وضعیت ‌سنجی توافقنامه تجارت ترجیحی ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا؛ فرصت ها و چالش ها

بیستمین نشست رویداد استراتژیک با موضوع «وضعیت ‌سنجی توافقنامه تجارت ترجیحی ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا؛ فرصت ها و چالشها» به همت گروه سیاست خارجی پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام و با حضور کارشناسان امر (مجتبی خسروتاج؛ معاون اسبق وزارت صنعت، معدن و تجارت، میرهادی سیدی؛ مشاور امور بین الملل و توافقنامه های تجاری سازمان توسعه و داوود میرزاخانی؛ دستیار وزیر در امور کمیسیون دائمی همکاری های اقتصادی و تجاری ایران و روسیه) در تاریخ 22/ 7 / 99، برگزار شد. در ادامه اهم اظهارات و مطالب ذکر شده ارائه خواهد شد:

در ابتدای این جلسه سید رضا تقوی نژاد، دبیر نشست و پژوهشگر گروه سیاست خارجی، مقدمه ای از ابعاد مختلف توافقنامه تجارت ترجیحی امضا شده بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا را ارائه داد؛ وی افزود : موضوع همکاری های ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در قالب توافقنامه تجارت ترجیحی، برای اولین بار در تاریخ 27/2/97 به امضای ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا رسید و از 5 آبان 98 اجرایی شد و به مدت سه سال به صورت موقت و در صورت موفقیت و رضایت طرفین گام به مرحله منطقه تجارت آزاد و نهایتأ به عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا منتج خواهد شد. مهمترین بعد این توافقنامه کاهش تعرفه های گمرکی میان طرفین می باشد. به گونه ای که طبق توافق قرار شد، 520 قلم از کالاهای صادراتی جمهوری اسلامی ایران به اتحادیه اوراسیا و 360 قلم از کالای صادراتی اتحادیه به خاک ایران، مشمول این تعرفه ها شود. فارغ از واکنشهای بین المللی به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، در داخل کشورمان دو نگاه متفاوت به این اتحادیه وجود دارد؛ عده آن را امری مثبت در تجارت خارجی کشورمان قلمداد می کنند و عده ای نیز آن را به ضرر اقتصاد و تولید ملی ایران معرفی می کنند. در ادامه اهم اضهارات کارشناسان می آید:

جناب آقای خسروتاج؛ معاون اسبق وزارت صنعت، معدن و تجارت

• یکی از نقدهایی که همواره متوجه دولت و سازمان توسعه تجارت بوده و هست، عدم کمک دولت و نهادهای مربوطه به بخش خصوصی برای حضور فعالتر در بازارهای منطقه ای می باشد. این بخش معتقد است که بخش خصوصی در سایر کشورها با استفاده از توافقنامه های تجارت ترجیحی فی مابین دولتها می توانند کالاها و اجناس خود را با قیمت تمام شده پایین تری روانه بازاری مانند روسیه یا اوراسیا کنند و این درحالی است که بخش خصوصی ایران توانایی رقابت را ندارد.
• لذا به نظر من، هدف اول مذاکرات با اتحادیه اقتصادی اوراسیا فراهم کردن تسهیلات لازم برای بخش خصوصی در راستای بالا بردن توان رقابت آنها در بازارهای منطقه می باشد. روابط با همسایگان حتی در اسناد بالادستی سند ششم و سند اقتصادی مقاومتی نیز مورد تاکید قرار گرفته است.
• ماموریت دوم توافقنامه تجارت ترجیهی، تغییر و توسعه ساختار تجارت منطقه ای در قالب موافقتنامه های دوجانبه یا منطقه ای و همچنین رقابتی کردن واردات در میان کشورهای منطقه می باشد؛ بخصوص در کالاهای اساسی (مانند دانه های روغنی و...) که جمهوری اسلامی ایران در تامین آنها از سایر بازارها گاهأ هزینه های زیادی را تقبل کرده است. لذا تامین برخی کالاها اساسی از طریق توافقنامه های تجاری بسیار آسان تر خواهد بود.
• فعال کردن ظرفیت ها و پتانسیل های صادراتی کشورمان یکی از موضوعاتی است که می تواند توازن تجاری را میان صادرات و واردات از اتحادیه اقتصادی اوراسیا را به دنبال داشته باشد. بخشی از منفی بودن تراز تجاری کشورمان نسبت به اتحادیه، به عدم استفاده بهینه از ظرفیت های داخلی و همچنین قوانین گمرکی داخلی باز می گردد.
• آیا بایستی بعد از اتمام سه سال اول، وارد مرحله بعد شویم؟ به نظر بنده، بله بایستی وارد شویم. آیا ما باید هر کالایی را با هر هزینه تولیدی، تولید کنیم یا بخش اعظم آن را با هزینه کمتر می توان به واردات سپرد؟ به نظر من تا قبل از شروع دور دوم مذاکرات بایستی از امروز یک کار کارشناسی فراگیر در زمینه صادرات و واردات با اتحادیه را شروع کنیم و با دست پر در مرحله بعد شرکت کنیم.

