در نگارش برنامه ۲۵ ساله به شرایط تحریم توجهی نشده است

به‌منظور بررسی نقاط ضعف و قوت برنامه ۲۵ ساله ایران با چین و پنجاهمین سال برقراری روابط دیپلماتیک تهران و پکن با «وحید قربانی»، مدیرگروه سیاست خارجی پژوهشکده تحقیقات راهبردی و کارشناس مسائل چین به گفتگو نشستیم.

باشگاه خبرنگاران جوان: امسال شاهد پنجاهمین سال برقراری روابط دیپلماتیک دو کشور ایران و چین هستیم، ارزیابی شما درباره روابط تهران و پکن در این سال‌ها چیست و از نقاط ضعف و قوت این روابط برایمان بفرمایید.
قربانی: امسال صدمین سالگرد تأسیس حزب کمونیسم چین است. این سال با پنجاهمین سالگرد تأسیس روابط دیپلماتیک ایران و چین هم‌زمان شده است و اکنون که در چهل و دومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی قرار داریم. روابط با چین بحث با اهمیتی در کشورمان است و اخیراً سعی شده که روابط دو کشور ارتقاء پیدا کند و نمونۀ بارز آن برنامۀ ۲۵ ساله است که این موضوع در حال پیگیری است.
در سال ۱۹۷۱ در دوره پهلوی روابطمان را با چین آغاز کردیم، پیش از آن روابط دوستانه و تاریخی بود و در دوره جدید روابط تهران و پکن تا حد زیادی تحت تأثیر با متغیر نظام بین‌الملل و رابطه چین با آمریکا تعریف می‌شد، یعنی اینکه آغاز روابط ایران و چین در دهه ۷۰ میلادی تحت تأثیر روابط چین و آمریکا بود و رابطه ایران و چین به‌عنوان یک رابطه مستقل دیده نمی‌شد.
اکنون ۴ دهه است که انقلاب اسلامی به وقوع پیوسته است و ما تلاش می‌کنیم که به‌صورت مستقل رابطه‌مان را با چین ارتقاء ببخشیم، در برهه اخیر بحث فشار‌های آمریکا و بحث تحریم تا حد زیادی بر رابطه ایران و چین تأثیر گذاشته است. در هر صورت اینکه ما تلاش می‌کنیم که رابطه‌ای مستقل و جدا از متغیر مداخله‌گر آمریکا با چین داشته باشیم به‌خودی‌خود بسیار مبارک است و باید از آن استقبال کرد.

 

 

 

رابطه ما با چین برهه‌های مختلفی را طی کرده است؛ برهه‌ای قبل از انقلاب؛ سال ۱۹۷۱ میلادی رابطه دو کشور شکل می‌گیرد و تا حدی رابطه گسترش پیدا می‌کند، اما نه به سطحی که بشود به آن اتکا کرد. دوره جنگ تحمیلی تا حد زیادی همکاری این دو کشور بیشتر به حوزه فروش تسلیحات بود و تا حد زیادی از فرصت چین برای دور زدن تحریم‌هایی که غرب علیه کشورمان در دوره جنگ تحمیلی اعمال کرده بود، استفاده می‌کرد.
در دولت اصلاحات تا حد زیادی رابطه با شرق با توجه به نیاز‌های اقتصادی موجود توسعه پیدا کرد و بحث همکاری‌های دو کشور ارتقاء پیدا کرد، اما یک رابطه پایدار نبود. در واقع زمینه پایداری برای رابطه با چین شکل نگرفت و تا حد زیادی مغفول ماند، اما در نهایت نیاز‌هایی وجود داشت که به سمت ارتقای رابطه با چین رفتیم.

 

باشگاه خبرنگاران جوان: به نظر شما در پنجاهمین سالگرد تأسیس رابطه تهران و پکن برای بهتر شدن این روابط باید چه اقدامی انجام دهیم؟
قربانی: امسال پنجاهمین سالگرد تأسیس رابطه تهران و پکن است و به نظر می‌رسد باید سال خاص و متمایزی باشد و برای آن برنامه‌ریزی کنیم، با توجه به ارتقای جایگاه چین در سطح بین‌الملل باید برای آن اهمیت قائل شد که پیشنهاد‌های بیشتری از سوی ایران مطرح شود، لذا باید یک سری نشست‌ها، مراسم‌ها، نمایشگاه‌ها، همایش‌ها و برنامه‌های رسانه‌ای در رابطه با پنجاهمین سالگرد تأسیس روابط دو کشور انجام شود و برای گرامیداشت این سال یک هفته دوستی بین ایران و چین شکل بگیرد. علاوه بر این لازم است نهاد‌های وزارت امور خارجه، سفارت و مجمع تشخیص مصلحت نظام و دستگاه‌های اجرایی کشورمان مانند دولت، صداوسیما، اتاق بازرگانی برنامه مدون و ویژه‌ای برای این سال داشته باشند.

