سمینار بررسی سند وضعیت هسته‌ای آمریکا (NPR)

خلاصه

سمینار تخصصی «بررسی سند وضعیت هسته‌ای آمریکا (NPR)»
سه‌شنبه ٧ اردیبهشت ١٣٨٩
سخنرانان
١. امیر دریابان شمخانی
عنوان سخنرانی: ارزیابی سند وضعیت هسته‌ای آمریکا
٢. جناب آقای دکتر حسینی‌تاش
عنوان سخنرانی: سند وضعیت هسته‌ای آمریکا و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران
٣. جناب آقای دکتر خوشرو
عنوان سخنرانی:کره و جمهوری اسلامی ایران در سند NPR
٤. جناب‌ آقای زمانی‌‌نیا
عنوان سخنرانی: سیاست هسته‌ای جدید آمریکا: تضمین‌های منفی امنیتی
٥. جناب آقای دکتر قهرمانپور
عنوان سخنرانی: وضعیت آرایش نیروهای هسته‌ای آمریکا ر قهرمانپور
٦. جناب آقای دکتر متقی
عنوان سخنرانی: موافقان و مخالفان سند وضعیت هسته‌ای در آمریکا و جهان
٧. جناب آقای دکتر خبیری
عنوان سخنرانی: تروریسم هسته‌ای و اجلاس واشنگتن
٨. جناب آقای بشری
عنوان سخنرانی: اهمیت و جایگاه موشک در سند وضعیت هسته‌ای



بحث در خصوص سند بررسی وضعیت هسته‌ای آمریکا و بررسی محورهای اصلی این سند موضوع نشست یک روزه معاونت پژوهش‌های بین‌المللی را تشکیل داده است. اصلی‌ترین محورهای مورد بحث عبارت‌ است از سند وضعیت هسته‌ای آمریکا و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، سیاست هسته‌ای جدید آمریکا و تضمین‌های منفی، وضعیت آرایش نیروهای هسته‌ای آمریکا، موافقان و مخالفان سند وضعیت هسته‌ای در آمریکا و جهان، تروریسم هسته‌ای، و اهمیت و جایگاه موشک در سند وضعیت هسته‌ای.
در این نشست تخصصی تنی چند از مقامات نظامی، صاحب‌نظران، اساتید دانشگاه و کارشناسان مرکز به بحث پیرامون سند وضعیت هسته‌ای آمریکا از ابعاد گوناگون پرداختند.

