مقدمه

از زمان ظهور داعش در غرب آسیا (2014) مشارکت نیروهایی از مسلمانان منطقه جنوب شرق آسیا، به‌ویژه مسلمان هند و پاکستان در این نبردها و درگیری‌‌ها مشهود بوده است. در این میان، شواهد و خبرها حکایت از فعالیت پراکنده داعش در جامو و کشمیر هند می‌‌دهد؛ برای مثال، جند الخلافه هند[1] شاخه نظامی داعش در کشمیر به شمار می‌‌آید که از یک یا دو سال گذشته اعلام موجودیت کرده است. این گروه وجود میدانی قابل توجهی ندارد و همان‌طور که هند را مورد حمله قرار می‌دهند به پاکستان هم حمله می‌کنند. اساساً شعارشان شعار آزادی کشمیر نیست، بلکه به دنبال احیای خلافت یا برپایی حکومت شریعت در کشمیر هستند؛ هرچند که بدنه اجتماعی به‌شدت محدود و خیلی کمی در کشمیر دنباله‌رو اینان هستند.

در تیرماه 1397 بعد از کشته شدن «داود صوفی (سلفی)» یکی از رهبران داعش و سه تن از همراهانش در کشمیر، طرفداران این گروه به خیابان‌ها آمدند و در درگیری آنان با نیروهای امنیتی یک پلیس و یک فرد عادی نیز کشته شدند. همچنین در اردیبهشت 1398 در درگیری میان گروه‌های مسلح و نیروهای امنیتی در منطقه کشمیر یک نفر از نیروهای شبه‌نظامی کشته شد که بعداً داعش با بر عهده گرفتن مسئولیت این تحولات اعلام کرد که تروریست کشته‌شده به این گروه تعلق داشته است. خبرگزاری «اعماق» وابسته به گروه تروریستی داعش نیز بر تشکیل «ولایت هند» در کشمیر صحه گذاشته است. به نظر می‌رسد که داعش با «تشکیل ولایت جدید هند» سعی دارد پس از شکست «خلافت» در عراق و سوریه مواضع خود را در این بخش تقویت کند.

دغدغه این پژوهش، بررسی ظهور داعش در جامو و کشمیر هند است. با اینکه آثار مختلفی برای درک افراط‌‌گرایی و ظهور داعش در غرب آسیا هست، مسئله ظرفیت بروز گروه‌‌های تروریستی در کشمیر مبهم باقی‌مانده است و هیچ روایت جامعی از ظهور داعش در کشمیر وجود ندارد؛ بنابراین این نوشتار درصدد پاسخگویی به پرسش‌های زیر است: آیا امکان فعالیت داعش در جامو و کشمیر وجود دارد؟ زمینه‌‌های ظهور این گروه تروریستی در این منطقه کدام‌اند؟ عناصر قدرت ژئوکالچری ایران در کشمیر چیست؟

1- دو دیدگاه درباره وجود داعش در کشمیر

دیدگاه هندی: دستگاه اطلاعاتی و امنیتی پاکستانی‌‌ها مانند القاعده در افغانستان از دهه‌‌ها قبل، از گروه‌‌های افراطی اسلامی در جامو و کشمیر حمایت می‌‌کردند. تغییر نام گروه‌‌های رادیکال اسلامی به داعش و پنهان کردن لایه‌‌های حمایتی از این گروه‌‌های تروریستی، راهبرد جدید پاکستانی‌‌ها متناسب با شرایط جدید منطقه است؛ زیرا اوضاع منطقه به‌شدت تغییر کرده بود و آن‌‌ها تحت فشار آمریکایی‌ها تلاش داشتند حمایت مستقیم خود را از این گروه‌‌ها مخفی کنند.

