"بررسی اهداف پیدا و پنهان شبکه های ماهواره ای فارسی زبان"

خلاصه

نشست تخصصی بررسی اهداف پیدا و پنهان شبکه های ماهواره ای فارسی زبان روز دوشنبه ٣ خرداد ١٣٨٩ در مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام با محور تحلیل جایگاه و برنامه‌های صدا و سیمای جمهوری اسلامی، شیوه‌های جذب مخاطب و بررسی روش‌های مقابله، بررسی تاثیرپذیری اقشار مختلف از شبکه‌های ماهوره‌ای فارسی‌زبان، آسیب‌شناسی و واکاوی تهدیدات این شبکه‌ها برای مسوولان و رسانه ملی و ارائه راهکاری اجرایی، از سوی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام برگزار شد. برگزار شد .
در این نشست دکتر سید رضاصالحی امیری معاون پژوهش های فرهنگی و اجتماعی مرکز تحقیقات استراتژیک، دکتر صادق زیبا کلام عضو هیات علمی دانشگاه تهران، دکتر محسن بنی هاشمی رئیس دانشکده خبر صداو سیما ، دکتر محمد سلطانی فر مدیر گروه پژوهش های رسانه ای مرکز تحقیقات استراتژیک ، دکتر حمید ضیایی پرور عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دماوند، بابک دربیکی عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی ،واحد کرج به ارایه سخنرانی پرداختند.
در ابتدای این نشست دکترسیدرضا صالحی‌امیری معاون پژوهش های فرهنگی و اجتماعی مرکز تحقیقات استراتژیک با بیان این‌که " ماهواره و اینترنت در تحولات اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران در سه دهه گذشته مهم ترین تاثیر را گذاشته است" اظهار کرد: یکی از ویژگی‌های این تحولات، بالا بودن حجم آن‌ها و گستردگی آن‌هاست به طوری که امروز حتی در روستاهای این کشور نیز با این پدیده مواجه هستیم.
این استاد دانشگاه بیشتر شدن سرعت تحولات را از دیگر ویژگی‌های تحولات متاثر از ماهواره و اینترنت در دنیای امروز دانست و افزود: آن‌چه امروز از آن به عنوان تحولات مدرنیته در جامعه یاد می‌شود، بخش عمده‌ آن به ماهواره و اینترنت مربوط است. متاسفانه عمده نگرش ما به ماهواره از دید سیاسی و امنیتی است. در حالی که به نظر می رسد تاثیرات اجتماعی و فرهنگی آن بیشتر و پایدارتر است. دکتر صالحی بحران هویت، بحران ارزشی و هنجاری و گسترش حجم ناهنجاری‌ها را از جمله تاثیرات منفی‌ای دانست که شبکه‌های ماهواره‌ای می‌توانند داشته باشند و گفت: ماهواره ضمن این‌که ویژگی‌های مثبتی دارد می‌تواند بحران هویت ایجاد کند. آن‌چه در Farsi1 می‌بینیم پیامد به مراتب بیشتری از آن چیزی دارد که در VOA و BBC می‌بینیم و این‌ها بحث‌های بنیادی است که متاسفانه کمتر به آن‌ها پرداخته می‌شود.به اعتقاد دکتر صالحی ماهواره با امنیت اجتماعی، اخلاق اجتماعی، ثبات سیاسی، ارزش‌های فرهنگی و معنوی جامعه، هویت ایرانی و اسلامی، لمپنیسم، وندالیسم، رادیکالیسم و همچنین با نظام خانواده رابطه‌ معناداری دارد.
وی با بیان این‌که " متاسفانه ما فاقد یک نظام آماری و اطلاعاتی و یک نظام سیاستی معین در جامعه در رابطه با ماهواره هستیم" افزود: آمارهای مختلف، از ٢١ درصد تا بیش از ٧٠ درصد میزان استفاده از ماهواره در جامعه را نشان می‌دهد ولی هیچ کدام از این آمارها دقیق نیست و متاسفانه به دلیل بحث ممنوعیت قانونی استفاده از ماهواره در جامعه هنوز اطلاعات درستی در دست نداریم. این استاد دانشگاه با اشاره به دیدگاه‌های مختلف در رابطه با استفاده از ماهواره، اظهار کرد: مخالفت محض، رویکرد باز و دموکراتیک و رویکرد مدیریت شده سه نوع نگاه به این مقوله است و باید بالاخره یکی از این رویکردها را انتخاب کرد و برای آن استدلال درست و قوی در نظام داشت تا به یک الگوی مشخص در بحث استفاده از ماهواره دست پیدا کنیم.
