"زبان انگلیسی و هویت ایرانیان"

خلاصه

نشست تخصصی "زبان انگلیسی و هویت ایرانیان" از سوی گروه پژوهش‌های اجتماعی در تاریخ سه‌شنبه ١٥ تیر ١٣٩٥ با شرکت اساتید و صاحب‌نظران این حوزه در مرکز تحقیقات استراتژیک برگزار شد.

نتایج

زبان انگلیسی به عنوان یکی از زبان‌های بین‌المللی در همه زمینه‌ها از جمله حوزه علم و فناوری، فرهنگ و هنر، دیپلماسی و ... راه خود را باز کرده است. آموزش این زبان به صورت فراگیر در کشورهای مختلف از جمله ایران دنبال می‌شود و اولین زبان برای ارتباطات بین الملل و حتی ارتباط با کشورهای همسایه است. فارغ از اینکه این زبان مثل سایر زبان‌ها بستری برای ساخت و انتقال معنا است؛ تاریخ و تمدن کشورهای انگلیسی زبان نیز، به عنوان بخشی از زبان انگلیسی، حامل پیام‌ها و فرهنگ‌های خاص است که در تعامل و تقابل با دیگر کشورها تاثیرگذار خواهد بود.
معاونت فرهنگی و اجتماعی مرکز تحقیقات استراتژیک با برگزاری نشستی با موضوع "زبان انگلیسی و هویت ایرانیان" به بررسی این آثار پرداخت.
مهمانان این نشست تخصصی به ترتیب زیر بودند:
? دکتر امیلیا نرسیسیانس، عضو محترم هیات علمی دانشگاه تهران
? مهندس زرافشان، معاون محترم آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش
? دکتر مریم السادات غیاثیان، عضو محترم هیات علمی دانشگاه پیام نور
? دکتر لیلا تاجیک، عضو محترم هیات علمی دانشگاه الزهرا
? دکتر رضا خیرآبادی، عضو محترم هیات علمی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی
? دکتر حسن صیاد چمنی، مدیر عامل محترم موسسه آکادمی زبان سفیر گفتمان
آقایان دکتر نوید (معاون پژوهش‌های فرهنگی اجتماعی مرکز)، دکتر حاجیانی (مدیر گروه پژوهش‌های اجتماعی فرهنگی)، قائم شریعتی نیاسر (مشاور و دستیار ویژه معاون پژوهش‌های اجتماعی فرهنگی)، اسماعیل غلامی پور، علیرضا رودساز و خانم سربندی (پژوهشگران مرکز) نیز در این نشست حضور داشتند.
در این نشست هر یک از کارشناسان مدعو به بیان نظرات خود در مورد وضعیت موجود زبان انگلیسی و آسیب شناسی و شرایط آموزش و بهره گیری از این زبان در ایران پرداختند و ضمن بیان نظرات خود راهبردهایی برای بهبود شرایط موجود ارائه نمودند که در ادامه به ترتیب نظرات ایشان می‌آید.
در ابتدای نشست دکتر حاجیانی اهمیت زبان انگلیسی و نحوه برخورد ما با آن را گوشزد کردند و بیان کردند که با وجود دغدغه‌های فرهنگی رهبری و بیان مصداق زبان انگلیسی در سخنرانی‌های اخیر ایشان بررسی این موضوع برای مرکز اولویت دارد و برای دستیابی به نتیجه مطلوب لازم است ابتدا در دو بعد به آن پرداخته شود. اول اینکه چگونه باید به این موضوع پرداخت و مدخل ورود ما به این حوزه کجاست؟ چگونه باید به مساله زبان انگلیسی و آموزش و اثرات آن در فرهنگ ایرانی نزدیک شد و پیش فرض‌ها و مقدمات بحث چه مواردی هستند؟
دوم اینکه پس از انجام بررسی‌ها و مطالعات انجام شده راهبردها و اقدامات سیاستی ما چگونه باید باشد؟
نگاه انتقادی و لزوم اخذ سیاست درست
سپس دکتر خیرآبادی در مباحثی انتقادی در حوزه آموزش زبان به بیان دو نوع نگاه نقادانه به زبان انگلیسی و تسلط فرهنگی آن پرداختند که در زیر تشریح می‌شوند:
اولین رویکرد انتقادی به این زبان بیان هژمونیک و استیلای فرهنگی آن است که در صورت نشناختن و عدم برخورد مناسب به کمرنگ شدن فرهنگ‌های بومی ختم می‌شود.
