مخازن مشترک نفت و گاز و بررسی راهکارهای تولید صیانتی

خلاصه

شست تخصصی گروه پژوهشی اقتصاد انرژی مرکز تحقیقات استراتژیک رأس ساعت ٢بعدازظهر با سخنان دکتر مسعود درخشان مدیر گروه پژوهشی اقتصاد انرژی آغاز و در ساعت ٥:٣٠ به پایان رسید. در این جلسه چهار سخنران به بررسی نظرات خود درباره موضوع پرداختند.


سخنران اول آقای دکتر ولی اله سجادیان از اعضای هیأت علمی گروه با موضوع مدیریت مخازن مشترک سخنان خود را آغاز کرده و در ادامه به بررسی چالش های مطرح برای کشورهای تولید کننده نفت وگاز و چگونگی تولید از مخازن مشترک از نظر تعداد چاه، محل حفر چاه، میزان تولید و بکارگیری روش های IOR و EOR مناسب با شرایط فیزیکی مخزن پرداخت. در ادامه تأکید شد که افزایش غیر اصولی دبی تولید چاه‌ها، با تولید صیانتی منافات داشته و در نتیجه باعث هرزروی میزان قابل ملاحظه ای از نفت و غیر قابل تولید شدن آن می شود. برای مخازن گازی کشور که اکثراً از نوع گاز میعانی می‌باشد، موضوع بسیار حادتر خواهد بود زیرا افت فشار شدید مخزن و رفتن زود هنگام فشار آن به زیر فشار شبنم، سبب هرزروی اجزای با ارزش موجود در گاز به‌صورت قطرات پراکنده و غیر قابل استحصال شدن آن در داخل مخزن و در نتیجه کاهش کیفیت گاز تولیدی و کاهش میزان میعانات قابل استحصال در واحد بهره‌برداری خواهد شد، که برای این کار دو پیشنهاد مطرح شد:


الف: تشکیل تیم مشترک مدیریت مخزن: در صورت‌یکه دو کشور همسایه بتوانند با تشکیل تیم مشترک مدیریت مخزن بصورت علمی و هریک با دبی متناسب با حجمی از سیال قابل تولیدی که در اختیار دارند، به استحصال از مخزن بپردازند، بطوریکه کل دبی تولیدی از مخزن کمتر از حد مجاز باشد، این روش کمترین هزینه را برای طرفین از نظر میزان نفت قابل برداشت، در بر خواهد داشت.


ب: مستقل نمودن عملکرد آن بخش از مخزن که در داخل کشور قرار دارد: در برنامه توسعه میدان با استفاده از الگوی حفر چاه‌های تولیدی به‌موازات خط مرزی از سمت مرز بطرف داخل کشور (با کاهش تولید از جفت ردیف نزدیک به مرز، شروع تولید از چاه‌های جفت ردیف دوم بعدی و ادامه کار به همین منوال) می‌توان حداکثر تولید صیانتی بدون نگرانی از میزان تولید کشور همسایه را برداشت نمود.


همچنین در صورتی‌که از نظر اقتصادی به‌صرفه باشد (با ساخت ژل پلیمر از مواد داخلی و تولیدات جانبی صنایع موجود در کشور) با تزریق ژل پلیمر مناسب و به میزان کافی در چاه‌های تزریق آب (پس از رسیدن درجه اشباع آب به میزان ماکزیمم آن) اطمینان از غیر قابل نفوذ شدن پرده آبی تا میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش خواهد یافت. البته این سناریو تنها برای مخازن مشترکی که سطح مقطع صفحه عبوری از مرز و مخزن کوچک باشد توصیه می‌گردد.


سخنران دوم آقای سید حسین عمیدی پارسا رئیس مطالعات و ارزیابی جنوب زاگرس و خلیج فارس وزارت نفت که موضوع سخنرانی ایشان «معرفی ساختمان‌های نفتی مرزی بین ایران و عراق از دهانه اروند کنار تا منطقه خرد شده زاگرس و فعایتهای انجام گرفته در طول مرز» بود. ایشان در ابتدا به بررسی وضعیت زمین‌شناسی منطقه غرب کشور پرداخته و در مورد ذخایر مشترک با عراق صحبت نمودند.
سخنران سوم آقای دکتر شکراله زاده بهبهانی از کارشناسان ارشد معاونت مهندسی نفت که مطلب خود را تحت عنوان «الگوئی علمی برای توسعه بهینه مخازن» مطرح نمودند. ایشان در این ارائه از توسعه پلکانی و کاربرد آن در میدان آزادگان صحبت کردند که موقعیت جغرافیائی میدان آزادگان در مجاورت مرز غربی ایران با عراق است و قرارداد بیع متقابل با شرکت اینپکس ژاپن برای توسعه این میدان صورت گرفت که این قراداد اجرایی نشد. نتایج فعالیت‌های دو ساله این میدان بعد از توسعه میدان از دی ماه 1386به شرح زیر است :


