ضرورت مواجهه فعال و هوشمندانه با رسانه «اوترنت، Outer net»

برای دسترسی به پیوست‌ ٥ فایل اینجا را کلیک کنید.

١. بیان مسئله
اوترنت به‌عنوان رسانه الکترونیکی نوظهور، از سال ۱۹۹۵ توسط یک بنیاد خیریه با هدف ارائه خدمات آموزشی و فرهنگی به کشورهای فقیر، شروع به جمع‌آوری و قرار دادن محتوای موجود بر روی اینترنت در ماهواره‌های خود کرده است و هم‌اکنون پایگاه اطلاعاتی بسیار بزرگی را در اختیار دارد که آن را به رایگان عرضه می‌کند. این بنیاد از مساعدت و کمک موسسات و سایت‌های مختلف برای توسعه پروژه خود بهره می‌برد. نسخه‌ی آزمایشی آن با زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی، آلمانی، چینی و عربی راه‌اندازی شده است. با راه‌اندازی رسمی این پروژه، عملاً کنترل و فیلترینگ اینترنت بی‌معنا خواهد بود. به همین دلیل نیاز است قبل از غافل‌گیری، وقوع این پدیده را هشدار داد، زیرا پروژه اوترنت که در حال ورود به کل کشورهای جهان و از خارج از جو می‌باشد، دستاوردها و پیامدهای مختلف و فرصت‌ها و تهدیدهای فراوان به‌همراه خواهد داشت.
بعید بودن ورود این پدیده به ایران و عدم طراحی برنامه مناسب، دو عکس‌العمل متفاوت برخی از مسئولین ذی‌ربط در این زمینه بوده است. لازم است اوترنت را به عنوان پدیده نوظهور و قابل قبول و گسترش در دنیا به رسمیت بشناسیم و با دعوت از کارشناسان و متخصصان نسبت به مواجهه فعال و هوشمندانه با آن، برنامه‌ریزی نماییم تا تجربیات تلخ مواجهه با ماهواره و فیسبوک در کشور تکرار نشود.
٢. معرفی پروژه اوترنت
اوترنت محصول شرکت MDIF ( (Media Development Investment Fundاست که با اسامی متعددی مانند: اینترنت رایگان، اینترنت خارج از جو، اینترنت ماهواره‌ای، اینترنت آزاد، اینترنت پر سرعت و بدون سانسور، وای فای پرسرعت و بدون سانسور معرفی شده است. اوترنت متعلق به یک بنیاد خیریه و شرکت غیرانتفاعی (MDIF) در نیویورک امریکا است که توسط ساسا ووچینیج و استوارت اوئرباک بنیان‌گذاری شد. این شرکت معتقد است بسیاری از بحران‌های دنیا ریشه در توسعه نایافتگی کشورهای جهان سوم دارد. هدف پروژه این است که در جوامع افریقایی و فقیر به توسعه آموزش، تکنیک‌های کشاورزی، گسترش مسائل بهداشتی و حل مشکل اشتغال بپردازد. اوترنت از یک دریافت‌کننده‌ی انحصاری که «لانترن» نام دارد استفاده می‌کند. این دستگاه کوچک استوانه‌ای شکل می‌تواند اطلاعات موجود در ماهواره‌های اوترنت را به صورت مستقیم دریافت کند (ضمیمه پیوست ١). در حال حاضر اطلاعات در این پروژه به صورت یک طرفه به کاربران عرضه می‌شود اما به سرعت، برای دو سویه کردن تلاش می‌شود تا کاربران نیز بتوانند تولید محتوا بکنند. کاربران اینترنت می‌توانند با استفاده از دیش خانگی یا دریافت‌کننده‌‌های مشابهی که این موسسه در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهد، تمامی اطلاعات موجود در اینترنت را بر روی دستگاه‌های مرسوم مانند رایانه‌های خانگی، لپ‌تاپ‌ها، تبلت‌ها و موبایل‌ها دریافت کنند. این پروژه هم اینک بخش‌هایی از آمریکا، اروپا و خاورمیانه را مورد پوشش قرار می‌دهد (ضمیمه پیوست ٢). در حال حاضر نمونه اولیه ماهواره مورد استفاده در پروژه اوترنت تهیه شده و قرار است صدها نمونه از آن به مدار زمین ارسال شود. به گفته شرکت MDIF،‌ تصور می‌شود چهار میلیارد نفر مشارکت‌کننده جدید وارد بازار جهانی شده و از اوترنت استفاده نمایند.
