امکان سنجی و پیامدهای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران

دوازدهمین نشست تخصصی از سلسله نشست های رویداد استراتژیک با موضوع «امکان سنجی و پیامدهای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران» به ابتکار گروه علمی پژوهشی سیاست خارجی پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام در تاریخ سه شنبه 27 خردادماه برگزار گردید.

در راستای تحلیل و بررسی علمی این مسئله از کارشناسان برجسته ای و با حضور دکتر ابومحمد عسگرخانی (استاد دانشگاه تهران)، دکتر سیدرضا میرطاهر (کارشناس مسائل راهبردی) و دکتر رحیم بایزیدی (مدیر گروه علمی پژوهشی روابط بین الملل پژوهشکده تحقیقات راهبردی) دعوت به عمل آمد تا به بررسی علمی این موضوع و پیامدهای آن بپردازند.

دکتر وحید قربانی: تمدید نامحدود تحریم های تسلیحاتی هدف اصلی تلاش های جدید آمریکا

در ابتدای این جلسه آقای دکتر وحید قربانی مدیر گروه علمی پژوهشی سیاست خارجی به معرفی نشست رویداد استراتژیک در پژوهشکده تحقیقات راهبردی و نیز تشریح جلسه این هفته یعنی «امکان سنجی و پیامدهای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران» پرداختند. ایشان بیان فرمودند که آمریکا پیش ‌نویس قطعنامه ای را برای تمدید نامحدود تحریم های تسلیحاتی علیه ایران میان اعضای شورای امنیت سازمان ملل توزیع کرده است. پیش نویس این قطعنامه خواستار لغو انقضای تحریم تسلیحاتی علیه ایران است که در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت گنجانده شده و ایران در اکتبر 2020 از این ظرفیت و فرصت برجام بهره مند می گردید. آمریکا در این اقدامات جدید تلاش می کند که تحریم های تسلیحاتی کشورمان را برای مدت نامحدود تمدید گردد. 

آمریکا در حال پیگیری همزمان 3 راهبرد متفاوت در راستای ممانعت از لغو تحریم های تسلیحاتی ایران قبل از موعد آن در قطعنامه 2231 در اکتبر 2020 است. طرح قطعنامه ای جدید در شورای امنیت نخستین و جدی­ ترین اقدام آمریکا در مقطع فعلی است. در این سناریو آمریکا مدعی است که ایران ماه گذشته با پرتاب ماهواره و اقدامات دیگر این قطعنامه را زیر پا گذاشته است و همچنان به نقض تحریم های تسلیحاتی ادامه می دهد. همچنین آمریکا در صورت عدم موفقیت این سناریو، از مکانیسم ماشه برای بازگشت تحریم ها استفاده خواهد کرد. لذا دولت این کشور در حال آماده سازی استدلالات حقوقی برای استفاده از مکانیسم ماشه است. اعمال فشار بر اروپا برای فعالسازی مکانیسم ماشه نیز سناریوی دیگر احتمالی پیش روی آمریکا است. به طورکلی، آمریکا در قالب سناریوهای مختلف برای از بین بردن آخرین امتیازات ایران در برجام تلاش می کند که این موضوع معمای جدی در عرصه تصمیم سازی سیاست خارجی کشورمان در ماه های آتی خواهد بود.

دکتر ابومحمد عسگرخانی: خثنی سازی قدرت بازدارندگی پیچیده ایران هدف کلان آمریکا

دکتر ابومحمد عسگرخانی استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران ضمن اشاره به ادبیات کنترل تسلیحات و خلع سلاح و گسترش آن در گذر تاریخ این مسئله را مورد توجه قرار دادند که آمریکایی ها از دهه 1950 این ادبیات را بخشی راجع به اتحاد جماهیر شوروی و بخشی راجع به جامعه جهانی گسترش دادند و منجر به معاهدات دیگری شدند. با نگاه کلان هدف کلی آمریکا از این کنش ها علیه ایران این است که قدرت بازدارندگی پیچیده ایران را خنثی کند. امروز در جهان پیچیده و آشوب زده بازدارندگی هم مثل بخش های ادبیات روابط بین الملل پیچیده شده است و ابعاد مختلف متعارف، نامتعارف، شیمیایی، میکروبی و نامتقارن در بر می گیرد و انواع بازدارندگی در هم تنیده شده و بالتبع آن کنترل تسلیحات هم پیچیده شده است. بنابراین امروزه نمی­توان انواع بازدارندگی را از هم تفکیک کرد. آمریکایی ها با دیدی که صاحب این قضیه هستند وارد شدند و به همین خاطر تأکید دارند که ایران باید تا ابد از داشتن هرگونه ادوات هسته ای شامل؛ بمب اتم، موشک ها بالستیک، سلاح هسته ای تاکتیکی و .. محروم شود. 

