جریان شناسی گروه‌های تروریستی فعال در سوریه (۳)

مقدمه

ارتش ملی سوریه در حال حاضر مهمترین جناح متشکل از معارضان مسلح نظام سوریه به شمار می‌رود. این گروه از ائتلاف ۴۱ گروه سلفی و غیر سلفی تشکیل شده است که هدف غالب ان‌ها مقابله با نظام حاکم بر سوریه و در کنار ان مبارزه با نیرو‌های کرد و دیگر گروه‌های تروریستی از قبیل هیئت تحریر الشام و داعش است. مهم‌ترین دلیل تشکیل این ائتلاف ناهمگون، حمایت‌های همه جانبه ترکیه بوده که درصدد است با متحد کردن گروه‌های تروریستی مختلف، ضمن اعمال فشار بر نظام حاکم، نیرو‌های کرد مستقر در شرق سوریه را نیز تضعیف نماید. به همین دلیل ارتش آزاد سوریه و ائتلاف شکل گرفته پس از ان یعنی ارتش ملی سوریه نقش پررنگی در هر سه عملیات ارتش ترکیه (سپر فرات، شاخه زیتون و چشمه صلح) در شمال سوریه ایفا کرده است.
با توجه به موارد ذکر شده و بنا به اهمیت ارتش ملی سوریه، در یادداشت پیش رو که بخش سوم و نهایی جریان شناسی گروه‌های تروریستی در سوریه است به بررسی و معرفی ساختار‌های تشکیلاتی، اهداف و قلمرو ان پرداخته میشود.

ارتش ملی سوریه

گروه تروریستی ارتش آزاد سوریه، یکی از نخستین بازیگران جنگ داخلی سوریه بود که سال ۲۰۱۱ با حمایت‌های همه جانبه ترکیه، توسط ریاض اسعد از فرماندهان نیروی هوایی سوریه تشکیل شد. گروه یاد شده به عنوان بازوی نیابتی ترکیه، نقش پر رنگی در پیاده‌سازی راهبرد‌های آن در سوریه ایفا نمود. نیرو‌های ارتش آزاد در عملیات موسوم به «سپر فرات» (۲۰۱۶) نقش مهمی در کنترل حومه شمالی حلب با پشتیبانی ارتش ترکیه بر عهده داشتند.

با قدرت گرفتن ارتش سوریه و عقب راندن گروه‌های تروریستی مختلف از نواحی مرکزی این کشور و محدود شدن دامنه قلمرو جغرافیایی ان‌ها به نواحی شمالی و شمال غرب سوریه در حلب، ادلب، شمال حماه و لاذقیه، ترکیه برای جلوگیری از تضعیف بیش از پیش گروه‌های تروریستی آن‌ها را زیر یک چتر متحد کرد. در نتیجه تلاش‌های ترکیه، در آغاز سال ۲۰۱۷ بخشی از گروه‌های ارتش آزاد سوریه با مرکزیت «لشکر حمزه» و «تیپ المعتصم» که در عملیات سپر فرات مشارکت داشتند ذیل عنوان «ارتش ملی سوریه» با هم ادغام شدند. ائتلاف ارتش ملی سوریه در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ با مشارکت در عملیات «شاخه زیتون» و «چشمه صلح» نقش مهمی در کنترل منطقه عفرین و مناطق شرقی فرات در شمال حسکه و رقه ایفا نمود.

ارتش ملی سوریه و دولت موقت

ارتش ملی سوریه بخشی از «دولت موقت سوریه» (متشکل از معارضان دولت قانونی سوریه) است که نقش آن ذیل وزارت دفاع دولت موقت تعریف شده است. وزارت دفاع دولت موقت سوریه علاوه بر ارتش ملی سوریه دارای هشت بخش دفتر رسانه‌ای، دادگاه نظامی، پلیس نظامی، دفتر مالی، دفتر اداری و سازمانی، فرماندهی عملیات، دفتر آموزش و توجیه معنوی است.

