مقدمه

رویدادهای بین­المللی موضوعات درهم تنیده­ و تأثیرگذار بر یکدیگر به شمار می­آیند و در این راستا، موضوع اعتراضات هنگ کنگ نیز در پیوند با بسیاری از مسائل سطوح خرد (روابط با چین) و کلان (برجام و تحریم­های یکجانبه آمریکا) جمهوری اسلامی ایران است. اعتراضات هنگ کنگ مجموعه­ای از نارضایتی­های مدنی، مبارزات و شورش­های خیابانی است که از مارس 2019 در مخالفت با لایحه استرداد مظنونان و متهمان به تایوان، ماکائو و چین در این منطقه شروع شده و تا به امروز ادامه دارد. تداوم اعتراضات هنگ کنگ و عقب نشینی احتمالی ریاست اجرایی این منطقه و نیز دولت مرکزی چین می­تواند به معنای شکست قدرت نرم و رویای چین در منازعات هژمونیک با آمریکا باشد، زیرا این ادراک را به عرصه بین­المللی القاء می­کند که این کشور که حتی از مدیریت یک منطقه کوچک تحت حاکمیتش ناتوان است، چگونه می­تواند ادعای رهبری جهانی داشته باشد. گزارش حاضر ضمن بررسی اعتراضات هنگ کنگ، تأثیر آن بر ایران را در سطح میانی (روابط با چین) و کلان (برجام و تحریم­های یکجانبه آمریکا) نشان می­دهد.

1- لایحه استرداد و اعتراضات هنگ کنگ

«منطقه اداری ویژه هنگ کنگ جمهوری خلق چین» در یک دهه اخیر شاهد دو اعتراضات چالش­برانگیز (2014 و 2019) بوده است. اعتراضات اخیر هنگ کنگ مجموعه­ای از نارضایتی­های مدنی، مبارزات و شورش­های خیابانی است که از مارس 2019 در مخالفت با لایحه استرداد مظنونان و متهمان به تایوان، ماکائو و چین در این منطقه شروع شده و تا به امروز ادامه دارد. مطابق با این لایحه مقامات محلی مجاز می­شوند که افراد تحت تعقیب را به مناطقی که هنگ کنگ با آنها توافق‌نامه استرداد ندارد، از جمله سرزمین اصلی چین، ماکائو و تایوان، استرداد کنند.

این لایحه به دلیل اینکه شهروندان هنگ کنگ و افراد خارجی­های ساکن و نیز بازدیده کننده از این منطقه را تحت صلاحیت حوزۀ قضایی چین قرار می­دهد و استقلال منطقه و حقوق شهروندان آن را تضعیف می­کند، مخالفت­ها و نگرانی­های داخلی و برخی مداخلات خارجی را به دنبال داشت. اولین اعتراضات در ۳۱ مارس با حضور نزدیک به 12 هزار نفر برگزار شد. پس از آن با برگزاری دومین تظاهرات در ۲۸ آوریل، این نارضایتی­های مدنی و اعتراضات شدت بیشتری گرفت و به تدریج به سمت خشونت میل کرد. با اینکه رئیس اجرایی هنگ‌کنگ در ماه ژوئیه با عقب‌نشینی در مقابل موج گسترده اعتراضات مردمی، اقدامات در رابطه با لایحه استرداد را به متوقف کرد، تظاهرات خیابانی در این مدت ادامه داشته و در مواردی پلیس برای متفرق کردن مردم از گاز اشک آور و گلوله‌های پلاستیکی استفاده کرده است. البته دولت اجرایی به طور رسمی در طول این چندماه لایحه فوق را از دستورکار خارج نکرد و از لغو یا از بین رفتن کامل آن سخن نگفت. در ماه ژوئن و اوت نیز این اعتراضات با شدت و ضعف­هایی ادامه داشته و کل این منطقه را در بر گرفته و دارای آثار و ابعاد بین­المللی گشته است.

