سند ابتکار امنیتی جدید اروپا: تجدیدنظر در رویکردهای سابق امنیت مناطق

بحران‌های اخیر منطقه‌ای و جهانی همچون بحران اوکراین، پناهندگان، بحران خاورمیانه و شمال آفریقا و از همه مهم‌تر بحران تروریسم و حملات تروریستی فزاینده در قلب اروپا نشان داده است که امنیت اروپا جدای از امنیت جهانی و مناطق دیگر نیست. چالش‌های نوین امنیتی این مساله را آشکار کرده است که برخلاف رویکردهای قبلی امنیت محلی و منطقه‌ای و تأمین امنیت از طریق بستن مرزها، اکنون امنیت در اروپا به شکل بی‌سابقه‌ای در مقابل تهدیدات و چالش‌های جهانی به‌شدت آسیب‌پذیر شده است. در این راستا کارشناسان و سیاستمداران ارشد شورای روابط خارجی اروپا معتقدند که اروپا در چنین نظام امنیتی متقابل وابسته می‌بایست  سیاست امنیتی جدید " به‌عنوان یک بازیگر امنیتی مؤثر در سطح جهانی" را جایگزین سیاست قدیمی " بازیچه ژئوپلیتیکی دیگران" (بخوانیم ایالات‌متحده آمریکا) کند.

ابتکار جدید امنیتی اروپا (٥) برای یافتن راهکارهایی نوین برای برخورد با بحران‌ها و چالش‌های نوین ایجادشده است. این برنامه قرار است در تمامی چهار سطح امنیت اروپا نقش فعال و هدایت‌گر داشته باشد. این چهار سطح عبارت‌اند از:  ١) تهدیدات؛ ٢) توانایی‌ها و تجهیزات موردنیاز برای مقابله با این تهدیدات؛ ٣) ائتلاف‌ها و نهادهای تأمین‌کننده امنیت و ٤) بعد داخلی همکاری‌های امنیتی اروپا.
رویکرد جدید ضمن فاصله گرفتن از رویکردهای مجزای قبلی، در عمل بر ارتباط متقابل سیاست‌های داخلی کشورهای اروپایی و  مجموعه تصمیم‌گیری‌های مشترک اتحادیه اروپا متمرکز خواهد شد. به‌طورکلی ابتکار عمل امنیتی جدید اروپا برای پاسخ به چالش‌های امنیتی نوینی است که در فضای جدید امنیتی برای اروپا ایجادشده است و رویکردهای قدیمی  پاسخگوی آن‌ها نمی‌باشند. این مسائل جدید که این ابتکار عمل درصدد پاسخ به آن است عبارتند از:
تهدیدات نوین اروپا چیست؟ چرا اروپا نیاز به تغییر رویکردهای امنیتی دارد؟
در این راستا ارتباط بین امنیت داخلی و خارجی، عبور از مفاهیم سنتی تلاش‌های دفاعی اروپا و درک وسیع‌تر و جامع‌تر از امنیت اروپا و وابستگی متقابل امنیت جهانی بالأخص در خصوص بحران‌های خاورمیانه، تجهیزات و توانایی‌های موردنیاز برای مقابله با چالش‌های امنیتی نوین اروپا، انعطاف‌پذیری سیاست‌های داخلی و خارجی برای مقابله کارا و مؤثر با تهدیدات، بدون اینکه انسجام و همبستگی اتحادیه اروپا را تحت تأثیر قرار دهد ازجمله راهکارهای موردنظر ابتکار امنیتی جدید اروپا به شمار می‌رود.
