"راهبردهای ارتقاء فرهنگ کارآفرینی در ایران"

خلاصه

در هزارة سوم از عوامل جدیدی به‌عنوان موتور رشد و توسعه یاد می‌شود که «کارآفرینی» یکی از مهم‌ترین آنهاست. کارآفرینان با نگاه متمایز خود به پدیده‌های اطراف و شکار فرصت‌ها همیشه به‌دنبال ارائه محصولات یا خدمات جدیدی به جامعه هستند. در بین عوامل تقویت‌کننده یا تضعیف‌کننده کارآفرینی، «فرهنگ» عامل بسیار مهم و حیاتی قلمداد می‌شود به طوری‌که ارزش‌ها و هنجارهای جامعه تا حد زیادی توسعة کارآفرینی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بر این اساس، نشست تخصصی «راهبردهای نهادینه کردن فرهنگ کارآفرینی در ایران» در روز یکشنیه ٦/١١/٨٧ و با همت گروه فرهنگی معاونت پژوهش‌های فرهنگی اجتماعی مرکز تحقیقات استراتژیک در محل این مرکز برگزار شد.
اولین سخنران نشست، دکتر عبدالرحیم نوه ابراهیم استادیار و رئیس دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه تربیت معلم بود که موضوع سخنرانی ایشان ترویج فرهنگ کارآفرینی در دانشجویان بود. ایشان براساس ٣ پژوهش تجربی انجام شده در محیط‌های دانشگاهی و در بین فارغ‌التحصیلان و کارآموزان به اهمیت و نقش برجسته آموزش کارآفرینی بر کارآفرینی و به ویژه خوداشتغالی توجه نموده و تأکید کردند که کارآفرینی امری اکتسابی (و نه فطری) است و قابل آموزش‌دهی و یادگیری است.
موضوع «الزامات فرهنگ کارآفرینی در ایران»، عنوان سخنرانی آقای محمد کیا، عضو هیئت علمی و مدیر آموزش سازمان همیاری و اشتغال فارغ‌التحصیلان جهاد دانشگاهی بود. وی در ابتدا به اهمیت جایگاه کارآموزی، تولید فرصت، تولید صنعتی و کارآفرینی در اداره کشور و نقش سیاسی این مقوله پرداخته و تأکید داشتند برای رسیدن به اهداف توسعه‌ای از جمله ایران ١٤٠٠ باید از منابع جدید بهره برد که اهم آن فرصت‌سازی و ثروت‌سازی است. درواقع، شاه‌کلید دستیابی به جامعه سرآمد، کارآفرینی است و محور کارآفرینی نیز انسان است. وی تصریح کرد کارآفرینی، فرآیندی است با طعم کسب و کار که باعث ایجاد تغییر و تحول شده و خالق ارزش‌ها و آفریننده فرصت‌ها هستند. آقای کیا در ادامه مفهوم کارآفرینی را تجزیه و تحلیل کرده و عرصه‌های آن را برشمرد و ویژگی‌های روحی – روانی و اجتماعی آنها را احصا نمود که عمده آنها «رؤیاهای بزرگ» و «مردان عمل» است. در بخش بعدی الزامات مهم توسعه کارآفرینی در کشور براساس نهادها، افراد، فرهنگ و سیاست‌ها و راهبردها، خدمات حمایتی و تسهیلاتی، حمایت‌ها، مراکز تحقیقاتی، خوشه‌های صنعتی، مراکز رشد، صندوق سرمایه‌گذاری صنایع و خوشه‌های صنعتی دانشگاه‌ها معرفی شد. در ادامه بحث، سخنران به عناصر فرهنگی مولد کارآفرینی پرداخته و شاخص مهم آن در بین کشورهای مختلف و ایران مقایسه نمودند. وی ذات فرهنگ کارآفرینی را در عدم حسادت، دورویی، قانون‌شکنی، غیبت و ... تلقی نموده و بر ضرورت گسترش اعتماد اجتماعی به عنوان مبنای اصلی فرهنگ کارآفرینی و نیز روحیه مسئولیت‌پذیری تأکید کردند.