ساختار ارتش ملی سوریه

ارتش ملی سوریه به لحاظ تشکیلاتی از تعدادی سپاه تشکیل شده است. هر سپاه متشکل از یک یا چند لشکر است و هر لشکر از تعدادی تیپ تشکیل شده است. تیپ‌ها در واقع همان گروه‌های تروریستی هستند که با اعداد خاصی که در ادامه اشاره خواهد شد، نام گذاری شده اند.
ارتش ملی از هفت سپاه تشکیل شده که هریک دارای فرماندهی است که تنها به «سلیم ادریس» به عنوان وزیر دفاع و فرمانده ارتش ملی سوریه پاسخگو است. ارتش ملی به دو معاونت یا ستاد فرماندهی ریف حلب و ستاد فرماندهی بخش ادلب (جبهه آزادیبخش ملی) تقسیم شده است. سه سپاه ارتش ملی سوریه ذیل ستاد فرماندهی حلب و چهار سپاه نیز ذیل ستاد فرماندهی ادلب سازماندهی شده اند.

ستاد فرماندهی ریف حلب

ستاد فرماندهی حلب متشکل از سپاه اول تا سوم است. فرماندهی ستاد ریف حلب را «عدنان الاحمد» بر عهده دارد. تعداد نیرو‌های ذیل فرماندهی بخش ریف حلب ۳۰ تا ۴۰ هزار نفر تخمین زده شده است.

سپاه اول

سپاه نخست به فرماندهی «معتز رسلان» از لشکر‌های ۱۱، ۱۲، ۱۳ و ۱۴ تشکیل شده است. لشکر ۱۱ خود شامل سه تیپ است. گروه تروریستی «لواء شمال» با نام تیپ «۱۱۱» و گروه تروریستی «جیش الاحفاد» که خود به دو «تیپ ۱۱۲ و ۱۱۳» تقسیم شده است.
لشکر ۱۲ شامل سه گروه «لواء سمرقند» با نام «تیپ ۱۲۱»، «لواء منتصر بالله» با نام «تیپ ۱۲۲» و «احرار الشرقیه» با نام «تیپ ۱۲۳» است.
لشکر ۱۳ شامل سه گروه تروریستی «سلطان محمد فاتح» با نام «تیپ ۱۳۱»، «قاعدة الغزل» با نام «تیپ ۱۳۲» و «لواء الوقاص» با نام «تیپ ۱۳۳» است.
لشکر ۱۴ شامل گروه‌های «فیلق الشام» (تیپ ۱۴۱)، «سلطان سلیمان شاه» (تیپ ۱۴۲)، «الفرقه التاسعه» (تیپ ۱۴۳)، «الفرقه العشرون» (تیپ ۱۴۴)، «جیش النخبه» (تیپ ۱۴۵)، «جیش الشرقیه» (تیپ ۱۴۶) است.

سپاه دوم

سپاه دوم به فرماندهی «محمود الباز» از لشکر‌های ۲۱، ۲۲، ۲۳، ۲۴، ۲۵، ۲۶ تشکیل شده است. لشکر ۲۱ و ۲۴ متشکل از «گروه سلطان مراد» است. لشکر ۲۲ متشکل از گروه‌های «فرقه الحمزه» و «لواء صقور الشمال» و لشکر ۲۳ شامل گروه «فرقه المعتصم» است. گروه «رجال الحرب» ذیل فرقه المعتصم در این لشکر مشغول به فعالیت است. لشکر ۲۵ از گروه تروریستی «جیش اسلام» و لشکر ۲۶ از گروه تروریستی «فیلق الرحمن» تشکیل شده است.

سپاه سوم

سپاه سوم شامل لشکر‌های ۳۱، ۳۲، ۳۳، ۳۴ و ۳۵ است. «ابو احمد نور» فرماندهی این سپاه را بر عهده دارد. لشکر‌های ۳۱، ۳۲ و ۳۳ متشکل از گروه «الجبهه الشامیه» است. گروه «صقور الشام» در کنار الجبهه الشامیه در لشکر ۳۲ حضور دارد. لشکر ۳۴ از دو گروه اصلی «الجبهه الواحده و الخمسون» و «لواء السلام» تشکیل شده است. گروه الجبهه الواحده و الخمسون دارای چهار زیر گروه به نام «السلطان عثمان»، «فوج المصطفی»، «ثوار الجزیره» و «الفوج الاول» است. لشکر ۳۵ نیز شامل «فیلق المجد» است.