دولت امریکا با توجه به در جریان بودن مذاکرات تجاری با دولت چین از ابتدا در برابر مذاکرات سکوت اختیار کرده بود اما با بالا گرفتن تنش‌ها میان دو کشور و به بن‌بست خوردن مذاکرات تجاری آنها (و نیز مقابله به مثل چین با کم کردن ارزش یوان و نیز وضع تعرفه­های جدید)، ترامپ از رهبران بیجینگ خواست تا پاسخی «انسانی» به موضوع اعتراضات هنگ‌کنگی‌ها داده و از شی جین پینگ خواست وارد گفت‌وگو با معترضان شود. هم­اکنون رسانه­ها و خبرگزاری­های غربی با پوشش وسیع رویدادها و تحولات هنگ کنگ، مردم این منطقه را به تداوم اعتراضات تا حصول نتیجه نهایی و نیز مطرح کردن بحث استقلال از جمهوری خلق چین ترغیب می­کنند. همچنین بحث اعتراضات مردم این منطقه در قالب بحث­های حقوق بشری، حق تعیین سرنوشت و حفظ آزادی­های سیاسی و مدنی در برابر دولت چین دنبال می­شود. علاوه بر این، حمایت­های مختلفی از سوی شبکه­های اجتماعی مجازی و نیز رسانه­های غربی برای هرچه بهتر برگزار کردن اعتراضات برای مقاومت در برابر پلیس و نیروهای امنیتی این منطقه در اختیار معترضین و شورشیان قرار می­گیرد.

2-پیامدهای اعتراضات هنگ کنگ برای چین

هنگ کنگ از مراکز مالی بین المللی چین است و تسری بحران سیاسی این منطقه به حوزه­های دیگر، منافع اقتصادی و استراتژی مبارزاتی چین را در جنگ تجاری با آمریکا تضعیف می­کند. همچنین تداوم بحران و عقب‌نشینی دولت مرکزی و دولت منتخب می­تواند به معنای شکست قدرت نرم و رویای چین در منازعات هژمونیک با آمریکا باشد، زیرا این تصویر را به عرصه بین­المللی القاء می­کند که این کشور که حتی از مدیریت یک منطقه کوچک تحت حاکمیتش ناتوان است، چگونه می­تواند ادعای رهبری دنیا را داشته باشد.

•  هنگ کنگ استخوان در گلوی چین
•  هنگ کنگ اهرم فشار آمریکا در مذاکرات تجاری با چین
•  توقف توسعه اقتصادی و سیاسی چین

3- سناریوهای محتمل دربارۀ آینده تحولات هنگ کنگ

روند تحولات هنگ کنگ با شدت گرفتن خشونت­ها در پی افزایش مداخلات غربی و نیز دست به ابزار زور بردن پلیس این منطقه، سرعتی دو چندان گرفته است. در این راستا، سناریوهای مختلفی برای آینده اعتراضات این منطقه قابل ردیابی است:

•  تداوم اعتراضات تا جدایی و استقلال کامل از چین
•  سرکوب شدید اعتراضات توسط دولت چین
•  تسری به سرزمین اصلی چین
•  توسل چین به ابزارهای نرم و کمک به پلیس هنگ کنگ

نتیجه­ گیری

اعتراضات هنگ کنگ در مناسبات ایران و چین متغیر تأثیرگذاری است؛ چرا که با توجه به تداوم اعتراضات و مداخلات فراوان آمریکا در آن، این تحولات می­تواند مواضع ایران و چین را به هم نزدیک کند و از سوی دیگر، چین را متقاعد به همکاری با ایران در مقابل آمریکا کند.

•  نقش هنگ کنگ در همکاری چین با ایران در شرایط تحریم
•  تداوم خرید نفت از ایران و کاهش تأثیر روانی تحریم­ها
•  کاهش تمرکز آمریکا بر خلیج فارس

هم­اکنون چین حساسیت بالایی نسبت به وضعیت منطقه هنگ کنگ دارند. دیپلمات­های این کشور در سراسر دنیا دغدغه هنگ کنگ را دارند. با توجه به این حساسیت گسترده چینی­ها، اهمیت بسیاری دارد که جمهوری اسلامی ایران درباره تحولات هنگ کنگ، مواضعی اصولی و مبتنی بر چارچوب­های مرسوم اتخاذ کند. البته زمان‌شناسی برای اعلام موضع نیز اهمیت دارد و این موضوع باید توسط دستگاه دیپلماسی و سفارت ایران در چین رعایت شود.