دیدگاه پاکستانی: ظهور داعش در جامو و کشمیر هند می‌‌تواند توانایی بسیج نیروهای نیابتی پاکستان در هند را به چالش بکشد؛ زیرا پیش از این، جیش محمد و لشکر طیبه دو نیروی جهادی اصل کشمیر هند را تشکیل می‌‌دادند که به‌شدت مخالف داعش به شمار می‌‌آمدند. همچنین نگرش نیروهای نیابتی و جهادی کشمیر آزادسازی تنها این منطقه از سلطه هند بود، اما منطق رفتاری و ایدئولوژی داعش در عراق و سوریه نشان می‌‌دهد که آن‌‌ها نمی‌‌توانند به مرزهای مرسوم بین‌‌المللی محدود شوند.

2- زمینه‌‌های ظهور داعش در کشمیر

اهمیت ذهنیت خلافت‌‌گرا در مسلمانان شبه قاره هند: اساساً جریان‌‌های رادیکال اسلامی در مقابله با هند برای احقاق حقوق مردم کشمیر از جمله لشکر طیبه، جیش محمد و حزب المجاهدین موفق‌‌تر ظاهر شده‌‌اند. هم‌اکنون نمود ‌‌آن در قالب داعش نمی‌‌تواند پدیده‌‌ای دور از ذهن باشد. عدم جوابگویی سیاست و زیر پا گذاشتن قانون اساسی موجب تقویت گرایش‌‌های جدایی‌‌طلبانه مسلمانان کشمیر از هندوها با ایده بنیادین خلافت‌‌گرایی و خرده گفتمان‌‌های مختلف شده است.

جغرافیای شبه قاره هند و منطقه کشمیر: جغرافیای شبه قاره هند و کل منطقه کشمیر، به‌ویژه استان جامو و کشمیر برای ظهور داعش و فعالیت چریکی این گروه مساعد است. کشمیر و ایالت لنگرهار افغانستان دو منطقه با زمینه بالای نفوذ داعش به شمار می‌‌آیند و جامعه بزرگ جوانان رادیکالیزه شده با قلمرو کوهستانی مساعد زمینه‌‌های مناسبی برای اقدامات داعش هستند.

انسداد کامل مبارزات سیاسی: مبارزات سیاسی مسالمت‌‌آمیز تجربه چندان مطلوبی در کشمیر ندارد که زمینه مناسبی برای رادیکالیزه شدن جامعه فراهم ‌‌کند؛ سرکوب جنبش‌‌ها و مبارزات سیاسی و ایجاد حکومت نظامی از سوی هند، تعلیق پارلمان و دولت محلی، دستگیری و کشتن رهبران سیاسی باعث شده است که کشمیری‌‌ها‌‌ تصور کنند تلاش برای مبارزات سیاسی ممکن نیست؛ بر این اساس و در این شرایط همراهی با برنامه‌‌های رادیکال پاکستان و یا داعش برای آنان جذابیت بالایی دارد.

نتیجه‌‌گیری:

نابودی خلافت داعش در عراق و سوریه به معنای از بین رفتن کامل توان بسیج این نیروی تروریستی نبود؛ بلکه تقویت شبکه هواداری فرا مرزی سلول‌ها‌ی تروریستی آن بیشتر و پراکندگی آن در سرتاسر دنیای اسلام و نیز کل دنیا را پی داشت. البته فعالیت گسترده داعش در کشمیر گزارش نشده است؛ اما روایت جسته و گریخته حکایت از زمینه جذاب شبکه هوادار این گروه تروریستی در شبه قاره هند دارد. منطقه بی‌ثبات و ناامن کشمیر، به‌ویژه جامو و کشمیر هند به دلیل وضعیت جغرافیایی، نفوذ اندیشه خلافت‌‌گرایی، انسداد مسیر مبارزه سیاسی مسالمت‌‌آمیز از ظرفیت‌‌های شگفت‌انگیزی برای فعالیت داعش برخوردار است. ظهور داعش در جامو و کشمیر دارای پیامدهای سیاسی و امنیتی منفی در قلمرو ژئوکالچری ایران است و برای رویارویی با این قضیه، اقدام هوشمندانه دستگاه دیپلماسی و فرهنگی و نیروهای سیاسی و امنیتی را می‌‌طلبد.