برگزاری رویداد استراتژیک(9)

نهمین نشست تخصصی از سلسله نشست های رویداد استراتژیک با موضوع «شهادت سردار سلیمانی؛ بررسی تحولات و پیامدهای آن بر محیط بین‌الملل» با همکاری پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام و مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در سالن نشست های پژوهشکده تحقیقات راهبردی برگزار شد.

شهادت سردار سلیمانی، رویدادی مهم و اثرگذار بر مناسبات بین المللی در سطوح مختلف بوده است. این رویداد در حوزه های مختلفی همچون غرب آسیا، شرق آسیا، منطقه اوراسیا، اروپا و آمریکا بر مناسبات ایران اثرگذار بوده است. در راستای تحلیل و بررسی علمی این مسئله از کارشناسان برجسته ای همچون دکتر ابوذر گوهری مقدم (مطالعات آمریکا و روابط بین الملل)، دکتر حامد وفایی (حوزه چین و شرق آسیا)، دکتر سیدمحمد هوشی سادات (مطالعات غرب آسیا)، دکتر شعیب بهمن (روسیه و اوراسیا) و دکتر بهزاد احمدی لفورکی (مطالعات اروپا) دعوت به عمل آمد تا به بررسی علمی این رویداد و اثرات آن بپردازند.

دکتر ابوذر گوهری مقدم: پیامدها بر سیاست داخلی و خارجی آمریکا

اقدام آمریکا مبنی بر ترور سردار سلیمانی نه یک اقدام تاکتیکی بلکه یک اقدام راهبردی بوده است. برخلاف تصور و باور عام، این اقدام را نمی توان به سطح فردی یعنی شخص دونالد ترامپ تقلیل داد بلکه این گزینه همواره از گزینه های مطرح برای آمریکا بوده است. ترور سردار سلیمانی را می توان ادامه سیاست فشار حداکثری آمریکا علیه ایران ارزیابی کرد.

در ادراک سیاستگذاران آمریکایی، تحریم یک ابزار کارآمد برای اعمال فشار علیه ایران بوده است و لذا به تشدید فشار در سایر حوزه ها نیز روی می آورند. برخی از اهداف آمریکا از این اقدام به شرح ذیل می باشد:

- بازگشت بازدارندگی آمریکا: برخی از اتفاقاتی که در ماه های پیش رخ داده بود، همچون حمله انصارالله به آرامکو و مورد هدف قرار دادن پهپاد آمریکایی در آسمان ایران در کنار عدم واکنش آمریکا، باعث شده بود تا بازدارندگی آمریکا در مقابل ایران بی اعتبار شود. لذا دولت آمریکا تلاش کرد تا ترور سردار سلیمانی، بازدارندگی خود را در مقابل ایران احیا کند.

- ترس آمریکا از تکرار اتفاقات لیبی و بنغازی برای دیپلمات های آمریکایی

- تثبیت طرح کاهش نفوذ ایران در منطقه

- تغییر سطح بازی با ایران از مقابله نیابتی به مقابله مستقیم

- به عقب راندن ایران در عراق.

در چنین فضایی هرگونه پاسخ ضعیف ایران، آمریکا را مصمم تر خواهد کرد تا رویکرد خود را تداوم بخشد. مسئله دیگر تفاوت نگاه به مذاکره از دید آمریکایی ها است. مذاکره از نظر آمریکا چیزی جز تسلیم نیست، در حالی که صراحتا نیز به پیشنهاد مذاکره ایران پاسخ منفی می دهند. لذا بازدارندگی که آمریکا مد نظر دارد، یک طرفه است نه دوطرفه. حتی طرح امانوئل مکرون نیز که در ماه های پیشین در شرف نهایی شدن بود، با اقدام آمریکا به نتیجه نرسید. بنابراین می توان گفت که یکی از مهمترین اهداف آمریکا، تغییر رژیم در ایران است.

سناریوهای آمریکا در آینده:

- افزایش اقدامات ضد امنیتی آمریکا در منطقه همچون تقویت داعش در عراق و افغانستان

- افزایش تحریم ها علیه ایران برای تغییر صحنه داخلی

- نزدیکی بیشتر آمریکا به اروپا

- فعالسازی مکانیسم ماشه با همکاری اروپا

- تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران که قرار است در اکتبر 2020 لغو شود

- تحریم گروه های مقاومت برای جدایی انداختن بین ایران و عراق یا ایران و لبنان

- تقویت اپوزیسیون و مخالفان ایران.