سخنرانی بعد توسط دکتر سعید جعفری مقدم، عضو هیئت علمی دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران ارائه شد. موضوع ایشان موانع آموزش کارآفرینی در دانشگاه‌ها بود. وی ابتدا سوابق آموزش‌های کارآفرینی از دهه ١٩٣٠ به بعد را در آمریکا، اروپا، ژاپن و ایران مرور نمود. این امر در ایران با طرح کاراد (طرح توسعه کارآفرینی در دانشگاه‌ها) و تأسیس گروه‌های آموزشی از سال 1379 آغاز شد. از نظر دکتر جعفری مقدم، موانع اساسی آموزش کارآفرینی، ناشناخته بودن مفهوم و اهمیت و ضرورت کارآفرینی برای طبقات مختلف جامعه است. درواقع مشکل اصلی در دسترس نبودن کارآفرینی به عنوان یک مسئله و دغدغه عمومی است. اما پس از آن مشکلات دیگر به ساختار و مقررات موجود آموزش عالی، برنامه درسی و تدریس، مدیران دانشگاه، استادان، دانشجویان، محیط کسب و کار و سایر موانع فرهنگی و محیطی باز می‌گردد. در میان این موانع یکی از مهم‌ترین آنها بی‌توجهی مدیران ارشد نظام آموزش عالی و دولت به این مقوله و وابستگی آن به اشخاص است.
عنوان سخنرانی آقای دکتر قنبر محمدی الیاسی، عضو هیئت علمی دانشگاه کارآفرینی دانشگاه تهران، "تأملی بر چیستی فرصت‌ها و فرصت‌شناسی در کارآفرینی "بود. به اعتقاد ایشان فرصت و کارآفرینی از دیدگاه علمی به عنوان یک رشته علمی است که در حال پیدایش اولیه می‌باشد که قلمرو مفهومی آن حول فرآیندها و دست‌آوردها و رفتار کارآفرینانه، زمینه کارآفرینی و نوآوری است که رکن و جوهره آن فرصت می‌باشد. بر این اساس برای اقدام و سیاست‌گذاری برای فرصت‌سازی، باید فرآیند ایده‌یابی، تشخیص فرصت، بهره‌برداری از فرصت و خلق ارزش طی شود. بنابراین برای سیاست‌گذاری درخصوص فرصت‌ها باید معطوف به محیط کار و افراد و سازمان‌ها باشد.
آخرین سخنران این نشست آقای دکتر علیرضا مهاجری، مدیر پژوهش سازمان همیاری و اشتغال فارغ‌التحصیلان جهاد دانشگاهی بود که مطلب ایشان «فرهنگ کارآفرینی در سازمان‌های ایران» بود. دکتر مهاجری بر مقوله ارزش‌ها و باورها، و نگرش‌های معطوف بر کار‌آفرینی تأکید داشت که ارزش‌های کارآفرینانه نامیده می‌شود. بنابراین مدیریت کارآفرینانه باید به دنبال ایجاد ارزش‌های جدید باشد و قابلیت‌های کارآفرینانه را بالقوه نماید. اشاعه فرهنگ کارآفرینی در سازمان منوط به ارائه محصولات جذاب برای مشتری، ارائه محصول خلاق، کسب و کار مشتری‌محور، استفاده از فن‌آوری برای ارتباط مشتری و تأکید بر فرهنگ متمایز کسب و کار و مدیریت و سبک کار خلاق است. تحقق این فرآیند خود مبتنی بر جنبه‌های فردی و شناختی و فراهم‌سازی (خودهدایتی، دیگرهدایتی و درک امکان‌پذیری) می‌شود و نهایت منجر به ایده‌پروری و کارآفرینی خواهد شد. نوآوری پایدار در سازمان‌ منوط به حاکمیت نوآوری و فرهنگ کارآفرینی است.