سیاست های کاهش مصرف انرژی در بخش خانوار‌های شهری

ﻧﺮخ رﺷﺪ ﻣﺼﺮف ﺣﺎﻣﻞ ﻫﺎی اﻧﺮژی در اﻳﺮان ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﺟﻬﺎﻧی آن است. ﺷﺪت ﻣﺼﺮف اﻧﺮژی ﻧﻴﺰ در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺎر ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﻬﺎﻧی آن ﺑﺮآورد ﺷﺪه است. ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ اداﻣﻪ روند ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺼﺮف اﻧﺮژی در ﻛﺸﻮر، اﻳﺮان به زودی از صادرﻛﻨﻨﺪه ی ﺧﺎﻟﺺ اﻧﺮژی ﺑﻪ ﻳک ﻛﺸﻮر واردﻛﻨﻨﺪه ﻣﺒﺪل ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻣﺰﻳﺖﻫﺎی ﻧﺴﺒی درآﻣﺪﻫﺎی ﺳﺮﺷﺎر ﻧﺎﺷی از ﺻﺎدرات اﻧﺮژی را ﻧﻴﺰ از دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داد. از اﻳﻦ رو ﺿﺮورت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژی و سوخت، اﻣﺮی ﻏﻴﺮقابل ﭼﺸﻢﭘﻮﺷی اﺳﺖ.
از لوازم رسیدن به پیشرفت و توسعه پایدار، مصرف منطقی سوخت های فسیلی بوده مصرف سوخت واحد‌های مسکونی جزو مهم ترین مصرف کننده های سوخت فسیلی است. در دههﻫﺎی اﺧﻴﺮ، اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺆوﻟﻴﺘی ﺟﺪی در ﻣﺼﺮف ﺑﻬﻴﻨﻪ اﻧﺮژی، اﻓﺰاﻳﺶ بازدهی آن و ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﻧﺮژی و اﺻﻼح اﻟﮕﻮی ﻣﺼﺮف، ﺑﻪ اﻣﺮی اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ. این درحالی است که ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم شده، ﺑﻴﻦ ۱۵ ﺗﺎ ۲۰ درﺻﺪ ﻛﻞ اﻧﺮژی ﻣﺼﺮﻓی ﻫﺮ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻓﻀﺎﻫﺎی ﻣﺴﻜﻮﻧی مربوط می شود ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﺴﻴﺎر، از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌی و ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ در اﺑﻌﺎد وﺳﻴﻊ اﺳﺖ. از ﺳﻮی دﻳﮕﺮ، واﺑﺴﺘﮕی ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ درآﻣﺪﻫﺎی کشور ما به منابع ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز، ﻣﻘﻮﻟﻪ اﻧﺮژی را ﺑﻪ ﻳﻜی از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ و استراتژیکترین ﺣﻮزهﻫﺎ در ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاری ﻛﻼن ﻛﺸﻮر و دﺳﺘﻴﺎﺑی ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ. آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در این ﻣﻴﺎن ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮاواﻧی اﺳﺖ ﻣﻘﻮﻟﻪ راﻫﺒﺮی ﻣﺼﺮف ﺣﺎﻣﻞ ﻫﺎی اﻧﺮژی ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﻘﺶ ﻓﺮاﻳﻨﺪه آن‌ها در ﺳﺒﺪ اﻧﺮژی ﻛﺸﻮر اﺳﺖ.
استفاده از روش های طراحی معماری و شهرسازی برای صرفه جویی در مصرف سوخت و انرژی در ساختمان، یک اصل و ضرورت مهم و اساسی چه در سطح ملی و چه در مقیاس بین المللی می باشد. قسمت اعظم مشکلات زیست محیطی که هم اکنون جهان با آن روبروست، مربوط به مصرف سوخت های فسیلی بـویژه در بخـش سـاختمان است. جدای از تاثیرات زیانباری که اتلاف انرژی و سـوخت بـر زیـست بـوم کـره زمـین دارد، از منظـر اقتصادی، اتلاف انرژی و سوخت یعنی از بین رفتن منابعی که می توانست به منظور تعالی و رفاه افـراد جامعه به مصرف برسد. بطورکلی و منطبق بر آمار‌های موجود، اگر میزان اتلاف انرژی و سوخت در ساختمان ها را حـدود ۳۰ در نظر بگیریم هر یک درصد صرفه جویی و جلوگیری از اتلاف آن منـافع مـادی عظیمـی را بـرای کشور در بر دارد.

ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژی ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺷﻨﺎﺧﺖ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد و اﻟﮕﻮی ﻣﺼﺮف، اﻧﺠﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰی و اﻋﻤﺎل ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮای ﺑﻬﻴﻨﻪﺳﺎزی و اﺻﻼح اﻟﮕﻮی ﻣﺼﺮف ﻣیﺑﺎﺷﺪ. ﻫﺪف از ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﻧﺮژی، ﻛﺎﻫﺶ و ﻣﻨﻄﻘی ﻛﺮدن ﻣﺼﺮف انرژی ﺑﻪنحوی اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻗﺘﺼﺎدی داﺷﺘﻪ و درعین حال، ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮوز ﺗﺄﺛﻴﺮاﺗی ﻣﻨﻔی در ﺳﻄﺢ رﻓﺎه و آﺳﺎﻳﺶﻧﮕﺮدد.