نگاه دوم در چارچوب بحث امپریالیسم فرهنگی جای می‌گیرد و بیان می‌کند که زبان وسیله‌ای برای کنترل و شکل دادن جوامع پیرامونی توسط قدرت‌های کانونی و مرکزی است. البته باید توجه داشت که این دو نگاه نباید به طرد این زبان بیانجامد و با توجه به مضرات و فایده‌های این زبان باید به دنبال رویکردی بومی که به بهره گیری حداکثری و آسیب حداقلی منجر شود، بود. در این گذر می‌توان از تجربیات برخی کشورها مانند کشورهای عربی و ژاپن نیز استفاده کرد.
از نگاه دکتر خیر آبادی آسیب‌هایی که می‌توانند در خصوص نحوه تعامل ما با زبان انگلیسی تأثیر گذار باشند به شرح زیر هستند:
? فقدان سیاست‌های کلان، یکپارچه و همه جانبه و ایهام کلی در خصوص برنامه‌های آینده این حوزه
? نبود رشته‌های دانشگاهی و مطالعات سیاست گذاری آموزش و ترویج زبان‌های خارجی در کشور
? ضعف در آموزش زبان در نظام آموزش رسمی کشور (دانشگاه‌ها و آموزش و پرورش)
? عدم نظارت بر مؤسسات خصوصی آموزش زبان شامل کتب درسی و کادر آموزشی
ایشان در پایان سخنان خود به معرفی برخی کتب آموزشی زبان انگلیسی که با دغدغه‌های انتقادی و فرهنگی و برای فرهنگ بومی ایرانی تنظیم شده‌اند پرداختند.
زبان، هویت و آموزش آگاهانه
در ادامه نشست مهندس زرافشان به بحث هویت و شکل تعامل و تأثیر پذیری آن در روند آموزش زبان پرداختند. برای بررسی تأثیر زبان بر هویت باید هویت را شناخت و مؤلفه‌های مختلف آن را بررسی نمود. باید دانست که زبان بر کدام یک از این مؤلفه‌ای تأثیر می‌گذارد. زبان‌های مختلف حامل پیام‌های مختلف فرهنگی و در نتیجه تاثیرات مختلف بر هویت هستند و نمی‌توان انتظار داشت که با حذف آموزش زبان انگلیسی از تاثیرات فرهنگی دیگر زبان‌ها مصون ماند. در خصوص دغدغه‌های مقام معظم رهبری نیز ذکر این نکته لازم است که ایشان از تاکید تمرکز بیش از حد بر آموزش زبان انگلیسی و خطر تک زبانی شدن انتقاد کردند و نه از آموزش آن به صورت کلی. ایشان هم چنین بیان کردند که هویت از عوامل متعددی تأثیر می‌پذیرد که باید همه این عوامل را در نظر گرفت و نباید به زبان وزنی بیش از آن چه که در تأثیر فرهنگی دارد؛ اختصاص داد.
همچنین در حال حاضر آموزش زبان انگلیسی به صورتی خواستی اجتماعی در میان مردم مطرح است که باید به صورت صحیح به آن پاسخ داده شود و عدم به رسمیت شناختن آن به شکل گیری نظامی غیر رسمی و آسیب زا می‌انجامد.
ایشان همچنین بیان کردند که مطالعه تطبیقی دیگر کشورها در خصوصی بررسی نیازهایشان و تنظیم نظام آموزشی بر اساس آن نیازها می‌تواند بسیار کارگشا باشد.
هویت‌ها و زبان‌های چندگانه
در این بخش خانم دکتر نرسیسیانس به بحث در مورد نحوه عملکرد زبان و همچنین هویت پرداختند. ایشان بیان کردند که زبان خود تابعی از عوامل متعدد با درجات تأثیر گذاری مختلف است که در هنگام بحث در مورد آموزش زبان می‌توان تغییر و کنترل برخی این عوامل را برای نحوه تأثیر فرهنگی بررسی نمود.
ایشان در خصوص هویت گفتند که هویت امری یکپارچه و مشخص نیست که بتوان به سادگی تاثیرات بر روی آن را اندازه گرفت. هویت‌های مختلف و متکثری در ایران وجود دارد که هرکدام تاثیرات مختلفی از زبان می‌پذیرند (به عنوان مثال تأثیر این زبان بر طبقه متوسط شهری با تأثیر آن بر طبقه روستایی یا کارگر متفاوت است). هنگام بحث در مورد تأثیر زبان انگلیسی و هویت باید این سؤال را مطرح کرد که "کدام هویت مورد نظر ما است؟".
همچنین زبان‌های بومی مختلفی در ایران وجود دارد که هر کدام از این‌ها در در آموزش زبان انگلیسی تغییرات متفاوتی نشان می‌دهند.
ایشان همچنین بیان کردند که زبان انگلیسی و کلاً زبان‌های خارجی وسیله‌ای برای آشنایی با دیگر فرهنگ‌ها ایجاد نوعی تفکر بین المللی است و نباید نگاه انتقادی به زبان‌های خارجی باعث نگرش منفی به دیگر فرهنگ‌ها شود.