در ادامه صادق زیباکلام استاد دانشگاه در این نشست با اشاره به دغدغه‌های موجود درباره برخی شبکه‌های ماهواره‌ای گفت: متاسفانه مشکل از جایی شروع می‌شود که به ماهواره، شبکه‌ها و رادیوهای خارجی، می‌گوییم رسانه‌های بیگانه یا رادیوهای بیگانه. این نگاه یک نگاه تاریخی است و چیزی نیست که امروز در جامعه‌ ما اتفاق افتاده باشد. این نگاه یک نگاه سیاسی و ایدئولوژیک محور است و همان تئوری ساده که به نظر من بنیان گفتمان قالب سیاسی ما را ظرف ١٠٠ سال اخیر در ایران شکل می‌دهد؛ یعنی همان گفتمان توهم توطئه.
وی با بیان این‌که " این نگاه فرضیه‌ توطئه به رسانه‌های خارجی موجب شده است که ابعاد دیگر مباحث رسانه مغفول بماند" زیبا کلام تصریح کرد: متاسفانه ما نیامده‌ایم بگوییم که این شبکه‌ها چه تاثیرات فرهنگی دارند؛ چراکه تمام توجه ما فقط توجه صرف سیاسی شده است و حتی ٩٩/٩٩ درصد برنامه‌های صدا و سیما که می‌خواهند این‌ها را افشا کنند، سیاسی است. بنابراین به نظرمی رسد نه تنها از منظر رویکرد و نگاه در رابطه با رسانه‌های بیگانه شکست خورده‌ایم بلکه تاکتیک‌های رویارویی ما هم عملاً شکست خورده است. می‌توان نظرسنجی کرد که برنامه‌هایی که صداوسیما تهیه می‌کند و به تعبیری می‌خواهد رسانه‌های بیگانه را افشا کند چقدر در مخاطب اثر داشته است؟
زیبا کلام شیوه های جذب مخاطب،سیاسی برخورد کردن و ایدئولوژیک دیدن مسئله شبکه های ماهواره ای را مهم ترین ضعف مسئولان در مقابله با برنامه های این شبکه ها دانست.
سخنران بعدی این نشست دکتر سیدمحسن بنی هاشمی رئیس دانشکده خبر صداو سیما بود.موضوع بحث بنی هاشمی شبکه فارسی ? ١? بود.وی با اشاره به اینکه به طور کلی آمار میانگین تماشای شبکه‌های ماهواره ای فارسی زبان حدود دو ساعت و نیم در روز است، افزود: از این میان ?٤٨? درصد علاقه مندان به فیلم‌های سینمایی و سریال هستند. ضمن اینکه شبکه فارسی ? ١?با وجود اینکه راه اندازی آن کمتر از یک سال است از نظر جذب مخاطب در میان شبکه‌های فارسی زبان رتبه اول را دارد. این استاد دانشگاه با بیان اینکه شبکه فارسی ?١ ?را باید از دو منظر زیرساخت و روساخت بررسی کرد، یادآور شد: خانواده‌ها در لایه‌های مختلف برنامه‌های روزانه فارسی ? ١?را تماشا می‌کنند که از میان بینندگان این شبکه ? 94?درصد موفقیت این شبکه را در حد زیاد و خیلی زیاد و شش درصد در حد کم و خیلی کم ارزیابی کرده اند.
بنی هاشمی در ادامه توضیح این پژوهش خاطر نشان کرد: ? ٤٢?و شش دهم درصد مخاطبان شبکه فارسی ? 1?آن را سرگرم‌کننده بودن، ? ٣٩?و نیم درصد جذاب بودن سریال ها، چهار دهم درصد تکراری نبودن و نه دهم درصد دوبله فارسی سریال ها را انگیزه تماشای فارسی ? ١?عنوان کرده اند.
به گفته وی تربیت و رشد هیجانی همانند رشد شناختی، تفکر و تصمیم‌گیری مهم است اما هیجانات در سطح ناهشیاری عمل می‌کنند بنابراین برخورد با آنها سخت تر است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه نوع هیجانات در سنین مختلف کاملاً متفاوت است بنابراین ساز و کارهای تسلط بر آنها نیز فرق می‌کند، افزود: نظام‌های آموزشی کشور باید مهارت‌هایی را تعریف کنند تا بلوغ هیجانی و توانایی مهار هیجانات شکل بگیرد.
