اپیدمی کرونا و نسبت آن با موقعیت های طبقات اجتماعی

شیوع بالای کرونا به عنوان بزرگترین اپیدمیِ تاریخ حیات بشر، ابعاد مختلف و پیامد‌های گوناگون آن، این بیماری را به موقعیت یک «مسأله اجتماعی» برای جوامع انسانی ارتقا داده است. از این حیث کرونا مانند هر مسأله اجتماعی دیگر، به عوامل و زمینه‌های اجتماعی متعددی وابسته است. یکی از متغیر‌های مهم در حوزه جامعه شناسی که ارتباط معناداری با کرونا و رفتار‌های بیماری افراد مبتلا به کرونا نشان داده است، طبقه اجتماعی می‌باشد. افرادی که در یک طبقه اجتماعی قرار می­گیرند عموما شرایط عینی و ذهنی مشابهی را در زندگی خود تجربه نموده و بواسطه تجربۀ زیستۀ تقریبا مشابه خود، نگرش‌های عموما همسویی به پدیده‌های جهان اطراف دارند. در این نوشتار سعی می‌گردد، تحلیلی اجمالی پیرامون پدیده کرونا و ارتباط آن با طبقه اجتماعی به عمل آید.  

معمولا میان طبقه اجتماعی افراد و رفتار‌های بیماری آنان ارتباط‌های معناداری وجود دارد. منظور از رفتار بیماری شیوه‌های مواجهه فرد با بیماری اعم از چگونگی تفسیر و شناخت علائم (ادراک بیماری) تا شیوه‌های درمان جویی وی می‌باشد (۱). ادراک بیماری به عنوان یکی از مفاهیم مهم در حوزه جامعه شناسی پزشکی، عبارت است از شیوه‌های فهم و تفسیر علائم بیماری توسط بیمار که توسط مجموعه‌ای از عوامل اجتماعی و فرهنگی تعیین و تحدید می‌گردد. به عنوان مثال فرد تحصیل کرده متعلق به طبقه بالا در قیاس با یک شهروند طبقه پایین و فاقد تحصیلات عالی، ادراک متفاوتی از علائم بیماری خواهد داشت. در ارتباط با کوید ۱۹ نیز، آمار‌ها نشان داده است که در ایران میزان مرگ و میر در بین طبقات پایین بیشتر از طبقات بالا بوده است (۲) که یکی از دلایل آن را می‌توان آگاهی و آموزش کمتر نسبت به علائم و نشانه‌های بیماری و در نتیجه اقدام دیرهنگام برای درمان دانست.      

از دیگر مفاهیم مهم در حوزه رفتار‌های بیماری، شیوۀ درمان جویی می‌باشد. این مفهوم به شیوه‌ها و رویکرد‌هایی اشاره دارد که افراد به منظور درمان بیماری انتخاب می‌کنند. به طور کلی دو شیوه درمان جویی سنتی و مدرن را از هم متمایز می‌کنند. در شیوه مدرن، افراد برای درمان بیماری خود به سازمان‌ها و نهاد‌های مدرن مرتبط با سلامت و پزشکی (بیمارستان ها، مراکز بهداشتی درمان و..) مراجعه می‌کنند در حالی که در رویکرد سنتی، افراد بیشتر به شیوه‌های طب سنتی، محلی، و دیگر روش‌ها برای درمان متوسل می‌شوند (۲).

در ارتباط با بیماری کرونا نیز، این رفتار‌های درمان جویی متفاوت در سطح جامعه و بر حسب جایگاه طبقاتی قابل مشاهده بوده است. بر اساس برخی گزارش‌های موجود، درصد قابل توجهی از بیماران یا افراد مشکوک به کویید ۱۹، بویژه در شهر‌های کوچک و طبقات پایین تر، به شیوه‌های درمان سنتی و بویژه طب سنتی رجوع نمودند. اما افراد طبقات متوسط و بالا عموما شیوۀ مدرن درمان جویی را با مراجعه به نهاد‌های درمانی تخصصی انتخاب کردند. البته با توجه به عدم وجود درمان قطعی برای این بیماری، بسیاری از بیماران با خاستگاه‌های طبقاتی بالا نیز، به طب سنتی و استفاده از دارو‌های گیاهی و .. روی آوردند.

بر اساس تحلیل‌ها و شواهد، طبقات بالا به سرعت خود را با شرایط کرونا تطبیق داده و توانستند وضعیت را مدیریت نمایند. اعضا این طبقه به دلیل زندگی و فعالیت در محله‌های خلوت وکم تردد از یکسو و نیز نیاز کمتر به کار روزانه، هم در رعایت فاصه گذاری فیزیکی موفق‌تر عمل کرده و هم در صورت لزوم به لحاظ مکانی جابجا شده و به مناطقی با خطر کمتر مسافرت نمودند. افراد طبقه متوسط نیز به سبب دسترسی مطلوب به اطلاعات، منابع و شبکه‌های اجتماعی، و برخورداری از دانش کافی، در کنترل وضعیت به نحو موفق تری عمل نمودند. آنان هم پروتکل‌های بهداشتی را به نحو مؤثری اجرایی نموده و هم در رعایت فاصله گذاری فیزیکی موفق عمل کردند.

اما طبقات اجتماعی پایین وضعیت متفاوتی را تجربه نمودند. سطح معیشتی ضعیف‌تر و شرایط نه چندان مطلوب اقتصادی این طبقه، سبب گردیده که اکثر اعضا این طبقه نیاز مبرم به کار و دستمزد روزانه داشته باشند و لذا عملا ماندن در خانه برای آنان مقدور نبوده است. همچنین آنان عموما در محلات شلوغ و پرتراکم ترسکونت و فعالیت داشته و لذا از امکان کمتری برای رعایت فاصله گذاری برخوردار بوده اند. از سوی دیگر اعضا این طبقه به دلیل برخورداری کمتر از وسایل نقلیه شخصی، عموما از وسایل نقلیه عمومی برای جابجایی استفاده می‌کنند که این خود خطر ابتلای آنان به بیماری را افزایش داده است.

عضویت در یک طبقه اجتماعی به معنای برخورداری از انگاره ها، دیدگاه‌ها و جهان بینی‌های مشترک، و نیز امکانات و توانش‌های نسبتا برابر با افرادی ست که از شرایط زیستی و تجربه‌های تقریبا مشابهی برخوردارند. این مساله سبب میشود که آنان در مواجهه با یک پدیده اجتماعی مانند کرونا رویکرد‌های نسبتا مشابهی را اتخاذ نمایند. به عنوان مثال اعضا طبقات بالا به دلیل برخورداری از سطح  آموزشی بالاتر، میتوانند درک بهتری از علائم بیماری نشان داده و روش‌های تخصصی تری را برای درمان جویی اتخاذ نمایند. از سوی دیگر عضویت در یک طبقه اجتماعی به معنای برخورداری یا محرومیت از پاره‌ای امکان‌ها و توانش­های ویژه است. به عنوان نمونه عضویت در طبقات پایین همراه خواهد بود با زندگی در محلات شلوغ‌تر و پرترددتر، استفاده بیشتر از وسایل نقلیه عمومی و.. که این خود خطر ابتلا به بیماری کرونا را افزایش می‌دهد.