درخصوص انرژی و مصرف آن، لازم به ذکر است که الگوی مصرف خانوار موضوعی چندبعدی محسوب می شود که تحقیقات چندی با تکیه برر رویکرد‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی به آن پرداخته اند. تفاوت ها و تمایزات الگوی مصرف افراد جامعه از موضوعاتی بوده است که برخی رویکرد‌های نظری جامعه شناختی نیز به آن پرداخته اند. در کنار اتخاذ رویکرد جامعه شناختی و سطح خرد در بررسی نقش عوامل مختلف اقتصادی و اجتماعی بر الگوی مصرف، توجه به نقش سیاست ها و برنامه-های مدیریت شهری در بهینه سازی الگوی مصرف خانوار‌های شهری، کمتر موردتوجه قرار گرفته است. این درحالی است که مدیریت و حکمروایی شهری می تواند تاثیرات بسزایی از طریق سیاست های توسعه و ساخت وساز شهری و نیز سیاست های فرهنگی و مهاجرتی بر الگوی مصرف خانوار‌ها داشته باشد.
سیاست‌های مدیریت شهری به صورت کلی و به صورت جزء، سیاست های توسعه ای، سیاست مهاجرتی، سیاست های ساخت وساز شهری، اجرایی و نظارتی و فرهنگی و اجتماعی بر روی کاهش مصرف سوخت اثرگذار می باشند. در همین راستا:
نخست؛ با اشراف بر اینکه سیاست های توسعه ای بر روی کاهش مصرف سوخت خانوار اثرگذار است، بنابراین: ۱-برای برنامه ریزی شهری، لازم است جمع آوری اطلاعات دقیقی صورت بگیرد و برای این کار از سیستم های اطلاعات مدیریت برای جمع آوری اطلاعات و برنامه ریزی استفاده گردد. ۲-در برنامه ریزی شهری اهداف اجتماعی، اقتصادی و توسعه انسانی به همراه یکدیگر مدنظر قرار گیرد تا با رشد متوازن این اهداف، شرایط برای کاهش مصرف سوخت فراهم گردد. ۳-در برنامه ریزی شهری شاخص های پیشرفت و توسعه پایدار شهری ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در ارتباط باهم در نظر گرفته شوند.
دوم؛ نظر به اینکه سیاست های ساخت وساز شهری بر روی کاهش مصرف سوخت خانوار اثرگذار است، پس: ۱-در سیاست های ساخت و ساز شهری، تمرکز بالایی بر همگرا بودن قوانین، صورت پذیرد. ۲-با تغییر و بازنگری در قوانین و مقررات شهرسازی، شرایط برای کاهش مصرف سوخت خانوار مهیا گردد. ۳-با استفاده از الگوهـای رایـج در سـاخت وسـاز شـهری در کشور‌های توسعه یافته، معیاری برای شهرسازی در ایران درنظر گرفته شود تا بتوان مصرف سوخت خانوار‌ها را کاهش داد. ۴-در یک تناوب زمانی، معیار‌های شهری با نیاز‌های روز شهرسازی متناسب گردند تا با شرایط تجهیزاتی خانوار‌ها برای کاهش مصرف سوخت هماهنگ گردد.
سوم؛ سیاست های اجرایی و نظارتی بر روی کاهش مصرف سوخت خانوار اثرگذار است، بنابراین باید: ۱-در سیاست های اجرایی و نظارتی، تاکید بر نظارت قبل از اجرا باشد. ۲-مباحث مقررات ملی ساختمان همچون مبحث ۱۹، در سیاست های مدیریت شهری به صورت جدی پیگیری شود. ۳-نظارت با استفاده از استاندارد‌های جهانی به¬عنوان معیار‌های مورد قبول در سیاست مدیریت شهری مورد استفاده قرار گیرد.
چهارم؛ با علم به اینکه سیاست های فرهنگی و اجتماعی بر روی کاهش مصرف سوخت خانوار اثرگذار است، لازم است که: ۱-بر استفاده از رسانه¬های جمعی بویژه رسانه های صوتی و تصویری و البته شبکه-های اجماعی پرمخاطب، تمرکز بالایی صورت پذیرد. ۲-با ارتقاء آگاهی¬های عمومی مصرف کنندگان در مورد انرژی های اولیه، الگوی مصرف شهروندان (مردم) اصلاح شود. ۳-احساس مسئولیت اجتماعی به-عنوان تلقیات و باور‌های ارزشی در جامعه از طریق ابزار‌های فرهنگی نهادینه شود. ۴-الگوی کاهش مصرف در مراکز آموزشی همچون مدارس، دانشگاه ها و حوزه های علمیه، آموزشگاه ها، مدارس تلویزیونی و پایگاه های آموزشی مجازی و همچنین آموزش های از راه دور اعم از برخط و غیربرخط، ترویج داده شود.