امیردریابان شمخانی: در ابتدای جلسه امیر دریابان شمخانی، وزیر سابق دفاع و رئیس مؤسسه مطالعات راهبرد دفاعی یکی از چهار سند منتشرشدة وزارت دفاع آمریکا در سال جاری را منتشر کرده است مورد بحث و بررسی قرار دادند. این اسناد، اسناد چهار سالانه دفاعی، موشکی، دفاعی، فضایی و بررسی وضعیت وضعیت هسته‌ای است که البته سند فضایی آن در حال انتشار است.
با نگاه به سند می‌توان دریافت که این سند راهبردی میان مدت تلقی می‌شود و نمی‌توان آن را به عنوان یک استراتژی بلند مدت و کلان در نظر گرفت. آمریکا در بعد متعارف، با کسب توانمندی‌هایی نیازهای بازدارندگی خود را تامین می‌کند. این سند همچنین تهدیدات پایه و فوری را مورد ارزیابی قرار داده است. بند اول آن نیز به تهدید تروریسم هسته‌یی و مقابله با اشاعه هسته‌یی در جهان اشاره می‌کند. در عین حال سیاست هسته‌یی جدید آمریکا هدف خاصی را دنبال نمی‌کند بلکه مبتنی بر تغییرات شرایط محیطی و افزایش توانمندی متعارف آمریکا است.
در عین حال باید به این نکته توجه داشت که این سند ضمن آن که تهدیدی طبیعی علیه ایران است در متن خود به قدرت ایران نیز اعتراف کرده است. سیاست‌های هسته‌یی ایران منجر به برجسته‌سازی سیاست ابهام در توانمندی هسته‌یی اسراییل انجامیده است و در نتیجه اسراییل باید به سمت آشکارسازی توانمندی هسته‌یی خود حرکت کند. این سیاست در حدی موثر بوده است که سبب شد نتانیاهو در اجلاس واشنگتن شرکت نکند. سیاست هسته‌یی ایران در منطقه این است که هیچ گونه ابهامی در سیاست‌های هسته‌یی امکان‌پذیر نباشد. شعار ایران در کنفرانس خلع سلاح بین‌المللی در تهران نیز جذاب‌ترین و منطقی‌ترین شعاری بود که می‌شد روی آن تکیه کرد و به آن عمق بخشید. مقام معظم رهبری نیز در پیام خود به کنفرانس تهران فرمودند در سیاست هسته‌یی ایران، سلاح هسته‌یی حرام است و این موضوع در دکترین دفاعی ما نیز جایی ندارد.
در سی سال گذشته هیچ مصداقی مبنی بر این که بگویند ایران آغازگر تهاجمی بوده است و نسبت به کشورهای اطرافش تفکر و دیدگاهی اشغالی داشته، وجود ندارد، در حالی که طی این مدت از سوی منافقین و دشمنان گفته می‌شد « ایران را می‌گیریم، ایران سقوط می‌کند و یا در حال ساخت سلاح هسته‌یی است»، حال‌ آنکه هیچ یک از آنها محقق نشد. اساسا سلاح هسته‌یی در اندیشه و اعتقاد ما حرام است و هیچ جایگاهی در بحث دفاعی ما ندارد؛ اما تمامی قطعنامه‌های شورای امنیت را نیز مصداق حق و حقیقت نمی‌دانیم و نمی‌توان گفت چون آنها علیه ایران قطعنامه صادر می‌کنند، حق‌اند و ما ناحق.
در نهایت اینکه سند هسته‌یی جدید آمریکا به لحاظ اقدام نظامی علیه ایران واجد ویژگی خاصی نیست و دلیل ظرفیت و آگاهی ویژه‌ای نسبت به اقدام نظامی علیه ایران از جانبه آمریکا وجود نخواهد داشت. وی تأکید کرد تا اواخر ٨٩ یا تا سال ١٩٩٠ هیچ تهدید نظامی متوجه ایران نخواهد بود.

دکتر حسینی‌تاش: پس از ایشان آقای دکترحسینی تاش، مشاور رئیس مجلس شورای اسلامی ضمن تشریح محورهای سند، منطق موجود در سند را چالش برانگیز خواند اما در عین حال عنوان داشت از ادبیات این سند می‌توان در راستای منافع ملی جمهوری اسلامی ایران بهره‌برداری های بسیاری کرد. به اعتقاد ایشان این سند ماهیتاً تهدیدی جدی برای ایران ایجاد نمی‌کند و جمهوری اسلامی می‌تواند از آن برای ارتقاء قابلیت‌های هسته‌ای خود بهره ‌گیرد. بر این اساس:
ـ موضوع عدم اشاعه و تروریسم هسته‌ای برای ما مثبت است چرا که جمهوری اسلامی نیز همین رویکرد را دنبال می‌کند. در عین حال موضوع عدم اشاعه که در این سند بدان تاکید شده را می توان مورد بهره برداری دیپلماتیک قرار داد و تنگناهایی اساسی را برای اسراییل و منطق برخورد با این رژیم به‌وجود آورد.
ـ این سند می‌تواند زمینه‌ساز تحقیقات و گفتگوهای آکادمیک برای روشن شدن ماهیت سند و اثبات حقانیت ایران باشد. این گفتگوها می‌تواند وضعیت تعریف شده برای ایران را کاملاً دگرگون‌سازد و چهره واقعی ایران را به نمایش گذارد.
ـ گفتگوهای انتقادی و بحث هایی آکادمیک می تواند برای تقویت دستگاه دیپلماسی و منطق گفتمانی ما در عرصه جهانی پایة جدیدی ایجاد کند.
دکتر غلامعلی خوشرو: دکتر خوشرو گفت کنار هم قرار دادن کره و ایران مغلطه بزرگ این سند است. کره به عنوان کشوری که از NPT خارج شده و بمب هسته‌ای تولید کرده یقیناً انتظار ندارد که مشمول تضمین منفی امنیتی کشورهای هسته‌ای واقع شود. حال آنکه جمهوری اسلامی ایران انتخاب بمب هسته‌ای را مردود شمرده و به NPT نیز پایبند است.