بررسی و تحلیل سند ابتکار جدید اروپا در حوزه امنیتی از  چند جنبه دارای اهمیت است:
١-  سردمداران اروپا بعد از مدت‌ها دامن زدن به جنگ و تنش و آوارگی میلیون‌ها انسان در  بحران‌های سوریه و عراق و به‌طورکلی بحران و جنگ در خاورمیانه و شمال آفریقا، اکنون به همان مساله ای رسیده‌اند که جمهوری اسلامی ایران از ابتدای بحران در خاورمیانه بر آن اصرار و تأکید داشته است و آن اینکه امنیت غیرقابل‌تفکیک بوده و امنیت مناطق به‌هم‌پیوسته می‌باشد. علی‌رغم تأکید جمهوری اسلامی ایران بر  وابستگی امنیتی مناطق به یکدیگر از ابتدای شروع بحران در خاورمیانه، این مساله یک هفته قبل نیز در جریان سفر وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران به اروپا  که برای دیدار با همتایان خود در کشورهای آلمان، ایتالیا، فرانسه و سخنرانی در کنفرانس سالانه شورای روابط خارجی اروپا رفته بود، بیان شد و مورد استقبال رسانه‌های اروپایی با عنوان "امنیت را نمی‌توان خرید(٦)" قرار گرفت. وزیر امور خارجه ایران در این سخنرانی عنوان کرد که "امنیت قابل خریدن نیست، سیاست خارجی یک کالا نیست و قراردادهای تسلیحاتی به معنای مشارکت نیست" ولی رفتار غرب و در رأس آن ایالات‌متحده آمریکا در خصوص فروش تسلیحات باعث شده که در منطقه خاورمیانه این رویکرد شکل بگیرد که می‌توان امنیت را از خارج خرید و این مساله نه‌تنها خاورمیانه بلکه غرب را نیز به‌مرور آسیب‌پذیرتر ازآنچه هست خواهد کرد. همچنین وزیر امور خارجه ایران بیان کرد که "اتحادیه اروپا نمی‌تواند به بهای شکست دیگران به فکر پیروزی باشد و این مساله ای است که ایران به‌خوبی از آن آگاه است. در این راستا ضروری است که به‌جای ایجاد بلوک‌بندی‌های منطقه‌ای متخاصم در خاورمیانه که نهایتاً باعث آسیب‌پذیری امنیت در خود اروپا هم شده است، یک مجمع امنیتی منطقه‌ای در خلیج‌فارس برای ترویج گفت‌وگو را ترغیب کنند".
٢- آنچه که اهمیت دارد این است که اکنون همین مساله در سند ابتکار امنیتی جدید اروپا و در خصوص آسیب‌پذیری امنیت اروپا از بحران‌های خاورمیانه بالأخص در  موضوعات مهاجرتی و حملات تروریستی به قلب اروپا مورد تأکید قرارگرفته است. مساله محوری این سند این است که امنیت نمی‌تواند محلی و منطقه‌ای باشد بلکه در وابستگی متقابل و البته آسیب‌پذیری متقابل به سر می‌برد و در این راستا اتحادیه اروپا باید رویکردهای نوینی برای برخورد با چالش‌های نوین داشته باشد. لازم به ذکر است که در تنظیم سند جدید امنیتی اروپا در شورای روابط خارجی اروپا  ٤٠ نفر از سیاستمداران و کارشناسان ارشد مسائل سیاست خارجی و امنیتی- نظامی  مختلفی حضور داشتند ازجمله: سیاستمداران و کارشناسان ارشد امنیتی و دفاعی اروپا، تروریسم و سایبر تروریسم، کارشناسان و سیاستمداران ارشد مسائل نظامی و امنیتی روسیه، چین، ایران سوریه، عراق، ترکیه، لیبی و یمن.
٣- برنامه جدید امنیتی اروپا برای مقابله با چالش‌های نوین زمانی مطرح‌شده است که اتحادیه اروپا ازیک‌طرف شاهد شکاف و چالش در موضوعات امنیتی با رئیس‌جمهور جدید ایالات‌متحده امریکا شده است که به‌واسطه نامشخص بودن رویکردهای امنیتی خود، اروپا را در یک وضعیت امنیتی مبهم و آسیب‌پذیر هم در مقابل روسیه و هم در مقابل بحران‌های خاورمیانه قرار داده است. از طرف دیگر آسیب‌پذیری بیش‌ازپیش این اتحادیه از بحران‌های خاورمیانه(خودساخته) که به شکل حملات تروریستی روزافزون در قلب اروپا خودنمایی می‌کند، آن‌ها را به  این رویکرد امنیتی جمهوری اسلامی ایران نزدیک‌تر کرده است که:  امنیت قابل‌تفکیک نیست و اگر امنیت هست برای همه هست و اگر نیست برای هیچ‌کس نیست.  در این راستا بود که مهم‌ترین مساله این برنامه فاصله گرفتن از رویکردهای قدیمی اتحادیه اروپا در خصوص مجزا بودن امنیت قاره اروپا با سایر مناطق و در مقابل تأکید بر رویکرد جدید امنیت متقابل و وابسته مناطق و هم‌زمان آسیب‌پذیری متقابل می‌باشد.