جناب آقای میرهادی سیدی؛ مشاور امور بین الملل و توافقنامه های تجاری سازمان توسعه

• برای درک بهتر موضوع توافقنامه های تجارت ترجیهی، در ابتدا بایستی یک نگاه به موارد مشابه توافقنامه های تجارت ترجیهی در سایر مناطق و سایر کشورها داشته باشیم که از مزیتهای و معایب آنها بیشتر آشنا شویم. آمار جهانی صادرات جهان در سال 2014 را به دو دسته صادرات تحت نظارت توافقنامه های تجارت جهانی و صادرات عمومی تقسیم کرده بود که حدود 5/50 درصد تحت پوشش توافقنامه ها تجارت ترجیهی بوده است و مابقی نیز به صورت عمومی صادر شده است. لذا جهان موافقتنامه های تجارت ترجیهی را پذیرفته است. این مسئله باعث تسهیلات و رقابتی کردن تولیدات در سطح جهانی خواهد شد. در عصر جهانی شدن، شما ناگزیر هستید برای رقابت تولیدات خود را در سطح استانداردهای جهانی تولید کنید
• بحث بعدی تجارت بین المللی، مزیت سنجی و مزیت نسبی است. به گونه ای که بدانیم کدام کالا در کدام نقطه جهان تولید آن توجیه اقتصادی و دارای مزیت است. بحث زنجیره تولید امروزه بسیار با اهمیت می باشد. این تولید یک کالا توجیه اقتصادی داشته باشد یا واردات آن به صرفه تر باشد، بحث بسیار مهمی می باشد.
• کاهش تعرفه ها و رقابتی کردن تولید در سه سطح معمولا انجام می پذیرد: یک سطح جهانی از طریق سازمان تجارت جهانی که امریکا مانع عضویت ایران شده است، دوم منطقه ای مانند اتحادیه اروپا واتحادیه اقتصادی اوراسیا و سوم موافقتنامه های دو جانبه مانند ترکیه با کره جنوبی.
• ایران به طورکلی جمهوری اسلامی ایران حدود 1390 قلم کالا را به جهان برای کاهش تعرفه ها اجازه داده است و این آمار به نسبت ترکیه با حدود 20 کشور و حدود چند هزار قلم کالا بسیار پایین است و باید در این راه گام بیشتری برداشته شود. اینکه در مرزهای ایران یک اتحادیه ای اقتصادی با این پتانسیل فراوان ایجاد شده است باید خوشحال بود چراکه اولا باعث وابستگی متقابل و کاهش تنش ها خواهد شد و ثانیا می تواند برای کشورمان نیز دارای مزیت های مناسبی باشد.

جناب آقای داوود میرزاخانی؛ دستیار وزیر در امور کمیسیون دائمی همکاری های اقتصادی و تجاری ایران و روسیه

• به نظر من این موافقتنامه یک دستاورد است چراکه هرچند به طور آزمایشی ما را برای اولین بار با یک محیط رقابتی قرار می دهد و این امر می تواند گامی در جهت سیاست وابستگی متقابل اقتصادی منطقه ای باشد و این امر می تواند زمینه را برای کشورمان فراهم نماید و یک محک مناسب و جدی برای اقتصاد ایران باشد.
• روسیه را اگر بخواهم مثال بزنم، روسیه و اروپا در زمینه گاز اروپا را وابسته خود کرده و اروپا نیز روسیه را وابسته به پول خود کرده است. در زمینه ترانزیت ریلی و برقی نیز در حال پیشرفت بسیار خوبی است. لذا روسیه مثال خوبی در این زمینه می باشد.
• این موافقتنامه کمک می کند که ایران حداقل در در زنجیره تولید منطقه ای بتواند حضور داشته باشد و در آن حرفی برای گفتن داشته باشد و خود آن می تواند یک تمرین و محک مناسبی برای فراهم کردن امکانات برای حضور در زنیجره تولید جهانی که کشورمان اصلا در آن نقشی ندارد، باشد.
• مهمتر از امضای موفقت نامه بحث اجراست. تهدیدات اقتصادی ما بیشتر از داخل است تا از خارج. چراکه ما بسیار کم به بحث تجارت خارجی توجه داشته ایم و خود را برای آن شاید هنوز هم آماده نکرده ایم. آیا ما باید کلا این موافقت نامه را کنار بگذاریم؟ اتفاقا برعکس این توافقنامه می تواند بهانه بسیار خوبی برای اصلاح ساختارهای اقتصادی داخلی با نگاه به تجارت خارجی باشد. مانند نگاه به عضویت ترکیه به اتحادیه اروپا در دهه های گذشته که باعث اصلاحات اقتصادی در ترکیه امروزه شد.
• یکی از نقاط ضعف ما، عدم آشنایی سیاستمداران و تجار ما با ارائه گواهی نامه های مرتبط اقتصادی است حتی در رعایت نکات شکلی این گواهی نامه ها، عدم آگاهی داخلی می تواند برای ما بسیار منفی باشد، دوم بحث پروتکل های بهداشتی و استاندارد های کشورهای عضو اتحادیه است که گاها رعایت نشده است مثلا در تجارت لبنیات که منجر به توقف صادرات شد. نگاه بخشی داشتن به عضویت در اتحادیه نیز یک دیگر از مشکلات داخلی کشورمان است. در کل به نظ بنده تهدیدات اقتصاد تجاری ایران در رابطه با توافقنامه های تجارت ترجیهی بیشتر ناشی از داخل است نه از خارج. لذا در حوزه تجارت خارجی بایستی ساختارهای داخلی به روز شود و متناسب با فعالیت با اتحادیه اقتصادی اوراسیا منطبق شود.

جمع بندی:

موافقت نامه تجارت ترجیهی یک دستاورد مهم در حوزه تجارت خارجی برای کشورمان محسوب می شود. اما الزامات داخلی و ایجاد اصلاحات داخلی و بروز کردن ساختارهای سیاسی و اقتصادی می تواند بخشی از مشکلات موجود را کاهش دهد و با ایجاد یک کار کارشناسی فراگیر برای مراحل بعدی موافقتنامه تجارت ترجیهی با اتحادیه اقتصادی اوراسیا خود را آماده ترکنیم.