 

باشگاه خبرنگاران جوان: چه اتفاقی افتاد که ایران به سمت برنامه ۲۵ سال با چین رفت؟
قربانی: اساساً دو کشوری که در مناسبات بین‌المللی قرار دارند، الگو‌هایی برای تعریف رابطه خود دارند، این رابطه می‌تواند تقابل، همکاری، اتحاد، ائتلاف، رقابت و مشارکت باشد. ما سطح روابطمان همواره در طول تاریخ و حتی بعد از انقلاب در سطح همکاری بود و از این سطح بالاتر نرفتیم.
مشارکت یک صفحه جدیدی در رابطه ایران و چین است. این موضوع را چین در دو دهه اخیر با دنیا دنبال می‌کند و چیز جدیدی برای پکن نیست. تاکنون نزدیک به ۱۰۰ کشور با چین در قالب مشارکت، همکاری می‌کنند و این کشور با ۱۵ کشور منطقه رابطه مشارکتی دارد، برنامه ۲۵ ساله هم از این مدل رابطه است.
ارتقای سطح رابطه چین و ایران اهمیت اساسی داشت و لازم بود، چراکه همکاری ایران و چین پیش‌ازاین برد ـ برد نبود و ظرفیت ایران کمتر به‌صورت رسمی دیده می‌شد و بیشتر به‌صورت رابطه سنتی و تجاری بود؛ فروش کالا‌های چینی و کالا‌های ایرانی و درنهایت همکاری‌هایی تو حوزه انرژی وجود داشت، بنابراین ارتقای همکاری نیاز بود.
مزیت این مدل همکاری با چین، برای ایران کم نیست، بنابراین نیاز بود وارد همکاری جدی شویم، به‌عنوان‌مثال در بحث تحریم‌ها دیدیم که چین به‌راحتی تا حد زیادی عرصه اقتصادی ما را رها کرد و رفت، اما اگر سطح روابط ما یک مرحله بالاتر از همکاری پیشرفت کند و به سطح مشارکتی برسد، چین به‌راحتی بازار ایران را رها نمی‌کند و از همکاری اقتصادی با کشورمان دست نمی‌کشد.
مشارکت می‌تواند یک تصویر با ثباتی را از همکاری دو کشور شکل دهد. در دوره قبل اگر قدرت بزرگی در عرصه بین‌المللی به وجود می‌آمد، آماده ورود به همکاری با قدرت‌های بزرگ نبودیم و تجربه همکاری با قدرت‌های بزرگ را نداشتیم و بسیاری از منافعمان زیر سؤال می‌رفت، بنابراین به نظر من اهمیت مشارکت با چین در برنامه ۲۵ ساله باید مورد تأکید قرار بگیرد.

 

باشگاه خبرنگاران جوان: به‌عنوان کسی که چند ماه است روی برنامه ۲۵ ساله کار می‌کنید، این قرارداد چه نقاط ضعف و قوتی دارد؟
قربانی: به لحاظ حوزه‌های مختلف سیاسی، تجاری، ترانزیت، بانکی، انرژی و گردشگری چین کنونی در قالب برنامه ۲۵ ساله ما را قبول ندارد، شاید مسئولان رسمی کشورمان چنین باوری نداشته باشد، اما ایران در برهه حساسی به سراغ چین رفته است، اگر روند روابط ایران و چین را در چند سال اخیر دنبال کنیم، می‌بینیم که درست زمانی که بحث فشار حداکثری مطرح شد و نیاز به فروش نفت داشتیم به سراغ چین رفتیم، قبل از آن دو سال کاهش رابطه سیاسی و اقتصادی را با پکن تجربه کردیم. به نحوی این از سوی ایران نشئت می‌گیرد.

 