٣. بررسی وضعیت موجود
•    بخش عمده‌ای از توسعه جهانی اوترنت مدیون همکاری بانک جهانی و موسسه آیرکس با آن است.
•    سایت‌های معتبر دیگری (مانند ویکی پدیا، سی ان ان، بی بی سی و ...) نیز که عمدتاً محتوای خبری، آموزشی و آگاهی‌بخشی دارند، این پروژه را در جمع‌آوری محتوای مورد نیاز یاری می‌دهند.
•    طبق جدول پیوست ٣، ضریب نفوذ اینترنت؛ در سال ٢٠١٦، به‌طور متوسط در جهان 2/49 درصد و در افریقا ٢٨.٦ درصد، آسیا ٤٤.٢درصد، اروپا ٧٣.٩ درصد، آمریکای لاتین ٦١.٥ درصد، خاورمیانه ٥٣.٧ درصد، آمریکای شمالی ٨٩.٠ درصد، استرالیا ٧٣.٣ درصد است.
•    بیش از ٦٠ درصد مردم جهان به اینترنت آزاد دسترسی ندارند و در میان ٤٠ درصد دیگر نیز بخش عمده‌ای، از دسترسی کاملا آزادانه به اطلاعات محرومند.
•    طبق آمار جهانی ٥٧.٢ درصد مردم در ایران به اینترنت متصل هستند. در سالهای گذشته اینترنت در ایران با سرعت ١٢٨کیلو بیت بر ثانیه وجود داشته است. در حالیکه آمار جهانی متوسط سرعت اینترنت را حدود ٢ مگابیت بر ثانیه نشان می‌دهد. از سوی دیگر، بین ٤٠تا ٤٥ درصد مردم ایران، دارای گوشی تلفن همراه هوشمند، و به عبارتی مصرف‌کننده اینترنت هستند.
•    وضعیت ضریب نفوذ اینترنت در منطقه مناسب نیست. کمترین مقدار مربوط به یمن (٢٢.٦درصد) و سوریه (٢٨.١درصد) است. وضع فعلی ایران در راستای اهداف سند چشم‌انداز در ترسیم فن‌آوری‌های نوین و مجازی- که باید رتبه اول در منطقه را داشته باشد- نیست و تقریبا رتبه دهم تا دوازدهم در منطقه را دارد. (ضمیمه پیوست ٤).
•    در سه سال اخیر مصرف اینترنت در ایران به شدت بالا رفته است ـ از ٨٠ گیگ بر ثانیه به ١٥٠ گیگ بر ثانیه افزایش پیدا کرده است ـ که نشان می‌دهد ابزارهای جدیدی به فضاهای مجازی متصل شده است.
•    کشورهایی که در حال حاضر بر اساس استانداردهای جهانی دارای متوسط سرعت جهانی اینترنت هستند عبارتند از: کره جنوبی، سوئد، نروژ، ژاپن، هلند، هنگ کنگ، لیتوانی، سوئیس، فنلاند و دانمارک. سرعت اینترنت مرتبط با کیفیت اینترنت است که آمار جهانی متوسط آن را حدود ٢ مگابیت بر ثانیه نشان می‌دهد (ضمیمه پیوست ٥) کشور ایران به لحاظ متوسط سرعت اینترنت جهانی دارای رتبه ١٣٢ در بین ١٤٠ کشور می‌باشد.
