برجام؛ مسیر طی شده و چشم انداز پیش رو

در این جلسه که با حضور دکتر ناصر هادیان (استاد دانشگاه تهران)، دکتر ابراهیم متقی (استاد دانشگاه تهران) و دکتر بیژن پیروز (استاد دانشگاه تهران) و غسان بن جدو (مدیر شبکه المیادین) و مجری کارشناس برنامه دکتر احسان خضری برگزار شد، دکتر محسن رضایی و سایر اساتید دانشگاه تهران به ارائه نقطه نظرات خود پرداختند.

در ابتدای طرح بحث توسط دکتر رضایی ایشان شکل گیری مجموعه های فکری جهت مطالعه بیشتر برجام و ابعاد مختلف آن را نقطه ای امیدوار کننده دانست و همکاری این هسته های فکری و نشست های نخبگی را کمک ارزنده فکری به دولتمردان دانستند. به نظر دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام همراه شدن مذاکرات هسته ای با نرمش قهرمانانه سبب پدید آمدن دیده بانی موثری شد که ملت ایران توانست از آن طریق به مسیر طی شده ، جایگاه خود و همچنین به آینده خود چشم بدوزد و تجربه کسب کند. به دلیل حضور مردم در بخش حکمرانی و تاثیرگذاری بالای مردم در آن سبب شد تا ملت ایران در تجربه آموزی مشارکت داشته باشند و ادعاهایی را که در مذاکرات و پس از آن مطرح شد را به صورت ملموس مشاهده کنند. این درس آموزی آگاهی به ملت ایران داد که در سایه آن، ده سال آینده مشاهده شد. در موضوع مطالعه برجام باید چهار نکته را مدنظر داشته باشیم: ۱- بررسی اصل مذاکرات، ۲- بررسی محتوای مذاکرات، ۳- بررسی نتایج مذاکرات، ۴- درس های برجام. 

در تجربه برجام که در قالب سیاست نرمش قهرمانانه انجام شد این سیاست به وضوح بیشتر ادعاهای دروغین بین المللی و معین کردن چهره پشت صحنه مدعیان دلسوزی در داخل برای پیشرفت ایران منجر شد. دکتر رضایی یکی از ضعف های مذاکرات برجام را نبود تیم اقتصادی در کنار تیم حقوقی ذکر کردند. به نظر ایشان در مجموع یکی از درس هایی که گرفته شد این بوده است که بدبینی به طرف غربی ریشه در واقعیت ها داشته است. گره نزدن اقتصاد کشور به برجام نیز درس دومی بود که آموخته شد. 

 

نقد اساسی دکتر پیروز بر دو محور تکنیک مذاکرات برجام و کاهش دست آوردهای مورد توقع قرار داشت. به نظر دکتر پیروز تکنیک دیوانه نمایی ترامپ ریشه در تئوری مرد دیوانه دارد. در این تئوری با استفاده از ارایه تصویر غیرقابل پیش بینی بودن فرد تصمیم گیرنده تلاش می شود تا حداکثر امتیاز از طرف مقابل کسب شود. در زمینه توافقنامه برجام نیز این متن به گونه ای نوشته شده است که بعدا نقض شود و تمدید نشود. در واقع آمریکایی ها از ابتدا هم به دنبال منافع خود و نقض برجام بودند. آنچه که از برجام می توان آموخت این است که تمرکز بر توانایی های داخلی راه حل درست غلبه بر مشکلات موجود است. احترام به پاسپورت ایرانی به توانایی‌های ما بازمی گردد نه لبخند زدن در عرصه بین‌الملل و مذاکره کردن های پی در پی. راهکار مناسب برای وضعیت موجود این است که در یکسال باقی مانده از دولت روحانی، نباید اقدامی شود که دشمن به این جمع بندی برسد که فشار داخلی هم روی روحانی وجود دارد.

 

دکتر هادیان با اشاره به منافع به دست آمده از مذاکرات برجام منافع حاصل شده را در دو دسته منافع غیر امنیتی شدن ایران و منافع اقتصادی برجام خلاصه کردند. به نظر هادیان فشارهای قطعنامه های شورای امنیت و تبلغات ضد ایرانی سبب شده بود تا سنگین ترین عملیات امنیتی سازی بر علیه جمهری اسلامی ایران انجام شود. نرمال شدن وضعیت تعاملات ایران با سایر قدرت ها و نظام بین الملل دست آورد دیگری بود که در جریان مذاکرات برجام متحقق شد. خروج ترامپ از برجام وضعیت مناسبات سیاست خارجی ایران را تغییر داده است. 