چینی‌ها با توجه به همراهی که با کشور ما در دوره قبلیِ تحریم‌ها داشتند و در سال ۲۰۰۴ در اوج تحریم‌های قبل با ایران همکاری می‌کردند و مناسبات اقتصادی دو کشور به ۵۱ میلیارد دلار رسیده بود، آن‌ها از ما انتظار داشتند که در سال ۲۰۱۶ و بعد از برجام یک شانس بیشتری برای همکاری با کشور ما داشته باشند و با بی‌مهری مواجه نشوند، اما آن‌ها بعد از ۲۰۱۶ نه‌تن‌ها شانس و امتیاز لازم را برای همکاری با ایران پیدا نکردند، بلکه در پروژه‌هایی دیدیم که سهم آن‌ها نادیده گرفته شد و حتی در مواقعی صحنه بازی را عوض کردیم و به سمت غرب رفتیم.
در سال ۲۰۱۶ درست چند روز بعد از برجام «شی جین پینگ» رئیس‌جمهور چین به ایران سفر می‌کند و اعلامیه مشارکت جامع راهبردی اعلام می‌شود، اما از آن برهه شاهد بودیم که از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ پیشنهاد همکاری جدی به چین ندادیم و برنامه ۲۵ ساله، سال ۲۰۱۸ مطرح می‌شود یعنی چند ماه بعد از اینکه تحریم‌های مرحله‌ای ترامپ شروع می‌شود که در آن زمان ما تحت‌فشار اقتصادی قرار داشتیم و نگران جدی فروش نفت بودیم.
به خود برنامه ۲۵ ساله به لحاظ محتوایی و نگارش انتقاد زیادی وارد است، اما در کل با تجارب گذشته‌ای که پکن از ما دارد، تصویری باثبات از کشور و به‌ویژه دولت ما ندارد، دولت چین، دولت ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ نیست. بسیاری از این موضوعات از بخش خصوصی و نهاد‌هایی نشئت می‌گیرد که با کشور ما در همکاری بودند، اما بعد از ۲۰۱۶ دچار ضرر و زیان شدند یا اینکه شانس همکاری بیشتری با ما نداشتند. این شرکت‌ها و نهاد‌ها تصویر درستی از کشور ما ارائه نمی‌دهند، چراکه تجربه منفی از ما داشتند؛ مثلاً تجربه منفی «سینوپک» از همکاری با ایران، شرکت نفتی که در حوزه‌های نفت و گاز با ما همکاری داشته است، اما بعد از ۲۰۱۶ این شرکت‌ها را کنار گذاشتیم و آن‌طور که شایسته بود با آن‌ها برخورد نکردیم. این شرکت در سطح بالایی در حوزه انرژی چین دخیل است و نقش زیادی در دوره اخیر تحریم داشت.
برنامه ۲۵ ساله برای دوره تحریمی نیست، یعنی ما برنامه‌ای نوشتیم که در شرایط غیر تحریمی قابل‌اجراست، مثلاً در بحث تضامین حاکمیتی که در برنامه ۲۵ ساله مطرح است، هر جا که تضامین حاکمیتی بوده طرف چینی خط کشیده بر روی آن و گفته بخش خصوصی ما حاضر به همکاری است، یعنی اینکه خود را کنار کشیده و حاضر نیست که تعهد بپذیرد، البته در متن برنامه ۲۵ ساله هم تا حد زیادی آمده است.
محتوای برنامه ۲۵ ساله با سرعت زیاد تدوین شده که دور از منطق و شرایط کشور ماست، اما اگر بخواهیم برنامه ۲۵ ساله با کشوری مانند چین بچینیم باید شرایطمان را خیلی عمیق‌تر می‌دیدیم و دو کشور را در ۲۵ سال آینده می‌دیدم. در ۲۵ سال آینده قطعاً تحولات مختلفی در نظام بین‌الملل اتفاق می‌افتد و قدرت‌های مختلفی اوج و تنزل پیدا می‌کنند و همراه آن مناسبات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و همه موضوعات در عرصه بین‌المللی تغییر پیدا می‌کند، اگر برنامه ۲۵ ساله می‌خواستیم بنویسیم باید این موضوعات همه دیده می‌شد.

 

باشگاه خبرنگاران جوان: سفیر کشورمان در چین گفته است که خبر‌های خوبی در روابط دو کشور در راه است. به نظر شما قرار است به‌زودی سند ۲۵ ساله تهران و پکن نهایی شود؟
قربانی: شاید او نظر شخصی خود را انعکاس داده باشد و اینکه بحث تحولات جدیدی در عرصه بین‌المللی اتفاق افتاده است و در کشور آمریکا انتخاباتی شده و احتمال این را می‌دهد که کاهش فشار‌های آمریکا اتفاق بیافتد و تحریم‌های ما تا حدی سطحش پایین بیاید و به‌موجب آن شرایط برای همکاری ایران و چین بیشتر شود، بنابراین نتیجه بنده از این توئیت آقای کشاورز زاده این است که او همچنان متغیر مداخله‌گر آمریکا را در رابطه ایران و چین قوی می‌بیند و سعی می‌کند روابط تهران و پکن را در این قالب ببیند.
برنامه ۲۵ ساله با بازگشت آمریکا به برجام پیوند خورده است، نمی‌گویم تحریم‌ها و فشار‌های آمریکا بر روابط دوجانبه تأثیر ندارد، اما بخش عمده‌ای از مشکلات را می‌شود با یک تصویرسازی سریع و جذب نظر طرف چینی تا حد زیادی مشکلات را حل کرد و حتی در شرایط تحریمی هم می‌شد همکاری کرد، البته اکنون هم با چین همکاری داریم، اما یک رابطه طبیعی است و زیاد متغیر سیاسی نداریم، لذا رابطه ایران و چین هنوز جا دارد که گسترده‌تر شود.

