.
سیپک و گوادر قرار بود در سال ۲۰۲۰ به نتیجه نهایی برسد، ولی در حال حاضر هنوز دستاورد چندانی نداشته است؛ و چین و پاکستان بهتر از هرکسی از این عدم توسعه پروژه آگاه هستند بنابراین تلاش می-کنند از ظرفیت ایران استفاده کنند. معاون وزیر حمل و نقل چین در سفری که مسئولان ما به چین داشتند علاقه مندی خود را برای حضور در چابهار نشان دادند.
چین و پاکستان در حال حاضر تا حدی توسعه در گوادر انجام دادند، ولی توسعه در حدی نبوده که بتوانند توسعه تجارت خود را از جنوب داشته باشند، بنابراین تلاش خواهند کرد از طریق اتصال ریلی فعلا ارتباط جنوب شمال خود را از طریق ایران تامین کنند و بعد از آماده شدن شرایط برای ترانزیت از طریق پاکستان یا افغانستان ایران را دور بزنند.
یکی دیگر از اهداف چین این است که با اتصال گوادر و چابهار هند را از یکی از مهمترین پروژه‌های شمال و جنوب کنار بگذارد و خود همزمان از همه مسیر‌های کریدوری ممکن در منطقه استفاده کند.
پاکستان مجبور است یک بندر دیگر برای پاسخ به ظرفیت‌های خود داشته باشد. به عنوان مثال پاکستان با ۲۰۰ میلیون جمعیت حدود ۹۰ میلیون تن ظرفیت بندری دارد در مقابل ایران با با ۸۵ میلیون جمعیت ۲۶۵ میلیون ظرفیت بندری دارد.
اگر این گزاره را قبول کنیم که چابهار و گوادر مکمل یکدیگر هستند ضرورتی ندارد این اتصال از طریق ریل یا جاده باشد چرا که هم اکنون از طریق دریا به هم متصل هستند که بسیار کم هزینه و منطقی‌تر است. این همه سرمایه گذاری و اولویت دادن روی چابهار به طور کلی با اتصال به گوادر، اگر به طور کامل از بین نرود بسیار آسیب خواهد دید.
یکی از اهداف مطرح کردن موضوع اتصال گوادر و چابهار، فراهم سازی زمینه نزدیکی و ارتباط با پاکستان در شرایط تحریمی است، اما این موضوع در بلند مدت به ویژه از منظر ژئوپلیتیکی و استراتژیکی، موقعیت تراتزیتی کشورمان را به مخاطره می اندازد.