دکتر عسگرخانی تأکید کرد که آمریکایی به این ادبیات یک بعدی نگاه نمی کنند؛ بلکه نگاه چندبعدی دارند و برای فهم آن باید به گزارش ها و ادبیات آنها راجع به عراق، لیبی، کره شمالی و ایران رجوع کرد. آمریکایی ها به دنبال این نیستند که قطعنامه راجع به برجام درباره ایران صادر کنند، بلکه در پرتو قطعنامه 1747 و از طریق سلاح های متعارف به دنبال بازدارندگی با ایران هستند، در حقیقت آنها نوعی بازگشت به قطعنامه 1747 و بند 6 و بند 2 آن هستند. پس امریکا نمی خواهد براساس برجام ایران را کنترل کند، بلکه می خواهد به قطعنامه 1747 بازگردد. ایشان اشاره کردند که تمرکز قطعنامه 2231، بر تسلیحات هسته ای و تحریم ها است، اما آمریکا تلاش اش این است که چین، روسیه، فرانسه و انگلستان را متقاعد کند که بر روی سلاح متعارف ایران تأکید کنند و بعدش از طریق سلاح های متعارف بحث برجام را با بحث سلاح هسته ای که شامل موشک ها هم هست به هم مرتبط کند. در این چارچوب آمریکا توانسته یک پیوندی بین این رژیم ها و قطعنامه ها و گزارش آژانس ها ایجاد کند و بین برجام، قانون تحریم ایران، FATFو کاتسا ارتباط برقرار سازند. ادبیات تحریم ها تحت الشعاع ادبیات آمریکا است و از این طریق ابعاد مختلف از سپاه پاسدارن گرفته تا نفت، کشتیرانی و تروریسم و پولشویی را وارد قضیه می کند. در پایان دکتر عسگرخانی راه­کار ایران برای مقابله با امریکا و کنسرت قدرت های بزرگ را برقراری ارتباط با دولت های هم اندیش دانست و در این راه اراده دولت و تخصیص بودجه برای این راهبرد را کلیدی برشمردند.

دکتر سید رضا میرطاهر: عدم موفقیت چشم انداز آمریکا برای تداوم تحریم تسلیحاتی ایران

دکتر سید رضا میرطاهر کارشناس مسائل راهبردی ابتدا به بررسی تاریخ و نحوه خروج آمریکا از برجام و اقدامات آن علیه ایران پرداخت. وی بیان داشت که تصور آمریکا این بود که پس از مرحله دوم تحریم ها و به صفر رساندن نفت ایران در نهایت کشورمان به تجدید نظر در برجام وادارد. یکی از کلیدی ترین خواسته های آمریکا را خواسته های 12گانه­ای پمپئو برشمرد که به طور مشخص حاوی این موارد هست: اول؛ توقف کامل همه فعالیت های هسته ای ایران دوم؛ بحث توانمندی موشکی ایران و مرحله سوم سیاست های منطقه ای ایران و نایبانی است که از طرف آمریکا تروریست خوانده می شوند.

از نظر دکتر میرطاهر هدف آمریکا از تقابل با ایران دو سطح است: سطح حداقلی؛ در قالب خواسته ای 12 گانه پمپئو و سطح حداکثری براندازی نظام جمهوری اسلامی ایران. کف خواسته های آمریکا، خواسته های 12 گانه­ی پمپئو است. از نظر وی، خروج امریکا از برجام به نوعی به نفع ایران بود؛ چون ایران در این دور همراه با جامعه جهانی قرار گرفت و آمریکایی نتوانست اروپا را همراه کند. به نظر این کارشناس مسائل راهبردی چون آمریکا نتوانست به خواسته خود که فروپاشی ایران بود دست یابد، لذا نگرانی خود را نسبت به مفاد قطعنامه 2231 ابراز کرد، یکی از مفاد این قطعنامه بحث پایان تحریم تسلیحاتی ایران در پایان اکتبر 2020 بود. آمریکا از اواسط 2019 به دنبال کارزاری برای وادار کردن دیگر کشورها برای همراهی با آنها برای ادامه تحریم های تسلیحاتی ایران بود و پمپئو در مناسبت های مختلف، سه بهانه را مطرح می کرد: اول؛ ایران حامی تروریسم است و دوم؛ ایران کشور ضد یهود است و نکته سوم اینکه پایان تحریم تسلیحاتی ایران باعث شروع شدن مسابقه تسلیحاتی می شود. نکته مهم با وجود اینکه ایران از برجام هیچی عایدش نشد، ولی بر برجام تاکید دارد، به این دلیل است که از مزایای برجام بهره ببرد و چشم­انداز آمریکا برای تداوم تحریم تسلیحاتی موفق نخواهد بود؛ چون مواضع گروه 1+4 به دو طیف تقسیم می شود: طیف غربی و طیف شرقی. طیف شرقی یعنی چین و روسیه رقیب نظامی و اقتصادی جدی آمریکا هستند، هر دوی اینها بر ادامه بقای برجام تأکید دارند، هر دو بر لغو تحریم تسلیحاتی ایران تأکید دارند، گفتمان آن ها چندجانبه گرای مقابل امریکا است، بر نقش شورای امنیت و سازمان ملل در مسائل بین المللی تأکید می کنند و ایران بازار پرسودی برای فروش تسلیحات آن ها به شمار می آید. اساساً چین و روسیه در سند بالادستی آمریکا به عنوان رقیب و دشمن این کشور شناخته می شوند. به همین خاطر تمایل دارند با ایران و کره شمالی که رویکرد ضد امریکایی دارند، همکاری کنند. طیف غربی، تروئیکایی اروپایی است که برای برجام به عنوان سندی برای تضمین امنیت اروپا ارزش قائل اند و در این موضوع با آمریکا اختلاف نظر دارند و بر حفظ برجام تأکید می کنند. بنابراین امریکا علیه ایران این اقدام را در پیش خواهد گرفت که به صورت جداگانه تحریم های ثانویه علیه کشورهای فروشنده سلاح به ایران اعمال کنند و هر کشور که قصد خرید تسلیحات ایران را داشته باشد مورد تحریم ثانویه قرار دهند. 

