نقد و بررسی طرح اعطای کالابرگ الکترونیک

باید اذعان کرد تا شاخص های کلان اقتصاد کشور بهبود نیابد هرگونه طرح حمایتی نهایتا به شکست می انجامد و فقط آثار کوتاه مدت خواهد داشت

طرح اعطای کالابرگ الکترونیک در مجلس

مجلس با یک فوریت طرحی موافقت کرده است که در صورت تصویب نهایی، دولت را مکلف به فراهم کردن تمهیدات برای اعطای کارت الکترونیک خرید کالاهای اساسی و دارو خواهد کرد. بر اساس ماده واحده این طرح، دولت مکلف است با استفاده از ظرفیت‌ها و منابع پیش‌بینی شده در قانون بودجه سال جاری به‌ویژه منابع جدول تبصره (۱۴) ظرف مدت دو ماه از تاریخ مصوبه این قانون تمهیدات لازم برای تضمین دسترسی دهک‌های پایین درآمدی به کالاها و اقلام اساسی و دارو را در قالب اعطای کارت الکترونیک به سرپرست خانوارهای مشمول فراهم کند. در جزئیات این طرح آمده که استفاده از این کارت‌ها برای خرید دارو و نیز کالاهای اساسی از مراکز توزیع دارای کد اقتصادی و از طریق دستگاه کارتخوان انجام می‌شود. همچنین در صورت تصویب ماده واحده طرح یادشده، بانک مرکزی مکلف می‌شود اطلاعات مورد درخواست وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به‌منظور آزمون وسع درآمد خانوارها را در اختیار این وزارتخانه قرار دهد.

برای معرفی این طرح بیان شده است که در این شیوه، سیاستگذار با دغدغه تأمین حداقل کالری مورد نیاز، کارت الکترونیک با قابلیت خرید کالاهای اساسی را در اختیار خانوار قرار می‌دهد. این کارت قابلیت استفاده در دستگاه‌های کارت‌خوان فروشگاه‌هایی که کد اقتصادی ثبت شده داشته و دستگاه کارت‌خوان دریافت کرده‌اند را داشته و با استفاده از آن می‌شود کالاهای اساسی (گوشت، مرغ، تخم مرغ، برنج، حبوبات و...) را خریداری کرد.

مزیت این روش آن است که تا حدودی اطمینان می¬دهد که منابع پیش‌بینی شده برای این طرح، صرف خرید کالای اساسی شده و حداقل کالری مورد نیاز خانوار را تأمین خواهد کرد. همچنین به علت آنکه مبنای کالایی دارد، تعهدآوری کمتری برای دولت داشته و قابلیت حذف بیشتری پس از طی یک دوره دارد. قابلیت گسترش سبد كالايي قابل خريد با منابع این کارت، امکان حق انتخاب برای خانوار را تا حدودی فراهم می‌سازد و احتمال شكل گيري بازار سیاه را محدود مي كند.

به گفته نائب رئیس کمیسیون برنامه وبودجه طرح کالا برگ الکترونیکی در کمیسیون های تخصصی مجلس درحال بررسی است و درصورت تامین بودجه پیش بینی شده، برای یک خانواده چهار نفره ۴۰۰ هزار تومان و خانواده های چهار نفر به بالا ۵۰۰ هزار تومان تسهیلات خرید در نظر گرفته می‌شود. برای اجرای طرح کالابرگ الکترونیک دو نحوه اجرا مطرح شده که در روش اول کالا برگ الکترونیک به مردم ارائه و ماهانه شارژ می‌شود تا مردم بتوانند اقلام ضروری خود مانند گوشت و مرغ را به قیمت دولتی تهیه کنند و اجرای آن حدود شش ماه طول می‌کشد. در مدل دوم نیز تسهیلات خرید به کارت یارانه افراد پرداخت می‌شود که به صورت نقدی قابل برداشت نخواهد بود.

