وضعیت سنجی روابط سیاسی و اقتصادی و امنیتی هند با شورای همکاری خلیج فارس

گروه سیاست خارجی پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام نخستین جلسه تخصصی هم اندیشی میز اوراسیا را با عنوان « وضعیت سنجی روابط سیاسی و اقتصادی و امنیتی هند با شورای همکاری خلیج فارس» در تاریخ 31 شهریور ماه و با حضور صاحب نظرانی نظیر  دکتر نوذر شفیعی (استاد روابط بین الملل دانشگاه اصفهان)، دکتر مازیار مظفری فلارتی (استاد مطالعات هند داشنگاه تهران)، محسن روحی صفت (دیپلمات سابق ایران در هند و پاکستان) و آقای حسن محسنی فرد (کارشناس اداره هند وزارت امور خارجه)؛  دکتر وحید قربانی (مدیر گروه سیاست خارجی پژوهشکده تحقیقات راهبردی)؛ آقای سید رضا تقوی نژاد (مسئول میز شبه قاره گروه سیاست خارجی) و آقای مهرداد عله پور (مسئول میز چین گروه سیاست خارجی) برگزار کرد. گزارش تصویری و محورهای کلی این نشست در ادامه می آید:

این که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس از نظر اقتصادی وضعیت مناسبی دارند و از حمایت امریکا برخوردارند و باعث شده به هند به دلیل نیازهایش به سمت این برود، نباید ما را نسبت به حفظ و تقویت روابط با هند نا امید کند چرا که ما پتانسیل بسیار بیشتری نسبت به این کشورها برای تقویت روابط با هند داریم. 

اعلام مواضع مودی در مورد ترجیح عربستان به ایران بیشتر جنبه سیاسی و دیپلماتیک دارد تا هم امتیازات اقتصادی از کشورهای عربی شورا بگیرد و هم بتواند رضایت امریکا را جلب کند. البته نشان از دو گانگی مودی نیز هست.

کشورهای عربی به هر قیمتی تلاش می¬کنند به جمهوری اسلامی ایران ضربه بزنند. به عنوان مثال عربستان به خانواده انبانی (پالایشگاه این خانواده ثرتمند هندی با نفت ایران سازگار است) هندی پیشنهاد داد که ما نفت را زیر قیمت ایران به شما می¬دهیم. حتی حاضر شدند هزینه تغییر سیستم پالایشگاه را بدهند تا ژاپنی ها آن را اصلاح کنند.

 

روابط هند با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس از نظر تاریخی به سه دوره تقسیم می¬شود. دوره اول از استقلال تا فروپاشی شوروی، دوره دوم از رائو تا مودی و دوره سوم از ابتدای دوره مودی تا کنون. 

مهمترین مولفه های روابط هند با شورای همکاری خلیج فارس عبارتند از: 

هند روابط انرژی را ابتدا با ایران شروع کرد ولی ما به دلیل تحریم ها نتوانستیم با هند ادامه دهیم، کشورهای شورا و عراق به راحتی جایگزین ما شدند. 

•تجارت و سرمایه¬گذاری: 

حجم تجارت و سرمایه گذاری بین هند و شورای همکاری خلیج فارس بسیار زیاد است. بیش از نیمی از حواله های مالی کشورهای عربی مربوط به هندی¬ها بوده است. در مقابل هندی¬ها سرمایه گذاری¬های عمده ای در شرکت¬های صنعتی عربستان در دریای سرخ انجام می¬دهند. 

ترس هند از سرایت مسائل و مشکلات امنیتی منطقه به کشورشان باعث شد روابط خود با این کشورها افزایش دهند. به عنوان مثال بسیاری از گروگان¬های هندی در دست گروه های تروریستی با کمک اعراب آزاد شدند و در مقابل بسیاری از اعضای هندی گروهای تروریستی را به هند تحویل دادند. 

هند سعی می¬کند با نزدیک شدن به کشورهای شورا به خصوص عربستان اسرائیل را موازنه کند.

•نیروی انسانی فعال در کشورهای عربی: 

این نیروی انسانی سالانه حدود 50 میلیارد دلار برای هند ارز آوری دارد. 

•تمایل عربستان و امارات در ربودن فرصت¬های همکاری اقتصادی و سیاسی از ایران. این دو کشور به هر نحوی تلاش کردند بازار نفت ایران را در هند به دست بگیرند. 