• ایجاد توان تولید 60 هزار بشکه در روز و عقب نماندن از تولید توسط عراق

• تولید انباشتی بیش از ٤٢ میلیون بشکه معادل حداقل ١/٢ میلیارد دلار

• مشخص کردن مشترک بودن میدان و میزان آن در سازندهای مختلف

• کشف لایه‌های جدید نفتی که در برنامه توسعه شرکت اینپکس نبوده است

• کشف بخش‌های نفتی در مناطقی که توسط شرکت اینپکس آبزده در نظر گرفته شده بود

• کسب اطلاعات بسیار مهم دینامیکی از میدان

• استفاده از خط لوله انتقال آزادگان برای توسعه میدان جفیر

سخنران چهارم آقای مهندس علی اکبر آل آقا ، مدیر نفت و گاز شرکت گسترش انرژی پاسارگاد که با موضوع «بستر قراردادی برای توسعه میادین مشترک» سخنرانی نمودند. خلاصه این سخنان که مورد توجه حاضرین قرار گرفت بدین شرح است که در میادین مشترک اگر برداشت از منابع آغاز نشود، طرف مقابل استفاده می‌کند و منبع از بین می‌رود. در بسیاری از میادین مشترک، حتی اگر تولید اقتصادی نباشد، به دلیل مطرح بودن حق، حاکمیت سرمایه¬گذاری در آن میادین باید انجام شود. لذا مسئله حاکمیت ملی از ارزش بالایی برخوردار است. در میادین مستقل این امر بصورت تولید تنها در حد نیاز بطور اعم و تولیدی که به مخزن لطمه ای وارد نکرده توانمندی بازیافت غایی را نکاهد بطور اخص مطرح است در حالیکه در مخازن مشترک، صیانت از سرمایه برای هر یک از مالکین مطرح بوده و چنانچه مدیریت مشترکی انجام نپذیرفته و توافقات خاصی اتخاذ نشده باشد، این صیانت‌ها در تقابل با یکدیگر واقع شده و آنچه به حساب نخواهد آمد مخزن واحد و صیانت از کلیت آن است. لذا می‌بینیم که در حالی که در مناطقی مانند دریای شمال و خلیج مکزیک تولید از مخازن مشترک بر اساس توافقات مشخص و یا طرح‌های تحت مدیریت مشترک صورت می‌گیرد، در خاور میانه و دیگر مناطق نفت‌خیز کشورهای در حال توسعه، بهره‌برداری از اینگونه منابع با تقابل انجام گرفته و معمولاً یکی از دو مالک متضرر می‌شوند چون بدون مدیریت واحد، قطعاً میدان مشترک آسیب دیده و به‌مراتب کمتر از توان بالقوه‌اش تولید خواهد نمود و در نتیجه می‌توان گفت که ملت‌های ذیربط خسارت می‌بینند. اگر کشور ما می خواهد این گونه مخازن را توسعه دهد و امکان استفاده از روشهای دو گانه مبتنی بر همکاری ممکن نباشد، لازم است که خود کاملاً بر آن نظارت و کنترل داشته باشد چه اگر به اشخاص ثالث نظیر شرکت‌های بین‌المللی اجازه تصمیم‌گیری در سیاستگزاری و مدیریت مخزن داده شود اولاً به هیچ عنوان نمی‌توان از رعایت کامل حقوق حاکمیتی و مالکیتی کشور مطمئن بود و دوماً امکان عملکرد نا مطلوب آنها در شرائطی خاص با بهانه‌های متفاوت و دلایل مختلف کاملاً وجود خواهد داشت.


برای حفظ چنین منافعی شاید تنها با انعقاد قراردادهای پیمانکاری برای انجام کار تحت مدیریت کامل وزارت نفت / شرکت ملی نفت و یا اتباع آنها بتوان اقدام نمود. پروژه های افزایش ضریب بازیافت و همچنین توسعه میادین مشترک پروژه های ملی بوده و لازم است که از منابع مالی کشور تأمین هزینه گشته توسط وزارت نفت/ شرکت ملی نفت انجام پذیرند. در درجه اول باید سعی به جذب همکاری و یا حداقل عقد قرارداد عدم تعرض به منابع نمود ولی نمی توان دست روی دست گذاشته و توسعه و تولید از اینگونه مخازن را به‌ تعویق انداخت چه سرمایه های ملی ما در خطر چپاول قرار خواهند گرفت.


در پایان کارشناسان حاضر در جلسه از جمله آقای حسن‌تاش، مهندس مواهبی طباطبایی، آقای هندی، مهندس دفتریان در مورد موضوع، نکات تکمیلی را مطرح کردند.