رویکرد ترامپ در دور دوم ریاست جمهوری در قبال ایران شدیدتر خواهد شد.

دکتر حامد وفایی: تاثیر بر ادراک راهبردی چین از تحولات منطقه

شناخت ایران از چین مبتنی بر منابع غربی بوده است در این فضا شناخت بی واسطه از چین برای ایران بسیار مهم است. با استناد به منابع چینی، در تحلیل ادراک راهبردی چین از تحولات منطقه پس از ترور سردار سلیمانی باید سه سطح را مد نظر داشت شامل مقامات رسمی، کارشناسان بین المللی چین و افکار عمومی چین.

1- مقامات رسمی:

مقامات رسمی چین، عموما مواضع بی طرفانه ای اتخاذ کردند. سخنگوی وزارت خارجه چین، دو طرف را به مذاکره دعوت کرد. نگاه مقامات رسمی چین در عرصه بین المللی بر سه محور است که عبارتند از قانون محوری، سازمان های بین المللی و خودداری از انزوا. مقامات رسمی چین همچنین یک توصیه نیز برای آمریکا داشتند و آن استفاده از گفتگو به جای زور.

2- کارشناسان چینی:

عمده کارشناسان چینی، اقدام آمریکا به ترور سردار سلیمانی را یک اقدام عجولانه و احمقانه اعلام کردند. بسیاری از کارشناسان چینی، انتقام را حق ایران دانسته اند. حتی برخی از کارشناسان چینی این اقدام آمریکا را با کشتار نانجینگ در چین مقایسه کرده اند. برخی دیگر از کارشناسان چینی نیز ترور سردار سلیمانی توسط آمریکا را آغازی بر پایان حضور آمریکا در خاورمیانه ارزیابی کرده اند. در حالت کلی، کارشناسان چینی عموما به سود ایران موضع گیری کرده اند.

3- افکار عمومی، فضای مجازی، اساتید و افراد برجسته چین:

افکار عمومی در چین بسیار حائز اهمیت است و برخلاف تصوری که در مورد سانسور فضای مجازی در چین وجود دارد، در بسیاری از موضوعات و از جمله سیاست خارجی، از آزادی قابل توجهی برخوردارند. در این عرصه غالب فضای مجازی چین، اقدام آمریکا را محکوم کرده و از واژه ترور استفاده کردند. بخشی دیگر از فضای عمومی و مجازی چینی ها اعتقاد داشت که ایران در حمله موشکی خود از تجهیزات چینی استفاده کرده است. بخشی دیگر از فضای عمومی و مجازی چین، حتی احتمال وقوع جنگ را مطرح کرده اند.

از جمله اثراتی که این رویداد بر رویکرد چین داشته است، تمرکز بیشتر چین بر خاورمیانه پساآمریکا می باشد.

دکتر سیدمحمد هوشی سادات: پیامدها بر تحولات غرب آسیا

ایران تا زمان پیروزی انقلاب در مقام تغییر ساختار نبوده است. ایران یا هژمون بوده و یا تابع نظم موجود بوده و یا رکنی از ساختار منطقه ای بوده است. تنها دورانی که ایران رکنی از ساختار منطقه ای بوده و به دنبال تغییر ساختار بوده، در دوران جمهوری اسلامی ایران بوده است. در این چارچوب جمهوری اسلامی ایران نظم موجود را قبول ندارد و معتقد است که این نظم باید تغییر کند. یکی از ارکان اصلی این سیاست، خروج قدرت های فرامنطقه ای از منطقه است.

در تاریخ سوژه هایی وجود داشته اند که بر ابژه اثرگذار بوده اند. شخصیت هایی همچون امام خمینی (ره)، گاندی و ماندلا در این ردیف قرار دارند. این افراد با استفاده از عقلانیت و عملگرایی توانسته اند، اثرگذار باشند. سردار سلیمانی نیز از جمله شخصیت های عملگرایی بوده که اثرگذاری بسیاری بر تحولات منطقه ای داشته است. نمود بارز این عملگرایی، ورود روسیه به عرصه سوریه بود که معادلات قدرت در این کشور را تغییر داد.

