بن سلمان و شکست در سیاست‌های منطقه‌ای/ روزشمار پایان محاصره قطر

بن سلمان و شکست در سیاست‌های منطقه‌ای، روزشمار پایان محاصره قطر
محمد بن سلمان، ولیعهد جوان و بلند پرواز سعودی پس از به دست گرفتن قدرت توسط پدرش و به منظور تثبیت قدرت خود به عنوان جانشین آینده، در حوزه سیاست داخلی و خارجی عربستان سعودی، دست به اقدامات متعددی زد که از جمله آن‌ها می‌توان به آغاز جنگ فرسایشی علیه مردم یمن و تحمیل محاصره اقتصادی به قطر را نام برد. بن سلمان در سایه حمایت‌های دولت مستقر در واشنگتن، سیاست‌هایی را اتخاذ نمود که پس از گذشت چندین سال، عربستان سعودی را به ورطه بحران‌های عمیق و حل ناشدنی افکنده است. امروز پس از گذشت چهار سال از در دست گرفتن سکان قدرت و دست و پنجه نرم کردن با بحران‌های خودساخته و نیز متاثر از تغییر دولت در ایالات متحده، بن سلمان ناگزیر از پذیرفتن شکست و عقب‌نشینی از اهداف منطقه‌ای خود است.
در همین راستا، وزیر خارجه عربستان سعودی در حاشیه اجلاس مجازی سران کشور‌های جی ۲۰ داشت اظهار اطمینان کرد که «سیاست‌های اتخاذی رئیس جمهور دموکرات آمریکا، جو بایدن منطقه را به سمت ثبات سوق می‌دهد.» هرچند عربستان سعودی و ایالات متحده هم‌پیمان‌های سنتی هستند و عمق روابط آن‌ها به گونه‌ای است که عربستان سعودی نگرانی جدی نسبت به همراهی ایالات متحده نداشته باشد، اما به هر ترتیب شخصی در قامت ریاست جمهوری آمریکا ظاهر می‌شود که می‌توان مدعی شد نسبت به دونالد ترامپ، روابط خصمانه‌تری با عربستان سعودی دارد.

بایدن و تغییر سیاست خارجی آمریکا در قبال عربستان
جو بایدن رئیس جمهور منتخب آمریکا در خلال مناظرات حزب دموکرات در سال ۲۰۱۹ مواضع تندی علیه رژیم آل سعود اتخاذ نمود که می‌توان گفت نه تنها در نسبت با دونالد ترامپ رویکرد متفاوتی خواهد بود، بلکه فراتر از آن، سطح جدیت در مواجهه را از دولت اوباما نیز افزون خواهد کرد. دولت اوباما با وجود تمایل نسبی به دست یافتن به توافق با ایران، اما همچنان روابط خود با دولت آل سعود را در سطح خوبی ادامه می‌داد و هرگز حمایت‌های دولت آمریکا از حملات ائتلاف سعودی به مردم بی‌گناه یمن متوقف نشد. در دوران ریاست جمهوری اوباما فروش تسلیحات ایالات متحده به عربستان از ۱۰۰ میلیارد دلار نیز افزون‌تر گردید.

 

بایدن در مناظرات داخلی طیف دموکرات در پاسخ به سوال مجری پیرامون روابط آتی ایالات متحده با عربستان سعودی گفت: «به طور واضح اعلام می‌کنم که ما دیگر به عربستان سعودی سلاح نخواهیم فروخت. ما آن‌ها را وادار می‌کنیم هزینه اقدامات خود را بپردازند و نشان می‌دهیم چه دولت منفوری هستند. «وی همچنین در ادامه با اشاره به دولت فعلی سعودی و جنگ یمن اضافه کرد: «دولت فعلی سعودی اعتبار اجتماعی بسیار پائینی نزد مردم خود دارد. ما باید فروختن هر چیزی که عربستان با آن کودکان بی‌گناه را می‌کشد متوقف کنیم.»

