بازار سرمایه در اقتصاد ایران؛ جایگاه، چالش‌ها و راهکار‌ها

دکتر محمدرضا صادقی مقدم

معاون سابق سازمان توسعه و سرمایه‌گذاری دانشگاه تهران و استاد دانشگاه تهران

• باید به سمتی برویم که بازار سرمایه همچون بازار پول و به‌موازات آن، در تأمین مالی فعالیت‌های اقتصادی نقش مؤثری ایفا کند.
• در برهه اخیر، نقش‌آفرینی بازار سرمایه بیشتر برای دولت بوده تا اقتصاد کشور. بازار سرمایه یک نکته مثبت دارد که می‌توان به‌جای بازار ارز آن را به‌عنوان گزینه‌ای جدید برای سرمایه‌گذاری مردم مطرح گردد.
• نکته منفی بازار سرمایه، تخصصی بودن آن است که برای مردم آسیب به همراه دارد. در این رابطه باید برای عامه مردم، تأکید بر سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در دستور کار قرار گیرد. اما دولت به جای آگاه سازی و آموزش مردم را به سرمایه گذاری مستقیم در بورس تشویق کرد.
• در شرایط کنونی، حتی در سطوح کلان حاکمیتی هم دانش کافی نسبت به این بازار وجود ندارد؛ دانش مالی برای هر وزیر مرتبط با اقتصاد که در بازار سرمایه حضور دارد، ضروری است؛ حتی وزیر نفت!
• دولت نباید در امور مربوط به بازار سرمایه دخالت کند؛ مثلاً سهم «شستا» مال دولت نیست که در رابطه با عرضه یا عدم عرضه آن تصمیم بگیرد. از طریق مکانیزم و ظرفیت بازار سرمایه می‌توان طرح‌های کلانی مانند فازهای پارس جنوبی را به‌راحتی تأمین مالی کرد. کافی است برای آن اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام تعریف نمود؛ اما این ظرفیت مورد غفلت واقع شده است.
• ترکیب شورای عالی بورس نیاز به اصلاح دارد و قابل دفاع نیست، مثلاً حضور نماینده اصناف در آن جایگاه و وجهی ندارد، جز اینکه تصمیم‌گیری‌ها را دچار خطا می‌کند.
• در رابطه با وضعیت کنونی بازار سرمایه و معیار رونق و توسعه‌یافتگی آن، باید گفت ماندگاری پول، اصلی مهم در بازار سرمایه است و به عدم مواجهه با ریزش یا جهش بازار منجر می‌شود که هنوز به آن دست نیافته‌ایم.
• زمانی بخش واقعی اقتصاد به‌طور مستقیم از ورود نقدینگی به بازار سرمایه، بهره‌مند می‌شد که به سمت بازار اولیه برود. این کار از طریق عرضه اولیه و افزایش سرمایه صورت می‌گیرد که موجب افزایش سرمایه گذاری و تولید میشود؛ اما اکنون دولت به این اصل توجه نمی‌کند.
• راه‌حل اصلی مسائل صنعت، در داخل خود صنعت نیست؛ بلکه در اقتصاد کشور است و راه‌حل اقتصاد کشور هم در حال حاضر دیگر در اقتصاد نیست؛ بلکه باید به مسئله دیپلماسی اقتصادی در ارتباط با همسایگان و کشورهای مشترک‌المنافع توجه ویژه داشت.
• تشکیل و تعمیق بازار بدهی به شرطی مؤثر و موفق خواهد بود که نرخ تورم منطقی و کوچک شود. می‌توان از بازار ثانویه به‌منظور تأمین مالی طرح‌های اقتصادی بهره برد.

• اقدامات لازم برای اثرگذاری بازار سرمایه برای آینده:

1. فرصت حضور جمع کثیر مردم را در آن غنیمت شمرده، برای رانده نشدن این جمعیت از بازار سرمایه تدابیر لازم اتخاذ شود.
2. با بهره‌گیری از ظرفیت حضور مردم در آن، از طریق سازوکارهایی مانند تأمین مالی جمعی (crowd funding) این حجم عظیم سرمایه به سمت طرح‌های مولد و اقتصادی رانده شود.
3. برای بهره‌گیری بهتر از این ظرفیت عظیم، صندوق‌های تخصصی سرمایه‌گذاری تشکیل شود.

• برای کاهش آسیب‌ها و مدیریت ریسک‌های موجود در بازار سرمایه کشور:

1. صندوق تثبیت و توسعه بازار (با هدف ایجاد ثبات در بازار سرمایه) تقویت و حجم آن متناسب با حجم فعلی بازار سرمایه شود؛ چراکه وظیفه اصلی حاکمیت در قبال این بازار، ثبات سازی است.
2. فرایند پذیرش شرکت‌ها اصلاح و بر تعدد گزینه‌های سرمایه‌گذاری در بازار افزوده شود.
3. به بازارها و شرکت‌های فنی (technical base) که فرایند پذیرش متفاوت و خاص خود را دارند،‌توجه ویژه صورت گیرد؛ مثلاً شرکت تِسلا در آمریکا که به تولید خودروهای برقی می‌پردازد، هرچند فعلاً زیان‌ده محسوب می‌شود، اما به علت آینده روشن این صنعت و این کشور، سرمایه‌گذاران بسیاری در آن سرمایه‌گذاری می‌کنند.