ستاد فرماندهی بخش ادلب

ستاد فرماندهی بخش ادلب همان ائتلاف «جبهه آزادیبخش ملی» است که خود از ۱۵ گروه زیر مجموعه تشکیل شده است. «فضل الله الحجی» فرماندهی این ستاد را بر عهده دارد. ائتلاف جبهه آزادیبخش سال ۲۰۱۸ از اتحاد ۱۱ گروه تروریستی «فیلق الشام»، «جیش ادلب الحر»، «الفرقه الساحلیه الاولی»، «الفرقه الساحلیه الثانیه»، «الفرقه الاولی المشاة»، «الجیش الثانی»، «جیش النخبه»، «جیش النصر»، «لواء الشهداء الاسلام فی داریا»، «لواء الحریه» و «الفرقة ۲۳» تشکیل شد؛ چندی بعد چهار گروه تروریستی «احرار الشام»، «صقور الشام»، «جیش الاحرار» و «تجمع دمشق» نیز به ان پیوستند. برخی از منابع از گروه «نورالدین زنکی» نیز به عنوان یکی از گروه‌های ملحق شده به جبهه آزادیبخش ملی یاد کرده‌اند.
پانزده گروه زیر مجموعه جبهه آزادیبخش ملی سوریه پس از پیوستن این جبهه به ارتش ملی سوریه در سال ۲۰۱۹، ذیل ۴ سپاه به عنوان سپاه‌های چهارم، پنجم، ششم و هفتم ارتش ملی سوریه سازماندهی شدند. با این وجود، سازماندهی سپاه‌های چهارگانه (برخی از منابع تعداد سپاه‌های تشکیل شده در جبهه آزادیبخش ملی را سه سپاه ذکر کرده اند) جبهه آزادیبخش ملی و نحوه چینش گروه‌های تروریستی ذیل هر یک از ان‌ها تا کنون به صورت کامل مشخص نشده است. چنین به نظر می‌رسد که هر سپاه دارای چهار لشکر و هر لشکر از سه تیپ تشکیل شده است.

قلمرو جغرافیایی

نیرو‌های ارتش ملی سوریه که در مناطق اشغال شده توسط ارتش ترکیه پس از عملیات سه گانه سپر فرات، شاخه زیتون و چشمه صلح در شمال استان‌های حلب، رقه و حسکه مستقر هستند در مجموع ۹۰۵۰ کیلومتر مربع از خاک سوریه یعنی معادل ۴.۹ درصد از خاک این کشور را در اشغال خود دارند. نیرو‌های ارتش ملی سوریه شهر‌های جرابلس، الباب و الراعی در شمال استان حلب را پس از عملیات سپر فرات، عفرین و ریف شمالی حلب را پس از عملیات شاخه زیتون و تل ابیض تا راس العین در حومه شمالی استان‌های حسکه و رقه را پس از عملیات چشمه صلح به کنترل خود درآوردند و همچنین در مناطق شمالی استان ادلب که در سیطره گروه‌های تروریستی تحت حمایت ترکیه قرار دارد، حضوری فعال دارند. هرچند منطقه عمده تمرکز ان‌ها مناطق اشغالی پس از عملیات سه گانه سپر فرات، شاخه زیتون و چشمه صلح است.

تعداد نیرو‌های ارتش ملی سوریه

آمار‌های متناقضی از تعداد نیرو‌های ارتش ملی سوریه منتشر شده است، بنا بر امار‌های مختلف تعداد نیرو‌های ارتش ملی سوریه ۸۰ تا ۱۱۰ هزار نفر تخمین زده شده است. در بین گروه‌های زیر مجموعه ارتش ملی سوریه گروه‌های تروریستی احرار الشام، احرار الشرقیه، فیلق الشام، فرقه الحمزه، فرقه السلطان مراد، ارتش آزاد ادلب، الجبهه الشامیه، جیش الاسلام، جیش الاحرار، جیش النصر، جیش الشرقیه و جیش النخبه به لحاظ نیروی تروریستی دارای بیشترین نیرو هستند.