آقای امیرحسین زمانی‌نیا: معاونت پژوهش‌های بین‌المللی مرکز تحقیقات استراتژیک با ذکر تاریخچة اسناد و بررسی وضعیت هسته‌ای آمریکا، به بحث در خصوص زمینه‌های شکل‌گیری تضمین‌های امنیتی منفی در سیاست هسته‌ای این کشور پرداخت و تحول این مفهوم را در سه سند بررسی وضعیت هسته‌ای در سال‌های ١٩٩٤ ، ٢٠٠١ و ٢٠١٠ مورد بحث و بررسی قرار داد. ایشان بیان داشتند بیل کلینتون در سال ١٩٩٤ هنگام ارائه سند ملی هسته ای آمریکا، برای ارائه تضمین به کشورهایی که دارای تسلیحات هسته‌ای نبودند، دو شرط بیان داشت تا کشورهای جهان برای تمدید نامحدود ان پی تی که قرار بود در سال ١٩٩٥ انجام شود، چندان مقاومت نکنند.
براساس این دو شرط ابتدا کشورها باید به تعهدات خود در قبال ان پی تی پایبند باشند و دوم این که اگر کشورهایی که این تسلیحات را ندارند با همکاری کشورهای دارنده سلاح به آمریکا و متحدینش حمله کردند، مشمول این تضمین نشوند. وی ادامه داد: آمریکا، انگلیس و فرانسه به صورت مشابه و روسیه با تغییراتی این شروط را در قطعنامه شورای امنیت مورد تایید قرار دادند و تنها چین بود که بدون قید و شرط، تعهد داد هیچ گاه به حمله اول هسته ای اقدام نمی کند.
سند ٢٠٠٢ در زمان جورج بوش که انتقاد بسیاری از کشورها را برانگیخت، به تضمین منفی امنیتی اشاره‌ای نداشت و خاصیت پیشگیرانه آن بیش از ویژگی بازدارندگی به چشم می‌‌خورد. همین سند بود که به اعتراض تقریبا همه کشورها از جمله ایران انجامید و تمدید نامحدود ان پی تی را زیر سؤال برد. در قسمت کوتاهی از سند فعلی به تضمین منفی امنیتی اختصاص یافته است. اوباما در سند وضعیت هسته ای آمریکا به سه موضوعی اشاره کرد که می‌تواند تهدیدی بالقوه تلقی شود، یعنی اشاعه هسته ای، جنگ های نامتقارن و تروریسم هسته ای.

دکتر رحمن قهرمانپور: مدیر گروه خلع سلاح و عدم اشاعه مرکز تحقیقات استراتژیک به وضعیت آرایش نیروهای هسته‌ای در سند جدید NPR پرداخته یادآور شد با وجود تغییر نسبتاً محسوس سیاست‌های هسته‌ای اوباما نسبت به بوش، در مورد آرایش نیروهای سه‌گانه هسته‌ای آمریکا تغییر چندانی صورت نگرفته و بخش عمده تغییرات صورت گرفته هم قابلیت بازگشت را دارد. به اعتقاد در این سند نیز آمریکا همچنان نقطه اتکای قدرت هسته‌ای استراتژیک خود را بر نیروی دریایی هسته‌ای استراتژیک قرار داده چون در این مورد نسبت به روسیه برتری دارد. عمده کاهشی که قرار است براساس پیمات استارت جدید صورت گیرد در حوزه موشک‌های بالستیک قاره‌پیما موسوم به ICBM خواهد بود. براساس سند جدید بمب‌افکن‌های هسته‌ای از حالت آماده‌باش کامل خارج می‌شوند، اما موشک‌های بالستیک همچنان در آماده‌باش قرار دارند و در مورد نیروی دریایی هسته‌ای نیز در صورت لزوم این نیروها به صورت آماده‌باش درخواهند آمد. در سند آمده که موشک‌های بالستیک قاره‌پیمای هسته‌ای و موشک‌های هسته‌ای مستقر در رزمناوهای هسته‌ای به سمت اقیانوس‌های آزاد جهت‌گیری شده‌اند تا در صورت بروز خطا در اقیانوس‌ها منفجر شوند. آمریکا براساس سند جدید موشک‌های کروز تاماهاک را که می‌توانند کلاهک هسته‌ای حمل کنند بازنشسته می‌کند و به نظر می‌رسد این اتفاق اهمیت ویژه‌ای دارد.