مقایسه یارانه مستقیم نقدی با سایر طرح ها

یارانه‌ها در ایران و انواع مختلف اختصاص و پرداخت آن موجب شده تا برآورد دقیقی از میزان یارانه پرداختی به هر ایرانی به دست نیاید. با این حال نگاهی به وضعیت فقر و توزیع درآمد نشان می‌دهد که این یارانه پرداختی، به شکل بهینه توزیع نشده و در میزان اصابت به هدف با مشکل اساسی روبه‌رو است. به طور ویژه یارانه ارزی که در سال 1397 توزیع شده است، یعنی اختصاص ارز ترجیحی به کالاهای اساسی وارداتی، نه تنها در شیوه اجرا دارای اشکال بوده و هدررفت منابع را در پی داشته، بلکه در شناسایی و اصابت به گروه‌های هدف نیز دارای ایراد اساسی است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که حتی با فرض ثبات قیمت کالاهای اساسی در بازار، اختصاص یارانه به شیوه کنونی، باعث می‌شود تا یارانه دهک های بالایی چندین برابر یارانه دهک های پایین درآمدی باشد به طوری که دهک دهم در حدود چهار برابر دهک اول یارانه دریافت می‌کند. این موضوع از آن جهت است که به طور کلی مصرف دهک بالای درآمدی بیش از مصرف دهک پایین بوده و در نتیجه با این روش، بخش زیادی از یارانه تخصیص داده شده، در اختیار دهک دهم قرار خواهد گرفت. بر اساس محاسبات انجام شده یارانه دهک دهم به طور سرانه ماهیانه در حدود 73 هزار تومان و یارانه دهک اول در حدود 18 هزار تومان خواهد بود. این در حالی است که اگر این یارانه به طور مساوی بین همه مردم تقسیم می‌شد، هر فرد در حدود 38 هزار تومان در ماه یارانه نقدی دریافت می کرد. بنابراین با توجه به ضعف سیستم یارانه‌ای کنونی، باید از منابعی که برای این امر اختصاص داده شده برای یک سیاست حمایتی بهینه استفاده کنیم.

نتایج بررسی انواع سیستم‌های حمایتی و پرداخت یارانه در کشورهای مختلف جهان و مزایا و معایب هریک از آن ها، نشان میدهد که در بیشتر کشورهای دنیا، سیاست حمایتی به سمت روش‌های پرداخت نقدی حرکت کرده است. نگاهی به پراکندگی متداول ترین برنامه‌های سیاستی دنیا نشان می دهد که از بین 122 برنامه در سال 2004 ، 49 برنامه پرداخت نقدی بوده و 73 برنامه دیگر بین سایر انواع برنامه‌های حمایتی توزیع شده که تا سال 2015 حرکت به سمت سیاست‌های پرداخت نقدی بیش از پیش افزایش یافته است. ازاین‌رو سیاست‌های پرداخت نقدی به سیاست‌های کالایی و یا هر روش دیگر غیرنقدی ترجیح داده می‌شود. سیاست‌های نقدی به لحاظ میزان اصابت به هدف، حداقل نشت، حداقل فساد، حفظ کرامت انسانی و بیشترین سرعت در تحقق اهداف و عدم نیاز به دستگاه‌های اجرایی و نهادهای گسترده، نسبت به روش‌های غیرنقدی ارجحیت دارند. با این حال پرداخت نقدی دارای الزامات و پیش فرض هایی است که بدون لحاظ آن ها اجرای سیاست پرداخت نقدی توصیه نمی شود. از جمله این الزامات آن است که منابع پرداخت باید مشخص باشد، همچنین پرداخت نباید دائمی باشد و باید از قبل تعیین شود که به عنوان مثال تنها برای یک سال خواهد بود. پرداخت منظم نبوده و مقدار آن نیز برای مردم مشخص نیست تا تصور یک درآمد دائمی را ایجاد نکند.

