ابعاد اجرایی سازی سیاست حمایتی فراگیر از اقشار محروم

جناب آقای دکتر موسوی نیک / مدیرکل مطالعات رفاه اجتماعی وزارت رفاه

• از سال 1396 دو شوک اساسی به وضعیت معیشتی خانوارهای ایرانی وارد شده: اول شوک ارزی سال 97 و دوم بحث کرونا
• بر طبق برآوردها 3 دهک جامعه در وضعیت وخیم و بحرانی قرار دارند و اصل موضوع حمایت از آنان کاملا پذیرفته شده است.
• بر طبق گزارش مرکز آمار ایران اشخاصی که در ماه بیش از 4.5 میلیون تومان درآمد دارند در 3 دهک بالای جامعه قرار می گیرند بنابراین مشاهده می کنید که هم اختلاف درآمدی افراد در دهک ها بسیار کم است و هم وضعیت کلی خانوارها از لحاظ بودجه خانوار مساعد نیست.
• در بین اقشار هدفی که باید مورد توجه جدی تری قرار بگیرند دو گروه دارای اولویت هستند: یکی مستاجران که سهم آن تقریبا 35 درصد کل هزینه های خانوار را تشکیل می دهد و دیگری خانوارهایی که نه تحت پوشش نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد و بهزیستی هستند و نه سرپرست خانوار یا هر کدام از اعضای خانواده بیمه دارند. برآورد این قشر تقریبا 7 میلیون خانوار است اما لزوما این افراد نیازمند نیستند بلکه تقریبا 5 میلیون خانوار از این تعداد باید تحت برنامه حمایتی قرار گیرند.
• در سه ماهه نخست امسال(99) تقریبا 2 میلیون نفر بیکار شده اند و 800 هزار نفر که شرایط دارا بودن مشاغل رسمی در اقتصاد را دارا بوده اند تا زمانی که سامانه پرداخت بیمه بیکاری وزارت رفاه فعال بود در این سامانه ثبت نام کرده اند.
• ما در حال حاضر نسبت به سال 1397 نیز کاهش به طور میانگین 17 درصدی در مصرف خانوارهای ایرانی داشته ایم. البته در این دهه این اتفاق به طور تقریبا مستمر رخ داده است و به طور مثال مصرف گوشت خانوار دهک اولی از 733 گرم در سال 1390 به 306 گرم در سال 1398 رسیده است یا مصرف لبنیات نیز در این دو سال از 11 لیتر به 8 لیتر کاهش داشته است.
• دو اقدام مهم وزارت رفاه در حوزه نظام حمایتی یکی ایجاد سوئیچ رفاهی(سبدکالای الکترونیک برای خانوارهای تحت پوشش بهزیستی و کمیته امداد) و دیگر پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان(برای شناسایی اقشار از طریق بررسی دارایی ها، اطلاعات ملکی، مانده پس انداز افراد و...) بوده است.
• در کشورهای مختلف اعطای کوپن الکترونیک در جریان است برای مثال هم اکنون در آمریکا این طرح برای ده ها میلیون نفر انجام می شود.
• بر طبق برآوردها 30 درصد از مردم ایران ففر غذایی دارند و با پایگاه رفاه ایرانیان می توان این افراد را دقیقا شناسایی کرد.
• اثر کرونا بر خانوار ایرانی بیشتر بر حوزه اشتغال آنان اثر گذاشته به طوری که یا بدون شغل بوده اند(در واقع مشاغل کاذب داشته اند) یا شغل خود را از دست داده اند یا کاهش درآمد شدید داشته اند و در نهایت دارای شغل اما بدون بیمه تامین اجتماعی و بازنشستگی بوده اند.
• چند مسئله در حوزه حمایت از طریق کوپن الکترونیک باید مورد توجه قرار گیرد. اول اینکه سعی شود بدون گران کردن حامل های انرژی و... سیاست حمایتی اتخاذ شود تا در آینده بتوانیم پوشش آن را کاهش دهیم و حذف کردن افراد دارای هزینه های سیاسی و امنیتی نباشد. دوم اینکه آزمون وسع انجام شود تا بدانیم از چه اقلامی و با چه میزان باید در سبد کالایی محاسبه شود. سوم اینکه به اثر حمایت در تغییر دهک افراد توجه شود و تصور نکنیم با اضافه شدن مثلا 600 هزار تومان به عنوان حمایت از خانوار وضعیت وی به صورت واقعی تغییر کرده است و در برنامه های حمایتی دیگر نباید جابه جایی دهک وی را به طور جدی محاسبه کنیم و وی را از سایر چترهای حمایتی بیرون ببریم.
• دو خلا جدی در نظام حمایتی ما وجود دارد که باید حتما برای آنها فکر شود. اول بزرگ بودن بخش غیررسمی اقتصاد که 40 درصد اشتغال در آنها قرار دارد اما ما اطلاعاتی از این افراد برای اینکه بدانیم نیازمند حمایت هست یا خیر نداریم. بهترین کار برای این بخش ایجاد صندوق بیمه ای فراگیر است که حتی افرادی که زیر 1.5 میلیون تومان درآمد دارند را بتوانیم بیمه کنیم و در ازای این بیمه از آنها اطلاعات بگیریم. نکته دوم ناظر به مشکلات سیستم مالیاتی است که در صورت اعمال مالیات بر درآمد افراد (PIT) می توان مشخص کرد که از چه کسی پول بگیریم(مالیات) و به چه کسی پول بدهیم(یارانه حمایتی)