دکتر ابراهیم متقی: استاد دانشگاه تهران، در بحث خود درباره دیدگاه‌های گوناگون نسبت به سند وضعیت هسته‌ای، تفاوت ادراک میان آمریکائی‌ها و ایرانیان را در تفاوت تلقی دو کشور از مفاهیم تهدید، قدرت و امنیت دانست. در آمریکا این بحث به طور جدی مطرح است که معاهده منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای نمی‌تواند زمینه‌ساز محدودسازی تکثیر و اشاعه گردد، بنابراین ضرورتاً محکوم به تغییر است. برهمین اساس دیدگاه‌های موجود نسبت به ایران در دولت کنونی آمریکا به مراتب افراطی‌تر از دولت‌های قبلی است. این درحالی است که ایران به هیچ عنوان رویکردی تهاجمی اتخاذ نکرده است و الگوی رفتاری کشورما سیاست های دفاعی و بازدارندگی است، اگرچه ادراک درستی نسبت به این ادبیات در مسئولین و افکار عمومی آمریکا وجود ندارد.
وی در ادامه به این نکته اشاره نمود که امنیت موضوع اول در آمریکاست و در هر انتخاباتی هر بار، مورد تاکید قرار می گیرد، هنگامی که رویکرد چندجانبه گرایی و آرمان گرایی در آمریکا برقرار باشد، فضای اجتماعی به سمت ادراک محافظه کاران متمایل می‌گردد.
از نگاه آمریکایی ها قابلیت هسته ای تهدید تلقی می‌شود و آنها به دنبال زمینه هایی برای محدود کردن قدرت هسته ای ایران هستند. این در حالی است که از مفاد سند این گونه تعبیر می‌شود که قابلیت هسته‌ای ایران به‌طور غیرمستقیم مورد پذیرش قرار گرفته است.

