بررسی ابعاد اجرای عملیات بازار باز

چکیده:

گروه علمی پژوهشی اقتصاد پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام، دومین جلسه راهبرد ایرانی با عنوان" بررسی ابعاد اجرای عملیات بازار باز در ایران"را در محل پژوهشکده برگزار کرد. در این نشست که با حضور سه تن از اساتید مدعو آقایان حسین درودیان، فروهر فردوسی، محمد نادعلی و با حضور شماری از کارشناسان برگزار شد، کارشناسان به تبادل نظر در خصوص شرایط، تحولات و چالش‌های سیاست گذاری بانک مرکزی و اجرای عملیات بازار باز پرداختند

مقدمه

گروه علمی پژوهشی اقتصاد پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام، دومین جلسه راهبرد ایرانی با عنوان" بررسی ابعاد اجرای عملیات بازار باز در ایران"را در محل پژوهشکده برگزار کرد. در این نشست که با حضور سه تن از اساتید مدعو آقایان حسین درودیان، فروهر فردوسی، محمد نادعلی و با حضور شماری از محققین و کارشناسان و صاحبنظران برگزار شد، اساتید و کارشناسان به تبادل نظر در خصوص شرایط، تحولات و چالش های سیاست گذاری بانک مرکزی و اجرای عملیات بازار باز پرداختند. خلاصه مباحث مطرح شده در این نشست در ادامه مورد اشاره قرار خواهد گرفت.

دکتر محمدنادعلی: حرکت به سوی استفاده از ابزارهای غیرمستقیم پولی در بانک مرکزی

بانک مرکزی به دنبال استفاده از ابزارهای غیرمستقیم پولی به جای استفاده از ابزارهای مستقیم پولی است. اینکار را با اجرای عملیات بازار باز میخواهد انجام دهد. این سیاست چند دهه ای است که در دنیا انجام می شود. بانک مرکزی از سال 1398 تازه شروع به اجرای عملیات بازار باز کرده است. دلیل این تاخیر هم نبود بازار بدهی و نبودن اوراق بدهی دولت است. الان که بازار بدهی مقداری عمق پیدا کرده است امکان اجرای عملیات بازار باز فراهم شده است که البته این شرط لازم است و شروط کافی دیگری نیز هست که باید به آن توجه شود.

هرچند شرایط برای اجرای عملیات بازار باز به صورت کامل فراهم نیست اما باید گام به گام به سوی اجرای آن پیش رفت. مهر ماه 97 شورای عالی سران سه قوه مجوز اجرای عملیات بازار باز را به بانک مرکزی داد. در ادامه دستورالعمل اجرای عملیات بازار باز در شورای پول و اعتبار تصویب شد و مبتنی بر آن برخی مقررات و دستورالعمل ها بازنگری و اصلاح شد. به عنوان مثال دستورالعمل بازار بین بانکی تغییر کرد. 

باید این نکته را تاکید کنم که عملیات بازار باز عمدتا روی بازار بین بانکی می نشیند. بانک مرکزی قرار است به مرور زمان عملیات بازار باز را اجرا کند و اضافه برداشت ها را وثیقه دار کند. وثیقه طبق دستورالمعل اوراقی است که خزانه داری منتشر کرده، به علاوه طلا و ارز. در ادامه کلاس‌های آموزشی برای کارمندان بانک‌ها، خزانه و بانک مرکزی برگزار شد تا نحوه اجرای این سیاست آموزش داده شد. همچنین به لحاظ فنی باید بازار سرمایه و بازار پولی به هم متصل شود که بانک مرکزی بتواند خرید و فروش اوراق را انجام دهد، این امکان برای بانک مرکزی فراهم شد و دو بازار به هم متصل شد.

در ادامه دالان و کریدر نرخ سود مشخص شد و کف و سقف این کریدر معین گردید. به لحاظ فقهی تلاش های زیادی با همکاری شورای فقهی بانک مرکزی برای حل مشکلات فقهی انجام شد.

دکتر فروهر فردوسی: خطر افزایش نرخ بهره و بدهی دولت در اجرای عملیات بازار باز

برای اجرای عملیات بازار باز به بازار بدهی نیاز داشتیم که اخیرا شکل گرفته است. سال 94 با تصویب قانون رفع موانع تولید میزان بدهی دولت به بخش های مختلف شفاف تر شد و تا قبل از آن تصور درستی از میزان بدهی دولت وجود نداشت. از سوی دیگر طلبکاران دولت به طرق مختلف بدهی های دولت را حساب می کردند و درک مشترکی بین بازیگران مختلف در مورد بدهی دولت و نحوه حساب آن وجود نداشت. آن قانون بستری را فراهم کرد که در وزارت اقتصاد مرکزی با عنوان مرکز مدیریت بدهی ها و دارایی های مالی عمومی شکل بگیرد و بدهی های دولت و شرکت های دولتی را احصا بکند. بعد از آن به سمت انتشار اوراق پیشرفتیم. تا سال گذشته این امکان برای بانک ها وجود نداشته که اوراق دولت را بخرند که این امکان به وجود آمد و امروز بازاری داریم که توانست جایگاه خوبی در جامعه پیدا کند و میتوانیم عملیات بازار باز را مبتنی بر آن انجام دهیم.