بنی هاشمی سریال‌های فارسی ? ١?را به سه دسته درام و رمانس، طنز و جنایی - پلیسی تقسیم بندی کرد و گفت: مبنای سریال‌های این شبکه در حوزه تعلیم و تربیت شخصیت‌هایی است که اغلب زنان آن یا در حال خیانت به زندگی خود و دیگرانند و یا افراد دیگر در زندگی آنها وارد می‌شوند.
وی جلوه بی‌ثباتی در خانواده را یکی از اصلی‌ترین نماهای تمامی سریال‌های فارسی ? ١?عنوان کرد و افزود: جنایت، خیانت و بی‌بند و باری فکری و فرهنگی به طور گسترده در این شبکه جریان دارد.
این استاد دانشگاه عادی‌سازی این خیانت‌های لجام گسیخته و بسترسازی برای فرقه‌های انحرافی اخلاقی و اجتماعی را در کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت از جدی‌ترین نقشه‌های شبکه فارسی ? ١?دانست.
او بدآموزی‌های اخلاقی، رواج طلاق، ارتباط هر فرد با چند نفر را از وجوه مشترک تمامی سریال‌های این شبکه ماهواره‌ای ذکر کرد و بیان داشت: جابجا کردن نقش ذاتی زن و مرد با یکدیگر، اضمحلال خانواده، از هم پاشیدن عشق به پدری و عشق به مادری از دیگر کارکردهای سریال‌های فارسی ? ١?است.
بنی‌هاشمی با اشاره به اینکه مدلی که شبکه فارسی‌وان در تغییر هنجارها و رفتار فرهنگی دنبال می‌کند، قبلا در کشورهایی همچون کوبا و کره جنوبی آزمایش شده و جواب داده است، افزود: در این مدل عملکردی؛ ابتدا مرزهای فرهنگ متعالی فروپاشیده و سپس فرهنگ پست جای آن را می‌گیرد و ازآنجاکه فرهنگ زیرساخت رفتار است با تغییر زیرساخت؛ رفتار نیز تغییر می‌کند.
وی با مقایسه عملکرد شبکه‌های فارسی‌وان و ام‌بی‌سی فارسی گفت: درحالی‌که در کشورهای عربی برای بسیاری از فیلم‌های سینمایی رده‌بندی سنی برای فیلم‌ها درنظر گرفته شده است، ام‌بی‌سی فارسی بدون هیچ لایه‌بندی فیلم‌های خشن و منحط را پخش می‌کند. این شبکه‌ها به دنبال آن هستند که با تاثیرگذاری بر دیدگاه بینندگان علاوه بر تغییر این دیدگاه‌ها؛ لذت‌های مصنوعی را به جای لذت‌های طبیعی قرار دهند و درنهایت بنیان خانواده و روابط اجتماعی را تغییر و تحت تاثیر قرار دهند.
بنی هاشمی در خاتمه سخنانش تصریح کرد: تماشای شبکه فارسی ? ١?موجب می‌شود که فرهنگ متعالی ایران به فرهنگ پست تبدیل شود.
سخنران بعدی این نشست دکتر حمید ضیایی پرور بود با موضوع اهداف بریتانیا از راه اندازی تلویزیون بی بی سی فارسی.
محور مباحث ضیایی پرور شامل موارد زیر بود:
١- چرا بی‌بی‌سی فارسی راه اندازی شد و برنامه کلان بی‌بی‌سی برای راه اندازی یک شبکه برای فارسی زبان‌ها چه بوده است؟
٢- خط مشی بی‌بی‌سی فارسی چیست؟
٣- گردانندگان بی‌بی‌سی فارسی کیستند؟
٤- بی‌بی‌سی فارسی چه برنامه‌ها و محتوایی دارد؟
٥- مخاطبان بی‌بی‌سی فارسی چه کسانی هستند؟
٦- عملکرد بی‌بی‌سی فارسی طی مدتی که راه اندازی شده چه بوده است؟
٧- واکنش‌های رسمی ایران به راه اندازی شبکه بی‌بی‌سی فارسی چه بوده است؟
٨- دیدگاه‌های گروه‌های سیاسی و نخبگان داخلی نسبت به راه اندازی شبکه بی‌بی‌سی فارسی چه بوده است؟
٩- دیدگاه‌های گروه‌های سیاسی و نخبگان خارجی نسبت به راه اندازی شبکه بی‌بی‌سی فارسی چه بوده است؟
١٠- واکنش رسانه‌ها و شبکه‌های داخلی و خارجی نسبت به راه اندازی بی‌بی‌سی فارسی چه بوده است؟
ضیایی پرور وی یو ای و تلویزیون رسمی ایران را از رقبای اصلی شبکه بی‌بی‌سی فارسی معرفی کرد و درخصوص مشکلات این شبکه گفت: ارسال زنده تصویر از ایران، پارازیت‌های داخلی ایران متهم به وابسته بودن به دولت انگلیس و همچنین متهم به تحریک و آشوبگری در ایران؛ از مشکلات این رسانه محسوب می‌شود.