دکتر کابک خبیری: سخنران بعدی آقای دکتر خبیری، مدیر گروه امنیت بین‌المللی و تروریسم مرکز تحقیقات استراتژیک بود که در سخنان خود پیرامون بحث سند وضعیت هسته‌ای و تروریسم هسته‌ای اعلام داشت براساس این سند آمریکا مادام که دیگران دارای سلاح هسته‌ای باشند و یا تهدید هسته‌ای شدن ‌آنها وجود داشته باشد، از بازدارندگی گسترده و مؤثر هسته‌ای استفاده خواهد کرد. البته بحث کاهش اهمیت تسلیحات هسته‌ای یکی از پنج هدف عمده ذکر شده در سند است، که علت آن را می‌توان تحول در بازدارندگی هسته‌ای در سطح جهانی، و کاهش آن به سطح تهدیدات منطقه‌ای دانست. از منظر آمریکاییان، امکان وقوع جنگ هسته‌ای جهانی کاهش یافته است و سطح تهدیدات موجود در جهان دست‌کم برای آمریکا خطری را در بر ندارد. بنابراین از این منظر می‌توان سند موجود راNSC-68 جدید منطبق با شناسایی تهدیدات جدید و ترسیم محیط‌های امنیتی و دستورکارهای جدید در سطوح منطقه‌ای و زیر منطقه‌ای دانست.
در این حالت کاهش تسلیحات هسته‌ای از بعد کمی در بازدارندگی استراتژیک آمریکا بعید نمی‌نماید، و ثبات استراتژیک در قالب اقدامات جایگزینی چون توسعه و گسترش سیستم دفاع موشکی و استقرار آن در محیط‌های منطقه‌ای، استفاده از جنگ افزار هسته‌ای در جنگنده‌های تاکتیکی و بمب افکن‌های سنگین، حفظ و استمرار زرادخانه‌های هسته‌ای مؤثر، بالا بردن سطح تهاجمی نیروهای متعارف و همچنین کاربرد ابزارهای قدرت نرم همچون تحریم یا شکل دهی به رژیم‌ها و مکانیسم‌های جدید بین‌المللی قابل مشاهده است.
نکته مهم و محوری مورد اشاره در این سند، بحث تروریسم هسته‌ای به عنوان فوری‌ترین و جدی‌ترین خطری است، که امکان بازدارندگی به روش‌های سنتی وجود ندارد. استدلال سند و گزارش‌های دیگری که این مفهوم را توجیه می‌کنند، احتمال دستیابی گروه‌های هسته‌ای به تکنولوژی ساخت سلاح‌های هسته‌ای از طریق سرقت مقادیر وسیعی از مواد هسته‌ای، فناوری‌ها و تجهیزات است.
ایده تروریسم هسته‌ای از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و امکان دسترسی بازیگران غیر دولتی و تروریست‌ها به پتانسیل هسته‌ای این کشور مطرح گردید. اما تاکنون در گزارش‌ها و آمارهای ارایه شده، اطلاعات قابل ملاحظه‌ای از دسترسی گروهی خاص به تمام یا بخشی از ابزارهای مؤثر هسته‌ای که قابلیت تهدیدزایی داشته باشد، دیده نشده است.
بررسی کامل تهدیدات تروریستی از بعد هسته‌ای نیازمند بررسی انگیزه‌ها، قابلیت‌ها، اهداف، و در عین حال ارزیابی اقدامات متقابل احتمالی است. در این رابطه دیدگاه‌های گوناگونی وجود دارد که در اصول زیر توافق دارند:
١. ساخت سلاح هسته‌ای با کاربرد تأثیرگذار برای یک گروه تروریستی به دلیل فقدان پایگاه مشخص و ثابت، تقریباً امری محال است.
٢. اگر تروریست‌ها علاقمند به ساخت سلاح هسته‌ای باشند، بزرگترین مشکل آنان تحصیل مواد شکافت پذیر است. در عین حال تهیه طرح‌های لازم برای ساخت یک جنگ افزار هسته‌ای مستلزم ساعت‌ها فعالیت و مشارکت افراد متخصص در این حوزه و فناوری خاص است و این امری است که با قابلیتهای شبه نظامی تروریست‌ها در تضاد قرار دارد.
٣. در عین حال تنها با سرقت مقادیر ناچیزی از مواد شکافت‌پذیر، نمی‌توان وسیله‌ای را با قدرت چند کیلو تن تولید کرد که حجم و وزن آن آنقدر کوچک باشد که بتوان به آسانی آن را منتقل نمود.
بنابراین می‌توان گفت بحث تروریسم هسته‌ای و اشاعه یک بحث کاملاً انحرافی است که اهداف خاص دیگری را دنبال می‌کند.

آقای اسماعیل بشری:‌ سخنران پایانی آقای اسماعیل بشری، کارشناس گروه مطالعاتی خلع سلاح و عدم اشاعه، در سخنان خود پیرامون اهمیت و جایگاه موشک در سند وضعیت هسته‌ای به این نکته اشاره نمود که سرعت بیست برابری موشک های قاره پیمای آمریکا سبب شده است تا این موشک ها نسبت به بمب افکن ها و بمب های اتمی دریا پایه ارجحیت پیدا کنند در نتیجه آمریکا نیز در موازنه امنیتی آینده خود این نوع از موشک ها را بیشتر خواهد کرد. بر این اساس بازدارندگی آمریکا به سمت سلاح های متعارف حرکت خواهد کرد و این کشور در نهایت موشک های هسته ای سه گانه دریا پایه هوایی و زمینی خود را کاهش خواهد داد.
جلسه با پرسش‌های حاضران خاتمه یافت. یکی از حضار معتقد بودند آمریکا با انتشار این سند درصدد آن است که در کنفرانس بازنگری پیمان NPR در ماه مه ٢٠١٠ امتیازات زیادی را مخصوصاً در مورد ماده ١٠ پیمان NPT و مشکل‌تر نمودن خروج از معاهده به دست آورد. یکی از حضار هم معتقد بود سند حاضر که همزمان با اجلاس امنیت هسته‌ای در واشنگتن منتشر شد ابزاری برای تسهیل اعمال تحریم‌های جدیدتر علیه جمهوری اسلامی ایران بود و در واقع نوعی حرکت تاکتیکی بود. نکته مطرح شده دیگر این بود که در درک تهدید همواره باید نظرات طرف مقابل را هم مدنظر داشته باشیم و براساس آن هوشیاری لازم را به خرج دهیم.