اهداف

ارتش ملی سوریه با نیت متحد کردن گروه‌های تروریستی مختلف زیر یک سازمان منسجم تاسیس شد. هدف اصلی تشکیل چنین ارتشی ایجاد نیرویی نیابتی برای ترکیه در خاک سوریه بود. به همین دلیل این گروه به صورت مستقیم توسط سازمان اطلاعات ترکیه اداره می‌شود و با سلاح، مهمات، پشتیبانی لجستیکی_اطلاعاتی و مالی مورد حمایت قرار می‌گیرد. این ارتباط و نزدیکی به حدی است که همواره پرچم ترکیه در کنار پرچم ارتش ملی برافراشته می‌شود.
ارتش ملی سوریه در شکل ائتلافی خود به دنبال سرنگون کردن نظام حاکم بر سوریه است. اما مبارزه و دشمنی با نظام حاکم بر سوریه تنها هدف ۴۱ گروه تروریستی عضو این ائتلاف نیست. بلکه هر یک از گروه‌های زیر مجموعه ارتش ملی سوریه خود نیز متناسب با اهداف ترسیم شده به دنبال مقابله با داعش، نیرو‌های کرد و هیئت تحریر الشام هستند. برای نمونه می‌توان ذکر کرد که گروه‌هایی از قبیل لواء سلطان عثمان، لواء سلیمان شاه، لواء صقور شمال و رجال الحرب و ... بر نیرو‌های کرد به عنوان دشمن نخست خود تاکید دارند.

نتیجه گیری

امروز و پس از نزدیک به یک دهه جنگ داخلی در سوریه و علیرغم تسلط نسبی ارتش سوریه بر بخش قابل توجهی از خاک این کشور، گروه‌های تروریستی مختلف همچنان یکی از واقعیت‌های میدانی سوریه به شمار می‌روند. بر اساس اخرین تحولات میدانی (تا زمان نگارش گزارش حاضر) ارتش سوریه با کمک حامیان خود توانسته است حدود ۶۴ درصد از قلمرو سوریه را از حضور گروه‌های تروریستی پاکسازی نماید. اما چنانچه ذکر شد گروه‌های تروریستی به ویژه در شمال و شمال غرب سوریه همچنان حضوری فعال و پر رنگ دارند. ارتش ملی سوریه و دیگر گروه‌های تروریستی سلفی امروز حدود هشت الی نه درصد از خاک سوریه را همچنان در اشغال خود دارند. در کنار ان‌ها نیرو‌های دموکراتیک سوریه با پشتیبانی امریکا نیز بر حدود ۲۲ درصد از خاک سوریه در شرق فرات تسلط دارند. حدود پنج درصد دیگر نیز یا در کنترل کشور‌های ثالث است یا به صورت مشترک توسط حکومت سوریه و نیرو‌های دموکراتیک سوریه کنترل می‌شود.
در سلسله گزارش‌های مربوط به جریان شناسی گروه‌های تروریستی در سوریه تلاش شد تا به صورت کلی به معرفی و دسته بندی گروه‌هایی تروریستی مختلف پرداخته شود. بر این اساس در دو گزارش نخست ابتدا به معرفی گروه ها‌ی تروریستی سلفی وابسته به القاعده و داعش و در گزارش حاضر که بخش سوم سلسله گزارش‌ها است به بررسی ارتش ملی سوریه پرداخته شد. باید توجه داشت، دسته بندی‌های ارائه شده در این گزارش‌ها بر اساس اطلاعات موجود تا زمان نگارش ان‌ها است، از این رو با توجه به منافع سیال این گروه‌ها احتمال می‌رود در اینده نیز شاهد تغییر در دسته بندی‌ها و شکل گیری ائتلاف‌های جدید توسط انان باشیم.