٤. پیامدها
رسانه‌های الکترونیکی و فضای مجازی هر یک دارای فرصت‌ها و تهدیدهای خاص خود هستند. رسانه‌های مانند ماهواره و اینترنت از منظر پیامدهای منفی، ویژگی‌هایی را مانند: آلودگی اطلاعات، سیل‌زدگی اطلاعات، تغییر سبک زندگی و خروج انسان از زندگی طبیعی، تقویت هویت مجازی، کاهش هوشمندی محلی به ازای افزایش هوشمندی جهانی، هنجارشکنی اخلاقی و ارزشی، دارا می‌باشند و از منظر فرصت‌ها پیامدهایی را مانند: گسترش و تعمیق سواد عمومی، تقویت تعاملات جهانی، دسترسی آسان و ارزان به منابع اطلاعاتی، کوتاه کردن فاصله زمانی و مکانی، تسهیل تحقق عدالت و برخورداری همگانی، هوشیاری اجتماعی و عمومی، بهره‌مندی از ظرفیت‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جهانی، به همراه دارند.
اوترنت، علاوه بر پیامدهای مثبت و منفی مذکور، از ویژگی‌های خاص «کنترل‌ناپذیری» برخوردار است. به دلیل خارج از جو بودن منابع ارسال اطلاعات، هرگونه اطلاعاتی را که تولیدکنندگان و مدیران آن، اراده کنند به هر نقطه جهان ارسال خواهند کرد و به راحتی قابل دریافت می‌باشد. به بیان دیگر «محدودیت‌آفرینی» و فیلترینگ با امکانات و تجهیزات موجود در آن کارساز نیست. همچنین شبکه‌سازی مشابه اوترنت و یا فراهم آوردن زیرساخت‌های مناسب برای مقابله با آن، بسیار پرهزینه است که با توجه به شرایط اقتصادی کشور، شاید توجیه اقتصادی نداشته باشد. لذا برای استفاده از فرصت‌ها و کاهش تهدیدهای آن، باید چاره‌ای دیگر اندیشید.
٥. راهبردهای پیشنهادی
برای مواجهه فعال، هوشمندانه و پیشگیرانه با این رسانه نوظهور، راهبردهای زیر پیشنهاد می‌شود:
١.    رویکرد اصلی و بینادی در این زمینه، «مصون‌سازی» است. مصونیت آفرینی در افراد جامعه، و به تعبیر زیبای قرآن کریم «تقوای الهی» و «خویشتن‌بانی» درمان اصلی این نوع پدیده است که باید با سرمایه‌گذاری در «خانواده‌ها» و «نظام‌های آموزشی و تربیتی» و «دستگاه‌های فرهنگی» پیگیری شود. در این میان، رسالت آموزش و پرورش و توانمندسازی نسل جوان از اهمیت و حساسیت فزون‌تری برخوردار است. تقویت «سواد رسانه‌ای» و آموزش «تفکر خلاق و نقاد» باید در سرلوحه آموزش‌های مدرسه‌ای قرار گیرد.
٢.    «تولید محتوای» جذاب و متنوع برای مخاطبان مختلف با ویژگی‌ها و نیازهای گوناگون، مبتنی بر آخرین یافته‌های علمی و پژوهشی و متناسب با اقتضائات فرهنگ و تمدن اسلامی ـ ایرانی می‌تواند بخشی از نیازهای مراجعه به این شبکه را پاسخ دهد. ترغیب و تشویق نخبگان و اندیشه‌ورزان برای حضور فعال در شبکه‌های مجازی و تولید محتوای متقن و معتبر، زمینه‌ساز پاسخگویی به این نیاز است.
٣.    آگاهی‌بخشی به آحاد جامعه و دستگاه‌ها و نهادهای مسئول نسبت به پیامدهای مثبت و منفی این رسانه و تولید برنامه‌ای آموزشی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی جذاب، استفاده از ظرفیت انجمن‌ها و مراکز علمی و گروه‌های مرجع، ارتقای «فرهنگ عمومی» در این زمینه، چاره‌ساز خواهد بود.
٤.    افزایش «اعتماد عمومی» به رسانه‌های داخلی و بومی، به‌ویژه رسانه ملی، و پرهیز از استفاده ابزاری و جناحی از ظرفیت این رسانه‌ها، و تقویت سرمایه اجتماعی می‌تواند مانع مراجعه بخشی از آحاد جامعه به رسانه‌های بیگانه باشد.