 

باشگاه خبرنگاران جوان: برای بهتر شدن روابط تهران و پکن چه اقداماتی انجام‌شده است؟
قربان: در سال‌های اخیر تلاش زیادی کردیم؛ به‌عنوان مثال ستاد ویژه چین که راه انداختیم و سفر آقای لاریجانی در سال ۲۰۱۸ به چین که پیام حضرت آقا را به پکن انتقال دادند، موجب جرقه برنامه ۲۵ ساله شد و اکنون هم ستاد ویژه چین به‌صورت جدی در حال فعالیت است و ادامه فعالیت‌های ایران و چین اهمیت دارد. ایران و چین در بستر اینکه یک جایگاه مشخصی وجود داشته باشد که این روابط را در حوزه‌های مختلف دنبال کند.
اکنون ستاد ویژه چین در قالب کمیته‌های مختلف از جمله انرژی، صنعت و معدن و گردشگری فعال در کمیته‌های مختلف در سطح تهران هستند و موضوعات مختلفی که در برنامه ۲۵ ساله دیده شدند را واکاوی می‌کنند و منافع کشور ما را می‌سنجد تا هر موضوعی که لازم است برای بحث برنامه ۲۵ ساله به مرحله اجرا برسد. برنامه ۲۵ ساله یک چارچوب همکاری است و نیاز دارد پروژه و همکاری‌های مختلف ذیل آن دوباره مذاکره شود.

 

 

در این سند قرار نیست امتیاز خاصی به‌طرف چینی بدهیم و یک چارچوبی از همکاری بین دو طرف تعریف می‌شود و در حوزه‌های مختلف مثلاً حوزه انرژی به‌صورت موضوعی به یک اقدام اشاره کردیم، لازم است برای پروژه‌های مختلف که ذیل آن قرار بگیرد با طرف چینی مذاکره کنیم. علاوه بر این شاهد ارتقای نیروی انسانی هم هستیم، اکنون سفارت‌های مختلف در چین نیرو‌های مختلفی دارند، نیرو‌های آمریکا در سفارت چین به بیش از هزار نفر می‌رسد، اما تمام نیرو‌های ایران در چین به ۲۰ نفر هم نمی‌رسد و لازم است ارتقای نیروی انسانی برای پیگیری روابط دوجانبه به‌صورت جدی در دستور کار قرار بگیرد. البته اخیراً دیدم که این موضوع در حال اتفاق می‌افتد و هم به لحاظ سیاسی و انسانی نیروهایمان در حال تقویت هستند.

 

علاوه بر این‌ها بخش خصوصی‌مان هم باید پای کار بیایند و فقط دولت نباشد. اکنون رایزن نداریم و لازم است که سریع‌تر رایزن بازرگانی هم اعزام شود، چراکه در همکاری ایران و چین مؤثر است. بخش خصوصی هرچقدر هم فعال باشد این رایزن است که می‌تواند در توسعه مناسبات اقتصادی ایران و چین گام‌های جدی‌تری بردارد، بنابراین دو موضوع بحث ستاد ویژه چین و دیگری بحث ارتقای نیروی انسانی اتفاق خاصی است که در این دو سال اخیر در حال اتفاق افتادن است.
ستاد ویژه چین توسط آقای لاریجانی دنبال می‌شود، او بعد از دوره نمایندگی‌اش این بحث را به‌صورت جدی دنبال می‌کنند، این ستاد لازم است که از دولت‌محور بودن خارج شود و رابطه ایران و چین در سطح دولت تعریف و محدود نشود، چراکه تکرار تجارب قدیمی است و اینکه در سطح حاکمیت و کل مجموع کشوری باید دیده شود و اینکه ستاد ویژه چین نباید کارکردی دیده شود. این ستاد باید سطح بالاتری از اراده و حاکمیت ما را به‌طرف چینی انتقال دهد و استراتژی سیاست خارجی ایران بازتاب دهد.
در حقیقت چین کشوری در حال ارتقای در نظام بین‌المللی است و اگر کشوری آماده همکاری و مناسبات با آن نباشد، ضرر می‌کند، بنابراین لازم است به‌صورت جدی چین را ببینیم و شبکه‌های فکر و اتاق فکرمان در این موضوع متمرکز باشند، تا بتوانیم اعتماد و تصویر لازم را برای رابطه‌مان شکل دهیم و بتوانیم سرمایه اجتماعی را برای این رابطه به وجود بیاوریم.

لینک خبر:
https://www.yjc.ir/۰۰W۸۲۵