پایان بلندپروازی در سایه ترامپ
پس از سفر ترامپ به ریاض به عنوان نخستین سفر خارجی دوران ریاست جمهوری اش بود که محمد بن سلمان، ولی عهد سعودی توانست روابط گرم و صمیمانه‌ای با او ترتیب دهد و از رهگذر همین روابط شخصی، خرید تسلیحات و معاملات اقتصادی کلان با آمریکا، چراغ سبز ایالات متحده در رفتار‌های بلند پروازانه منطقه‌ای اش را بگیرد. محمد بن سلمان با پشتوانه ترامپ و بدون هراس از اعمال فشار دولت آمریکا و مجامع بین‌المللی دست به اقدامات مختلفی زد که علاوه بر نقض مسلم حقوق بشر، خلاف عرف دیپلماتیک و قواعد حکومت‌داری نیز بود که از جمله آن می‌توان به بازداشت شاهزادگان و اعضاء متنفذ خاندان سلطنتی سعودی که رقیب احتمالی وی در ماراتن جانشینی بودند اشاره کرد. محاصره اقتصادی قطر با تشکیل ائتلافی از کشور‌های امارات، بحرین و مصر در سال ۲۰۱۷، بازداشت نخست وزیر لبنان، سعد حریری در سال ۲۰۱۷ و تحمیل استعفاء در برابر دوربین‌ها در خاک عربستان به وی، حملات هوایی گسترده به مردم بی‌پناه یمن که منجر به شهادت بیش از ۱۰۰ هزار تن بی‌گناه شده و بحران‌های گسترده آب و مواد غذایی ایجاد نموده است را نیز می‌توان از دیگر اقدامات ولیعهد جوان سعودی با حمایت رئیس جمهور آمریکا یاد کرد. به نظر می‌رسد که قتل فجیع روزنامه‌نگار واشنگتن پست، جمال خاشقچی در کنسولگری عربستان در ترکیه توسط محمد بن سلمان، عامل تغییرات بنیادین در روابط دوستانه عربستان سعودی و طیف دموکرات در ایالات متحده شده است به نحوی که بایدن در پاسخ به سوالی در همین رابطه گفته است: «شخص ولیعهد در رابطه با پرونده قتل خاشقچی مسئولیت دارد و ما کاری می‌کنیم که او هزینه این اقدامش را بپردازد.»

 

پایان محاصره و کاهش تنش‌های منطقه‌ای
با اعلام نتایج انتخابات آمریکا، عربستان سعودی به خوبی متوجه تغییر وضعیت خود در مناسبات منطقه‌ای شد و در اولین گام، تمایل عربستان برای اتمام تنش‌ها با دولت قطر در دوران ریاست جمهوری ترامپ دیده می‌شود. وزیر خارجه سعودی، فیصل بن فرحان در حاشیه اجلاس مجازی جی ۲۰ در سخنانی گفت: «عربستان سعودی در جستجوی یافتن راهی برای پایان بخشیدن به محاصره قطر است هرچند، به انجام رسیدن این موضوع بستگی به وضعیت شرایط امنیتی منطقه خواهد داشت». تمایل عربستان در کاهش تنش‌های منطقه‌ای خود در دیدار دو ماه پیش بن فرحان با مایک پمپئو در واشنگتن نیز دیده می‌شد. او در نشست مجازی که به میزبانی موسسه سیاست خاور نزدیک واشنگتن برگزار شد گفت: «ما خود را متعهد به یافتن راه حلی برای مسئله قطر می‌دانیم و متمایلیم با برادران قطری خود تعامل داشته باشیم و همچنین امید داریم آن‌ها نیز به این تعامل متعهد باشند.»

مشاور امنیت ملی آمریکا، رابرت اوبرایان نیز ابراز امیدواری کرده است که تا پیش از اتمام ریاست جمهوری دونالد ترامپ، بحران محاصره قطر به اتمام برسد و در هفته‌های در پیش رو، پرواز‌های به مقصد قطر امکان عبور از آسمان عربستان و بحرین را کسب نمایند. هرچند دولت مردان آمریکایی این اقدامات را در راستای منزوی سازی بیش از پیش ایران و پیش برد مناسبات عادی سازی روابط کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس با رژیم اشغالگر قدس عنوان می‌کنند، اما ادامه داشتن روابط قطر با جمهوری اسلامی و عدم موافقت دولت قطر با عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی، شکست این راهبرد سعودی-صهیونیستی-آمریکایی را عیان می‌کند.

شکستی دیگر در کارنامه سیاسی بن سلمان
سال ۲۰۱۷ عربستان سعودی به همراه امارات متحده عربی، بحرین و مصر روابط دیپلماتیک و پیوند‌های تجاری اقتصادی خود را با دولت قطر قطع کردند و محاصره زمینی، دریایی و هوایی را بر این کشور کوچک حاشیه خلیج فارس تحمیل کردند. اتهامی که کشور‌های مذکور متوجه دولت قطر نمودند، «حمایت از تروریسم» بود و نزدیکی بیش از اندازه به رقیب منطقه‌ای عربستان، ایران. دولت قطر تمامی این ادعا‌ها را تکذیب نمود.

 

دولت‌های تحمیل‌گر محاصره، ۱۳ شرط برای اتمام محاصره پیش پای طرف قطری قرار دادند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تعطیل نمودن شبکه رسانه‌ای الجزیره، تعطیل نمودن پایگاه نظامی ترکیه در این کشور، کاهش روابط با جمهوری اسلامی ایران و قطع روابط با اخوان المسلمین اشاره نمود. امروز و با ابراز تمایل عربستان سعودی برای اتمام محاصره قطر بدون اجرایی شدن شرط‌های عنوان شده، شکست دیگری در کارنامه سیاسی ولیعهد جوان سعودی ثبت می‌شود.