این استاد دانشگاه بهترین راهکار راهبردی برای بررسی این مساله را آسیب شناسی نظام رسانه‌ای کشور به خصوص دو بخش رسانه‌های رادیو و تلویزیون عنوان کرد. به اعتقاد ضیایی پرور، فرافکنی و ایجاد ترس و وحشت نسبت به این رسانه باعث جذب مخاطب شده است و ایجاد دفتر نمایندگی بی‌بی‌سی در تهران موجب کنترل آن می‌شود.
وی همچنین یادآور شد: نظام رسانه‌ای جمهوری اسلامی کارکرد سرگرمی آن را فراموش کرده است. ضمن اینکه با برداشتن بسیاری از خط قرمزها و بیان سخن مردم در تلویزیون موجب تخلیه فکری و روحی آنها شده و دیگر بحرانی بوجود نخواهد آمد.
سخنران آخر این نشست آقای بابک دربیکی عو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی،واحد کرج با موضوع ام‌بی‌سی پرشیا بود.به گفته در بیکی علی‌رغم دریافت ٣ هزار شبکه ماهواره‌ای درایران تحقیقاتی درباره تاثیر این شبکه‌ها بر مخاطب ایرانی انجام نشده و نتایج اعلام شده در بررسی‌های صورت گرفته صحیح نیستند. اشکالات روش‌شناسی،فقدان نظریه‌ کلان برای تبییین شبکه های ماهواره ای در داخل از جمله ضصف های تحلیل شبکه های ماهواره ای فارسی زبان در داخل ذکر شد.
دربیکی ضمن مقایسه میان ام‌بی‌سی پرشیا با فارسی‌وان به ارائه یافته های تحقیقاتی خود بر اساس تحلیل محتوا برروی ٤٤ فیلم ام بی سی در سال ٢٠٠٩ اشاره کرد و موضوعات مورد مطالعه در این تحقیق را ساختار خانواده، ارتباط افراد خانواده با یکدیگر و دیگران، خشونت، جاذبه‌های جنسی، هویت فرهنگی، و اغلاط املایی و انشایی در ام بی سی اعلام کرد و فراوانی‌های متغیر‌های اخذ شده از شاخص‌های مذکور مورد بحث را این گونه برشمرد: توجه به مد ١٤٢ مورد، جابجانویسی ١٨٠ مورد، مسایل نژادی و قومیتی ١٠٨ مورد، تحقیر، حمله و غیریت سازی نسبت به مسلمانان، کردها ٣٤ مورد، خشونت فیزیکی ١٦٤ مورد، درگیری بیش از ٤٠٠ مورد بوده، استخراج ٣١٠ مورد غلط املایی و ٥٠٠ مورد اغلط انشایی از زیرنویس ها، عدم حضور حتی یک مورد اوقات فراغت به همراه خانواده در این ٤٤ فیلم، ارزش تحصیل ٤٨ مورد، ترک تحصیل ٨ مورد، تحقیر معلم 8 مورد، توجه به سنت‌هایی مثل قبرستان رفتن ٢٠ مورد وجود داشته است.
او در پایان با این پیشنهاد که اگر جمهوری اسلامی بتواند شبکه‌ای مانند ام بی سی با اهداف آموزش زبان و الگوی سلامت تاسیس کند می‌تواند در گروه مخاطبان خودش جا باز کند ‌افزاید: زمانی که سایت‌های خبری داخلی مسدود می‌شود رتبه سایت‌های خبری خارجی بالا می‌رود .