با عنایت به این نکته که امروزه به دلیل تحولات ناشی از تغییر الگوی مصرف جهانی، فروپاشی مرزهای تجاری و اقتصادی و نیز جهانی شدن اقتصاد و پیدایش واژه همبستگی اقتصادی به جای سلطه اقتصادی، در روابط تجاری بین المللی، موضوع صادرات کالاها و خدمات از اهمیت بسزایی برخوردار شده است، میتوان چنین اظهار داشت که مولفههای مختلفی در حوزههای داخلی، منطقهای و بین المللی در روابط تجاری ایران و روسیه دخیل است. در این راستا، گروه سیاست خارجی پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام مصاحبه تخصصی با عنوان «توسعه همکاریهای تجاری ایران و روسیه: چالشها و ظرفیتها» در تاریخ مرداد ماه ۱۳۹۹ با حضور دکتر احسان رسولی نژاد، کارشناس مسائل روسیه برگزار کرد. اهم اظهارات این مصاحبه در ادامه میآید:
اقتصاد جمهوری اسلامی و روسیه مکمل یکدیگر است
روابط اقتصادی ایران و روسیه شامل یک اقتصاد مکمل است. ولی ظرفیتهای شکوفا نشده بسیاری در روابط دوطرف وجود دارد. الآن حجم تجارت تهران و مسکو به حدود یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار رسیده است. امروزه لازم است با یک جهانبینی دیگری به این رابطه فکر و نگاه کنیم. چراکه بازار روسیه یک بازار مصرفی ایده آل محسوب میشود.
بازسازی نوین در نظم اقتصادی جهان
یکی از بازسازی های اقتصادی که امروزه در جهان در حال رخ دادن است،بازسازی نظم اقتصادی و تجاری بین چین و روسیه است.چین و روسیه در بسیاری از الزامات اقتصادی بینالمللی دارد تجدیدنظر میکند لزوماً بهصورت انقلابی بودن نیست بهصورت روند تدریجی و تکاملی است. یکی از نمودهای آن کاهش استفاده از دلار است.ایران روسیه نیز باید به این سمت حرکت کنند.
رقابت جمهوری اسلامی و اسرائیل بر سر عضویت در اتحادیه اقتصادی ارواسیا
عضویت در اتحادیه اوراسیا یکی از این فرصتهای گسترش مناسبات با روسیه است که داریم یک به یک از دست میدهیم، رژیم صهیونیستی درخواست عضویت در اوراسیا را داده است اگر روندمان را تکمیل نکنیم شاید فرصت اوراسیا را از دست بدهیم. نیاز داریم یک جامعنگری دیگری داشته باشیم در مورد روابط با روسیه، فقط پروژهای این رابطه تعریف نشود و یک ادراکی در دو طرف بهخصوص طرف ما شکل بگیرد.
وضعیتسنجی جئواکونومیک فدراسیون روسیه
روسیه کشوری است که پهنه جغرافیایی گستردهای دارد پهناورترین کشور جهان است ۱۷ میلیون کیلومتر مربع وسعت دارد. این پهنه شاید سه یا چهار برابر کل اتحادیه اروپا است. خیلی بیشتر از پهنه جغرافیایی آمریکا است. آمریکا حدوداً ۹ و ۸ میباشد، ولی روسیه ۱۷ است و چین ۵/۹ و هند ۲/۳ است؛ لذا یکی از مسائلی که در تجارت با روسیه باید در نظر گرفته شود، فاصله شهرها و ساعتهای مختلف است.
۸۵ واحد فدرال ر فدراسیون روسیه وجود دارد که کل این ۸۵ واحد به ۱۲ واحد اقتصادی تقسیم میشوند. در ایران چنین بحثی نداریم که شهرها یا استانهایمان را بر اساس اقتصاد دستهبندی کنیم، ولی در روسیه وزارت توسعه اقتصادی بر اساس برنامه ۲۰۳۰ آمده کل روسیه را به ۱۲ قسمت اقتصادی تقسیم کرده است. مهمترین واحد اقتصادی، واحد مرکزی است، حدود ۱۲ شهر را شامل میشود که مسکو هم در آن قرار دارد.
شمادر روسیه با بازاری سروکار کار دارید که پهنه جغرافیایی وسیعی دارد. از لحاظ اقتصادی تقسیمبندی شده، جمعیتشان (۱۴۶ ملیون نفر) که بیشتر خانم هستند، میانگین سنیشان حدوداً ۴۰ سال است، از یک طرف این جمعیتی که داریم در موردشان صحبت میکنیم خیلی الگو و سلایق اروپای غربی را قبول دارند. از لحاظ بازاریابی با اروپای غربی بیشتر کار میکنند و زنهای روسیه به شدت اهل خرید کردن هستند.
جمهوریهای مسلمان روسیه نقطه قوت حوزه نفوذ اقتصادی جمهوری اسلامی در روسیه
اگر میخواهیم به سمت نفوذ در بازار روسیه قدم برداریم، مهم است که به سمت جمهوریهای مسلمانش برویم. چون از لحاظ فرهنگ و دین تقریبا شبیه ما هستند و از سمت دولت فدرال در روسیه خیلی برای آنها ناعدالتی و ظلم روا شده است و البته امکان بقرار ارتباط تجار با همسایگان به آنها داده شده است. مناطق قفقاز شمالی و ولگا و آستاراخان باید مورد توجه قرار گیرد.
اگر تخصصی نگاه کنیم متوجه می شویم کالای ردیف ۳۰ جزء کالاهای دارویی است کالای ردیف ۲، ۳، ۴، که مواد غذایی می باشد مثلاً داروهای گیاهی، که همگی به وفور در ایران یافت می شود. وقتی نگاه میکنیم، متوجه خواهیم شد که پتانسیل فراوانی در ایران را داریم که به روسیه صادر کنیم. بازارهایش تشنه دریافت کالای ما هستند. اینکه چرا نمیتوانیم باید بگویم یکسری شرایط نمیگذارند این پتانسیل بالفعل شود.
دستهبندی موانع پیش روی جمهوری اسلامی در تجارت با فدراسیون روسیه
مشکلات را میتوان به حوزههای داخلی، منطقهای، بینالمللی تقسیم کرد داخلی کاملا در دست خودمان است که نیاز به اصلاح قوانین و چابکی بیشتری در پایانهها داریم. در قوانین تجاریمان بیثباتی وجود دارد. بازارگردی، بازارگرمی، خاک خوری و بازاریابی مولفههایی است که ترکیه و همسایگان ما ابتدا انجام داده اند، ولی تجار کشورمان نتوانسته اند این ۴ حوزه را تحمل کنند. مشکل دیگر نبود کنسرسیومها یا نمایندگیهای مشترک است اینکه بازاریان روسیه علاقه دارند باچند نماینده فعال و دائمی کار کنند، ولی در ایران این مسئله رعایت نمیشود. بحث مافیا ولابی در روسیه در اینجا اهمیت پیدا میکند. ما باید لابی گری فعالی در روسیه ایجاد کنیم.
روسیه با ایران نه میخواهد ایران خیلی از آن دور شود و به سمت غرب برود نه میخواهد خیلی نزدیک شود که روی روابط مسکو با اسرائیل و عربستان تأثیر بگذارد.
گروه علمی پژوهشی سیاست خارجی