دکتر رحیم بایزیدی: لغو تحریم های تسلیحاتی به عنوان تنها مزیت باقی مانده ایران در برجام

در ادامه دکتر رحیم بایزیدی مدیر گروه علمی پژوهشی روابط بین الملل پژوهشکده تحقیقات راهبردی، مباحث اصلی برجام را اقتصادی، لغو تحریم های تصویب شده علیه ایران و لغو تحریم های تسلیحاتی ایران برشمرد که تنها مزیت باقیمانده برجام نیز همین لغو تحریم تسلیحاتی ایران است. آمریکا برای پیشبرد تداوم تحریم تسلیحاتی ایران 5 مسیر را در پیش گرفته است؛ مسیر اول، تصویب یک قطعنامه جدید در شورای امنیت است، دوم؛ فعال سازی مکانیسم ماشه است، سوم؛ فعال سازی مکانیسم ماشه با همکاری کشورهای باقیمانده در برجام است، مسیر چهارم طرح پرونده جدید در آژانس بین المللی انرژی اتمی است. مسیر پنجم؛ تشدید تحریم های ثانویه در زمینه واردات و صادرات اسلحه به ایران است. امکان تحقق چهار مسیر اول پایین است، و مسیر پنجم واقع ­بینانه ترین گزینه آمریکا است.

به نظر دکتر بایزیدی لغو تحریم های تسلیحاتی ایران هم برای آمریکا هم برای قدرت های منطقه ای و هم برای ایران مهم است. وی دلایل اصلی تأکید امریکا بر تمدید تسلیحاتی ایران را دلایل زیر برشمرد: 1- بازه زمانی کم از لغو تحریم های تسلیحاتی ایران تا انتخابات 2020 آمریکا، 2- بی بهره بودن آمریکا از تجارت اسلحه ایران، 3-درخواست بازیگران منطقه ای همچون اسرائیل، عربستان، بحرین و امارت، 4- صادرات اسلحه ایران به کشورهای منطقه و به خصوص گروه های طرفدار ایران.

دکتر بایزیدی راهبرد ایران را در بحث تحریم ­های تسلیحاتی، واردات اسلحه از سه گزینه اروپا، چین و روسیه دانست که احتمال واردات اسلحه از اروپا خیلی کم است و ایران دو گزینه دیگر پیش روی خود دارد. یک گزینه چین است که از لحاظ راهبردی برای ایران اهمیت بالقوه ای دارد، ایران می تواند وارد تجارت تهاتری نفت و تسلیحات با آن شود، اما بعید است که با توجه به ریسک تحریم از سوی آمریکا چین وارد این معامله تجاری با ایران شود، چون برای شرکت های آن هزینه دارد. بنابراین تنها گزینه قابل تحقق برای واردات اسلحه ایران، روسیه است، زیرا شرکت های بزرگ روسی در حوزه تسلیحات در زمره تحریم های آمریکا قرار دارند و برای آنها لحظه­ سرنوشت سازی برای همکاری با ایران است. بنابراین در حالت کلی گرچه به لحاظ راهبردی خرید سلاح از چین مطلوب تر است، اما با توجه به مسئله تحریم های ثانویه، خرید سلاح از روسیه برای ایران راحت تر و محتمل تر است.