آموزش زبان انگلیسی: نگاه انتقادی، نگرش‌های بومی
در ادامه خانم دکتر تاجیک به بیان فرضیه‌هایی در خصوص استفاده غرب از زبان انگلیسی برای نفوذ فرهنگی و تغییر باورها و نگرش‌های مردم دیگر کشورها (به ویژه تمدن شرق) پرداختند که برخی اسناد ملی آمریکا نشان از قصد و برنامه ریزی آن‌ها برای تحقق این امر دارد. این فرضیه‌ها با توجه به محتوای برخی کتب آموزشی تقویت شده و لزوم برخورد انتقادی و آگاهانه در این خصوص را خاطرنشان می‌کند. ایشان دو نگاه به زبان انگلیسی را شرح دادند که بر اساس این دو نگاه نیاز به تغییرات مختلفی در روش آموزش زبان انگلیسی دیده می‌شود.
نگاه اول بیان می‌کند که برای آموزش زبان انگلیسی باید از زبان مبدأ و بومی سود جست به قولی انگلیسی را با انگلیسی آموزش نداد. مدیریت کلاس و محتوای کتب آموزشی می‌توانند از زبان بومی بهره ببرند و نه زبان انگلیسی (نه مانند آن چنان که هم اکنون در آموزشگاه‌های خصوصی مطرح است و حتی صحبت معمولی به زبان فارسی نیز تقبیح می‌شود). همچنین می‌توان از زبان انگلیسی برای بحث و توضیح فرهنگ بومی استفاده کرد و فقط با اسامی و مؤلفه‌های انگلیسی به آموزش آن نپرداخت.
نگاه دوم بیان می‌کند که زبان انگلیسی اکنون به صورت زبانی میانجی درآمده است و دیگر نباید آن را زبان کشورهای آمریکا و انگلیس (که حتی زبان انگلیسی در این کشورها هم کاملاً با هم متفاوت هستند) و ... دانست. در قالب این نگاه محتوای آموزشی و روش‌های تدریس نیازمند بازنگری کلی و در بر داشتن همه فرهنگ‌ها خواهد بود.
مؤسسات خصوصی، فرصت مناسب، لزوم نظارت
در این بخش دکتر چمنی از موسسه سفیر به بیان برخی دغدغه‌ها فرصت‌های مربوط به مؤسسات خصوصی پرداختند. این مؤسسات می‌توانند در صورت نظارت بر نحوه عملکردشان به کمک نظام آموزش رسمی کشور بیایند. در حال حاضر نظارت دقیقی بر این مؤسسات، شامل محتوای آموزشی و روش تدریس و آموزگاران؛ نمی‌شود.
ایشان بیان کردند که با توجه به آمادگی برخی مؤسسات بین المللی تولید محتوای آموزشی می‌توان محتوای کتب درسی را طبق فرهنگ و نگرش‌های بومی سفارشی نمود تا آسیب‌های تاثیرات مخرب فرهنگی به حداقل برسد.
نفی برخورد سلبی
خانم دکتر غیاثیان به این نکته اشاره کردند که زبان انگلیسی در حال حاضر به وسیله‌ای برای انتقال فرهنگ‌های مختلف تبدیل شده است و برخورد سلبی با آموزش این زبان به فرهنگ ستیزی و انزوا در محیط بین المللی می‌انجامد. رویکرد ایجابی در خصوصی آموزش و استفاده از زبان انگلیسی می‌تواند به نحوه انتقال و معرفی فرهنگ‌های بومی در حوزه بین المللی کمک نماید. هم چنین در خصوص آسیب‌های فرهنگی زبان انگلیسی می‌توان گفت که با تقویت فرهنگ بومی و مقاوم سازی دانش آموزان امکان به حداقل رساندن این آسیب‌ها وجود دارد.
پیشنهادها و راهبردها
با توجه به نظرات کارشناسی مهمانان این نشست می‌توان به صورت خلاصه راهبردهای زیر را مطرح نمود:
? تنظیم سیاست‌های کلان و آینده نگرانه در خصوص آموزش زبان زیر نظر نهادی فرادستگاهی
? مدیریت و نظارت و سفارشی کردن محتوا و روش‌های تدریس زبان انگلیسی
? ایجاد فاصله بین فرهنگ بومی و فرهنگی که زبان انگلیسی ارائه می‌دهد.
? بررسی مفهموم هویت و تشخیص مؤلفه‌های مختلف آن در تقابل با آموزش و تأثیر زبان‌های خارجی
? نظارت دقیق بر مؤسسات خصوصی