به نظر دکتر هادیان ورود به درگیری های مستقیم نظامی وضعیت ما رو خطرناک می کند لذا دو عرصه هسته ای و موشکی می تواند در امتیازگیری و فشار آوردن به غرب برای جمهوری اسلامی ایران موثر باشد. جمهوری اسلامی ایران می تواند به آهستگی در قالب استراتژی ابهام هسته ای و با تغییر میزان غنی سازی و کاهش اطلاع دهی به غرب ضمن تاثیرگذاری بر راهبرد طرف مقابل به امتیازگیری اقدام کند. در نتیجه افزایش تخاصمات چین و آمریکا اکنون فرصت مناسبی پدید آمده است تا با نزدیک شدن به چین و افزایش همکاری های متقابل به تامین منافع ملی نایل شویم.

 

دکتر متقی با نقد رویکرد مذاکراتی برجام، غیر امنیتی شدن جمهوری اسلامی ایران و کسب دست آوردهای مدنظر طرفداران برجام را رد کرد و به این نکته شاره داشت که مذاکرات برجامی دست آوردهای گذشته را بر باد داد. دکتر متقی امتیاز بن بست شکنی مذاکرات برجام را رد کرد و عنوان کرد که جمهوری اسلامی ایران در وضعیت بن بست راهبردی در جریان مذاکرات برجام قرار نداشت. در واقع جمهوری اسلامی ایران در بن بست استراتژیک قرار نداشت که به خاطر آن دست به مذاکره بزند. متقی با اشاره به مطالعات محقق مسایل خاورمیانه به نام کردزمن با نقل قول از وی این نکته را مطرح کرد که آمریکایی ها به گزینه جنگ با ایران در دوره مذاکرات هسته ای فکر نمی کردند و در نتیجه بن بست راهبردی وضعیتی نبوده است که جمهوری اسلامی ایران در دوره قبل از مذاکرات و در جریان مذاکرات با آن درگیر بوده باشد تا مبنای انگیزشی برای مذاکره باشد. 

به نظر دکتر متقی دو اشکال اساسی به برجام وارد است. اول اینکه این توافق نامتوازن بود. دوم آنکه این توافق از پشتوانه و تضمین لازم برای جمهوری اسلامی ایران برخوردار نبوده است. ناپایدار بودن توافقنامه ریشه در نامتوازن بودن آن دارد. در واقع به دلیل تعهدات بسیار زیاد جمهوری اسلامی ایران و عدم وجود تضمین های اجرای لازم برای عملیاتی شدن برجام این توافق نامه با شکست روبه رو شد. لذا دیپلمات های ما باید توجه داشته باشند که در محیط آنارشیک روابط بین الملل باید توافقنامه ها از ضمانت اجرایی لازم برخوردار باشند. 

 

غسان بن جدو مبنای تحلیل خود را بر دو سطح منطقه ای و هانی و پیوند این دو سطح با یکدیگر متمرکز نمود. در سطح جهانی به نظر بن جدو تنش های بین آمریکا و چین به سطح بالاتری افزایش پیدا خواهد کرد. افزایش تنش های آمریکا و ونزوئلا دومین نگرانی است که باید جدی گرفته شود. آمریکا سطح تنش ها را به تنهایی افزایش داده است. به نظر مدیر شبکه المیادین در سطح منطقه ای نیز درگیری ها افزایش پیدا کرده است. رژیم صهیونیستی در طول مدت کوتاه گذشته با محور مقاومت درگیری های نظامی مختصری را آغاز کرده است. تمامی این موارد نشان دهنده خطرناک بودن شرایط موجود است. لذا رژیم صهیونیستی به دنبال خروج ایران از سوریه است و برای رسیدن به این هدف حداکثر فشار را وارد خواهد کرد.

به باور بن جدو در زمینه سیاست خارجی آمریکا در برجام، ترامپ با دست پاچگی تلاش زیادی را برای خروج ایران از برجام به انجام رساند  و هدف از آن انزوای جمهوری اسلامی ایران بود. اما سیاستمداران ایرانی هوشمندانه با قضیه برخورد کردند و از برجام خارج نشدند. هدف ترامپ از مذاکره با ایران قرار دادن ایران در موضع ضعف و بعد مذاکره است. هدف ترامپ جنگ جدید در خاورمیانه نیست به این دلیل که انرژی خود را برای مقابله با چین احتیاج دارد.