با شروع نخست وزیری مودی این روند تغییر کرد و شاهد شکوفایی قابل توجهی در روابط هند با این کشورها بودیم. روی کار آمدن بن سلمان و اتخاذ سیاست ¬های بلند پروازانه گسترش نفوذ در منطقه و مقابله با ایران نیز این همگرایی را تسریع کرد. از مهم¬ترین دلایل شکوفایی این روابط می¬توان به موارد زیر اشاره کرد: 

•همزمان امریکا به همراه امارات، عربستان و رژیم صهیونیستی در صدد اجرای یک نظم امنیتی در منطقه بودند و هند که امنیت را مهم¬ترین زمینه توسعه خود می¬دانست سعی کرد با این نظم همراه شود. 

•با خروج نسبی امریکا از منطقه و از طرف دیگر نفوذ گسترده و روز افزون عربستان و امارات در شمال آفریقا (اتیوپی و الیته و و خاورماینه و حتی در کشورهای پیرامون شبه قاره هند مثل مالدیو و ... این باور در هند تقویت شد که عربستان و امارات با توجه به پول، امکانات و حمایتی که از امریکا و غرب دارند می¬توانند در نهایت نظم امنیتی مد نظر خود را اجرا کنند.

•عربستان و امارات در همین بازه زمانی پیشنهاد سرمایه گذاری 100 میلیارد دلاری در بخش انرژی به هند دادند که موتور توسعه هند در زمان حال و آینده به شدت به آن وابسته است. 

در نتیجه این شکوفایی، حجم روابط تجاری هند با شورای همکاری خلیج فارس به 121 میلیارد دلار در سال 2019 رسید. 34-40 درصد نیاز هند به انرژی از این منطقه تامین می¬شود.  همچنین در زمینه سیاسی و امنیتی شاهد همکاری حداکثری دو طرف در زمینه مبارزه با تروریسم و کنترل افراط گرایان مسلمان هندی بود که به سازمان های تروریستی پیوسته بودند یا امکان پیوستنشان بود. با این حال به نظر میرسد با توجه به تحولات یک سال گذشته از جمله:

•لغو ویزای کار هندی ها توسط ترامپ (امتیاز تجاری که از چندین سال پیش به هندی¬ها داده بودند. که سالانه 5/6 میلیارد به سود هند بود). 

•ناکامی عربستان و امارات در یمن، لیبی و...

•افزایش درگیری و تنش¬ها در خلیج فارس؛

•نزدیکی مجدد کشورهای عربستان و امارات به پاکستان، 

•اخیرا لغو یک طرفه تعهد سرمایه گذاری 100 میلیارد دلاری شرکت آرامکو و شرکت ملی نفت امارات در بخش انرژی هند و...

 هند را با تردید روبرو کرد که همراهی با الگوی نظم مد نظر شورای همکاری خلیج فارس و آمریکا نمی¬تواند نظم و امنیت مد نظرشان را در منطقه ایجاد کند. مجموعه این اتفاقات باعث شد هند اخیرا به دنبال بازگرداندن سیاست ایجاد توازن در روابط خود با شورای همکاری خلیج فارس و جمهوری اسلامی ایران باشد.

•از چند جنبه خلیج فارس برای هند مهم است، به همین دلیل طی چند سال اخیر تلاش بسیاری برای حضور و نفوذ در چابهار داشت. 

تا قبل از قرارداد اسلو هند  با احتیاط زیاد به اسرائیل نزدیک شد ولی توسعه روند عادی سازی روابط با اسرائیل طی سالهای اخیر این فرصت را در اختیار هند قرار داد تا از ظرفیت خلیج فارس برای تووسعه همزمان روابط خود با اسرائیل و اعراب استفاده کند. 

هند نمیخواهد ایران را به هر قیمتی به چین واگذار کند. چرا که با تشکیل محور ایران، چین و پاکستان، هند اساسا امتیازات بسیاری را از دست می¬دهد. 

کشورهای عضور شورا: 

هند حدود 9 میلیون مهاجر کارگر در این کشورها دارد که سالانه حدود 40-70 میلیارد دلار برا هند ارز آوری دارد. با تمام این کشوها پیمان مشارکت استراتژیک دارد. این مشارکت بخصوص در  زمینه آموزش نظامی و فروش تسلیحات پر رنگ است.

انرژی: 

هند به شدت به انرژی خلیج فارس وابسته است؛ بیش از 40 درصد از نفت هند از خلیج فارس تامین می¬شود.  

هند باور دارد با خروج امریکا از منطقه باید امنیت مشارکتی جایگزن امنیت رقابتی شود. یعنی امنیت به شکلی باشد که همزمان امنیت کشورها، امنیت منطقه و جهان را تامین کند.

بی میلی کشورهای شورا به پاکستان عامل دیگری است که در دیگاه هند بسیار موثر بود و به سمت این کشورها متمایل شد.