از طرف دیگر ممکن است سیاست‌گذار دغدغه تأمین حداقل کالری مورد نیاز خانوار را داشته باشد. هرچند پرداخت کالایی نمی‌تواند به طور کامل متضمن دریافت کالری باشد و با احتمال زیادی خانوارهایی که نیازمند پول نقد هستند، کالا را با پول نقد معاوضه خواهند کرد، با این حال تا حدی میتواند برای درصدی از خانوارها تأمین حداقل کالری باشد. راه حلی که در این زمینه مطرح میشود یارانه نقدی کالایی است. به طوری که کارت یارانه به منظور خرید کالای اساسی در اختیار خانوار قرار میگیرد، اما پس از مدت زمانی قابلیت نقدشوندگی دارد. در این شرایط هرچند نسبت به روش صرفاً نقدی از شفافیت کمتری برخوردار است، اما به لحاظ تأمین حداقل کالری نسبت به روش نقدی تا حدودی ارجحیت داشته و از همه مهم تر آن‌که از آنجایی که به طور معمول سیاستگذار دغدغه تأمین حداقل کالری را دارد، این روش پذیرش بیشتری از سوی سیاست‌گذار در زمینه اجرا دارد.

دلايل مخالفان یارانه های نقدی

در حال حاضر مخالفت های جدی در داخل کشور با شیوه پرداخت نقدی وجود دارد. مهم ترین دلیل مخالفت نیز پیامدهای تورمی این طرح و همچنین تعهدزا بودن آن است. مخالفان معتقدند پرداخت نقدی منجر به یک تعهد بلند برای دولت خواهد شد و از آنجایی که تصور درآمد دائمی برای خانوار ایجاد می‌کند، غیرقابل حذف خواهد بود. تجربه طرح پرداخت یارانه نقدی که در حال حاضر وجود دارد و استفاده از منابع بانک مرکزی برای تأمین آن و تورمزا بودن طرح، استدلال مخالفان در این زمینه را پُررنگ‌تر میکند.

دغدغه تورم زایی و همچنین ایجاد تعهد بلندمدت برای دولت، همان طور که توسط مخالفان طرح عنوان میشود، یک دغدغه جدی در اجرای سیاست پرداخت نقدی است که اگر به آن توجه نشود، می‌تواند پیامدهای به مراتب بدتری در پی داشته باشد. با این حال با لحاظ برخی پیش شرط ها و در نظر گرفتن آن ها در اجرای طرح، می توان از پیامدهای منفی اجتناب کرده و درجه موفقیت و اصابت به هدف این سیاست یارانه‌ای را افزایش داد.

پیشنهادها

مقدمتا باید اذعان شود تا شاخص های کلان اقتصاد کشور بهبود نیابد هرگونه طرح حمایتی نهایتا به شکست می انجامد و فقط آثار کوتاه مدت خواهد داشت. در صورتی که معضل اشتغال و تولید حل شود نیازی به حمایت نیست چون تعداد فقرا بسیار کم می شوند و بهتر آن است که مردم توان رفع نیازهای خود را داشته باشند یا در طرح های مختلف این توانمندی را کسب کنند. اما آمارها گواه آن دارند که شرایط معیشتی مردم بسیار سخت شده است و مداخله دولت جهت رفع نیازهای اساسی مردم لازم شده است.

با بررسی طرح های مختلف حمایتی اجرا شده در کشور و مقایسه تطبیقی آن ها با سایر کشورها، دادن یارانه مستقیم بر هر گونه یارانه غیر مستقیم ارجحیت دارد. دو نوع یارانه نقدی مستقیم و کالابرگ الکترونیک با توجه به مطالب گزارش حاضر نسبت به انواع دیگر یارانه مزیت هایی دارند که برای دوران گذار می توان از آن ها استفاده کرد.

نباید طرح هایی که در دولت قبل اجرا شده یا هرگونه طرح مشابهی با دلایل سیاسی پس زده شود. یارانه نقدی نیز از همین دسته امور است که باید با آسیب شناسی شود و ارتقا یابد. شاید ترکیب یارانه معیشتی که ناشی از افزایش قیمت بنزین بود و یارانه نقدی و اکنون کالابرگ الکترونیک کم نقص ترین کارهایی بود که برای حمایت از اقشار مختلف صورت گرفت اما همگی مسکنی بیش برای معیشت مردم نیست و باز این نکته ذکر می شود که وضعیت اقتصادی کشور باید بهبود یابد وگرنه به دام فقر دچار می شویم و هرگونه حمایتی صرفا توزیع فقر خواهد بود.

مجتبی اسلامیان

لینک کوتاه: https://csr.ir/0000HK

خبرهای مرتبط