برای ما اهمیت بسیار زیادی دارد که عملیات بازار باز با موفقیت انجام شود و آثاری که مدنظر بود به خوبی به دست بیاید. از جمله این آثار، کنترل تورم به واسطه ابزار غیرمستقیم پولی عملیات بازار باز و همچنین توجه به این نکته که واگذاری دارایی های مالی ما اگر نرخ فزاینده ای به خود بگیرد می تواند آثار و تبعات بدی برای دولت به همراه داشته باشد و بنابراین کنترل نرخ سود و جلوگیری از افزایش زیاد آن، در اجرای عملیات بازار باز اهمیت بالایی پیدا می کند چرا که در این صورت دولت در بازپرداخت آن با مشکل روبه رو می شود. اگر هم دولت بخواهد اوراق را بغلتاند باید با اوراق بسیار بیشتری اینکار را انجام دهد و دچار بازی پونزی می شویم.

دکتر حسین درودیان: عملیات بازار باز نمیتواند مشکلات اقتصادی کشور از جمله تورم را حل کند!

توضیحاتی که دو بزرگوار فرمودند بحث های عملیاتی بازار باز بود و بنده قصد دارم مباحث اقتصادی آن را مطرح کنم. عملیات بازار باز با هدف کنترل نرخ بهره است و این ذیل همان گفتمان اقتصاد بازگشت به بازار است. در حقیقت بانک مرکزی سعی می کند از ابزارهای غیر مستقیم استفاده کند که مهم ترین آن کنترل و هدایت نرخ بهره است و سعی بر این است که محدودیتی نگذارد و سقف و کفی تعیین نشود. گفتمان بازگشت به بازار انعکاسش به لحاظ ابزاری می شود عملیات بازار باز و به لحاظ هدف می شود کنترل تورم. در این گفتمان عامل پول نباید دردسر ایجاد کند و اقتصاد خودش به سمت رشد می رود. در واقع تلاش بانک مرکزی این نیست که چیزی را بسازد بلکه تلاش می کند که خراب نکند و با عاملیت پول کار را به هم نریزد.

مسئله اصلی بانک مرکزی هدایت نرخ بهره است بنابراین عملیات بازار باز تدبیری برای حل مشکل بانک ها و دولت نیست بلکه یک سیاست اقتصاد کلانی برای کنترل نرخ تورم است. بنابراین عملیات بازار باز بیشتر یک رابطه بین دولت، بانک مرکزی و بانک ها خواهد بود و تاثیرات جدی نخواهد داشت.

مسئله اصلی در اقتصاد متغیرهای حقیقی تولید، اشتغال و سرمایه گذاری است در غیر این صورت هر تدبیری که روی بخش حقیقی تاثیر ندارد باید مورد سوال قرار گیرد. سیاست بازار باز به نظر می رسد نه از روی آسیب شناسی نظام بانکی و اقتصاد کلان کشور است بلکه بیشتر از این رو است که چون

سایر کشورهای دنیا و کشورهای پیشرفته این کار را انجام می دهند ما هم باید انجام بدهیم. من منکر برخی از مزیت ها و سودمندی های عملیات بازار نیستم بلکه نکته ام این است که بر اساس آسیب شناسی به آن نرسیده ایم و بنابراین آن انتظاراتی که ازش داریم محقق نمی شود و به نتایج مورد انتظار از جمله کنترل تورم نخواهیم رسید. دلیل آن هم این است که نوع تورم در ایران متفاوت است. تورم در ایران تورم فشار تقاضا نیست بلکه تورم فشار هزینه است. در واقع ما دچار تورم رکودی هستیم و از این رو عملیات بازار باز نمی تواند خیلی کار آمد باشد. آیا افزایش نرخ بهره در عملیات بازار باز برای کنترل تورم در ایران کارساز خواهد بود؟ این کار را از سال 92 به بعد تجربه کردیم و دیدیم که در بلندمدت تورم را افزایش می‌دهد. بنابراین عملیات بازار باز با توجه به شرایط اقتصاد ایران و نوع تورم خاص آن نه تنها کارساز نخواهد بود بلکه تاثیرات منفی روی تولید نیز می تواند داشته باشد.