ایران باید با استفاده از عقلانیت و با نظرداشت واقعیات، به سمت اهداف خود پیش برود. به عنوان مثال هم اکنون که بحث خروج آمریکا از منطقه در جریان است، آمریکا در تدارک تاسیس سه پایگاه دیگر در کردستان عراق در شهرهای اربیل، سلیمانیه و حلبچه است؛ لذا اعتقادی به خاورمیانه پساآمریکایی ندارم.

دکتر شعیب بهمن: اثرگذاری بر مناسبات روسیه، ایران و غرب آسیا

سردار سلیمانی از شخصیت های تاثیرگذار بر روابط ایران و روسیه بود. روش وی بسیار منحصر به فرد بوده و مبتنی بر روندسازی، گفتمان سازی و جبهه سازی (مقاومت) بود. وی همچنین از مهمترین چهره ها در حوزه دیپلماسی نظامی بود. پس از ترور وی، روسیه اقدام آمریکا را محکوم کرد.

از مهمترین موفقیت های سردار سلیمانی در عرصه دیپلماسی نظامی، توافق با پوتین بود که نقش مهمی در رشد تعاملات ایران و روسیه داشت. وی با توان خود، فضای بی اعتمادی حاکم بر روابط ایران و روسیه را از بین برد.

از دیگر فعالیت های اثرگذار سردار سلیمانی، ناکام گذاشتن قدرت های خارجی مداخله گر در سوریه (همچون ترکیه، عربستان، آمریکا و اروپا) بود. فروکش کردن بحران سوریه در مقطع فعلی نیز نتیجه تلاش های سردار سلیمانی بوده است.

فعالیت های سردار سلیمانی در تعامل با روسیه نشان داد که ایران از قابلیت ائتلاف سازی برخوردار است.

از مهمترین ابتکار عمل های سردار سلیمانی خارج ساختن انحصار جنگ و صلح از غربی ها بوده است. تا دوره معاصر، تقریبا در تمامی جنگ ها و صلح هایی که در منطقه رخ داده است، غربی ها نقش برجسته ای داشته اند، اما سردار سلیمانی این روند را تغییر داد.

سردار سلیمانی روابط بین ایران و گروه های مقاومت را نهادمند کرد.

دکتر بهزاد احمدی لفورکی: تاثیر بر روابط ایران و اروپا

اروپا نگاه بی تفاوتی به ترور سردار سلیمانی داشته و رویکردشان بیشتر مشابه آمریکا بود هر چند که باید بین رفتار اروپا و آمریکا تمایز قائل شد. کشورهای بی طرف موضع گیری نکردند و سایر کشورها نیز دعوت به خویشتنداری نمودند.

در سطح منطقه، شهادت سردار سلیمانی افکار عمومی منطقه را به نفع ایران تغییر داده و قدرت نرم کشور را افزایش داد. از جمله اثراتی که شهادت سردار سلیمانی بر اروپا داشت، افزایش سرعت اروپا در واکنش به تحولات مربوط به ایران بود. علت این امر نیز اثرگذاری بی ثباتی در خاورمیانه بر اروپا می باشد.

راهبرد اروپا، عملگرایی مبتنی بر اصول است.

در حال حاضر، اروپا از سه نقطه تهدید می شود که عبارتند از:

1- ساحل جنوبی اروپا (شمال آفریقا): در این حوزه شاهد رقابت ایتالیا و فرانسه هستیم.

2- در حوزه شامات (سوریه): اروپا بر مکانیسم مثلث اروپا-ترکیه و روسیه تاکید دارد و ایران در آن حضوری ندارد.

3- خلیج فارس: در این حوزه نیز موضوع عراق برایشان مهم است.

بعد از این رویداد، بحث ترور هدفمند (Targeted killing) در اروپا مطرح شد و مباحثی پیرامون مشروعیت یا عدم مشروعیت آن مورد بحث قرار گرفت. در شرایط کنونی قدرت ایجابی اروپا محدود است، اما بازی آن در امنیتی سازی ایران مهم است.

از جمله مباحث مهم دیگری که برای اروپایی ها حائز اهمیت است، عبارتند از:

- محافظت از نیروهای اروپایی در منطقه

- وقفه در عملیات علیه داعش در منطقه

- ناآرامی ها در افغانستان و یمن

- آزادسازی ادلب.