بررسی وضعیت زنان سرپرست خانوار

دوازدهمین نشست راهبرد ایرانی با موضوع « بررسی وضعیت زنان سرپرست خانوار» به همت گروه پژوهشی فرهنگی اجتماعی برگزار شد. در این نشست دکتر فاطمه عباسی مدیرکل دفتر توانمندسازی زنان و خانواده بهزیستی کشور، خانم مهندس مریم کارگر نجفی مشاور رئیس کمیته امداد امام خمینی (ره) در امور بانوان و آقای دکتر اکبر طالب پور دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا(س) به ارائه دیدگاه های خود پرداختند.

در ابتدای نشست دکتر محمد رحیمیان پژوهشگر گروه پژوهشی فرهنگی اجتماعی پژوهشکده تحقیقات راهبردی ضمن ارائه تعریف و دسته بندی زنان سرپرست خانوار در خصوص ضرورت برگزاری نشست به ایراد سخنرانی پرداختند.

این پژوهشگر اشاره کردند که زنان سرپرست خانوار به کسانی گفته می شود که مسئولیت تامین تمام یا بخشی از هزینه های زندگی یا نحوه ی هزینه کردن درآمدهای زندگی را بر عهده دارد. زنان سرپرست خانوار به چهار دسته تقسیم می شود 1- زنانی که همسرشان فوت کرده اند 2- زنانی که از همسرشان جدا شده اند 3- زنانی که همسرشان به هر دلیلی (بیماری، از کار افتادگی، زندان و...) قادر به تامین هزینه های زندگی نباشد و 4 – دختران مجردی که به سن تجرد قطعی رسیده اند.

آمارها حکایت از آن دارد که حدود 14 درصد از خانوارهای ایرانی را زنان سرپرست خانوار تشکیل می دهد. زنان سرپرست خانوار دارای مسائل و مشکلات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی هستند. به طور مثال زنان سرپرست خانوار در کنار نقش مادری، بایستی سایر نقش های یک سرپرست خانوار را بر عهده و به شکل مطلوب ایفا نماید. از طرف دیگر فرزند آن خانواده به طور شایسته مورد حمایت معنوی مادر قرار نمی گیرد و دچار مشکلات و آسیب های اجتماعی می شود که پیامدهای برای جامعه در پی دارد.

لذا به همت گروه پژوهشی فرهنگی-اجتماعی پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام تصمیم بر آن گرفته شد که موضوع وضعیت زنان سرپرست خانوار در قالب نشستی با حضور مسئولان و کارشناسان مورد ارزیابی و بررسی قرار گیرد.

مشروح نشست:

دکتر فاطمه عباسی: مدیرکل دفتر توانمندسازی زنان و خانواده بهزیستی کشور

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در قانون اساسی دو اصل 21 و 29 به موضوع زنان سرپرست خانوار پرداخته است. در این راستا سازمان بهزیستی کشور و نهاد کمیته امداد امام خمینی(ره) تشکیل شد. سازمان بهزیستی یکی از گروه های هدفی که دارد زنان سرپرست خانوار است. با توجه به اهمیت موضوع زنان سرپرست خانوار در سازمان بهزیستی دفتری جداگانه تحت عنوان دفتر توانمندسازی زنان و خانواده شکل گرفت. آمارهای رسمی حاکی از آن است که حدود 14 در صد از خانوارهای ایرانی را زنان سرپرست خانوار تشکیل می دهند که از این بین 4/8 درصد تحت پوشش سازمان بهزیستی قرار دارند. که این آمار حدود 250 هزار خانوار و در کل با فرزندان 581000 نفر می شود. 54 درصد زنان سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی در میانگین سنی 20تا 50 سال هستند. 45 درصد بالای 50 سال و حدود یک درصد هم زیر 20 سال هستند. 71 هزار نفر از زنان سرپرست خانوار همسرشان فوت کرده اند. 60 هزار نفر از همسرشان جدا شده اند. 65 هزار نفر همسر از کار افتاده دارند. حدود 5 هزار نفر دخترانی هستند که ازدواج نکرده اند. در خصوص تحصیلات زنان سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی حدود 85 درصد دیپلم و زیر دیپلم است و 15 درصد بالای دیپلم هستند.

به دلیل مسائل اقتصادی شاهد دگرگونی کمی و کیفی در ارائه خدمات به زنان سرپرست خانوار هستیم.

در طول سالیان اخیر به دلیل شرایط اقتصادی کشور شاهد دگرگونی کمی و کیفی زنان سرپرست خانوار هستیم. مبحث زنان سرپرست خانوار به عنوان یک پدیده اجتماعی به سمت معضل و آسیب اجتماعی می رود. در صورتی که در خصوص این پدیده سیاست گذاری صحیحی صورت نپذیرد می توان در ادامه مشکلات فراوانی را برای جامعه و زنان سرپرست خانوار ایجاد کند.

دفتر توانمندسازی زنان و خانواده سازمان بهزیستی برای گروه های هدف خود دو رویکرد حمایتی و توانمندسازی در نظر گرفته است. رویکرد حمایتی مختص به مستمری است که با توجه به بعد خانوار از 170 هزار تومان تا 590 هزار تومان تخصیص داده می شود. بحث هزینه تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان که تفاهم نامه با دانشگاه آزاد اسلامی که 80 درصد از هزینه را سازمان بهزیستی می دهد و 20 درصد هم دانشگاه آزاد تقبل می کند. یکی از اساسی ترین معضلات زنان سرپرست خانوار بحث مسکن و ودیعه مسکن است.

در رویکرد توانمندسازی با توجه به تفاهم نامه ای که با سازمان فنی و حرفه ای صورت پذیرفته، آموزش مهارت ها از طریق این سازمان انجام می شود. در صورتی که آموزش های شغلی از طریق سازمان فنی و حرفه ای صورت پذیرد مدرکی به زنان سرپرست خانوار ارائه می شود و سازمان بهزیستی نیز مبلغی بلاعوض که حدود 15 میلیون تومان است در اختیار این گروه هدف خود قرار می دهد. در مدل دیگر با عنوان طرح تامین مالی خرد با رویکرد بانکداری پیوندی که تفاهم نامه ای با بانک کشاورزی صورت گرفته است که زنان سرپرست خانوار اگر ضامنی نداشته باشند طبق این تفاهم نامه می توانند مشکل ضامن خود را حل کنند. در صورتی که زنان سرپرست خانوار ازدواج مجدد داشته باشد از چرخه حمایتی مستمری خارج می شوند ولی از آنجا که توانایی پرداخت بیمه خود را ندارند بیمه این گروه هدف توسط سازمان بهزیستی ادامه پیدا می کند.

مهندس مریم کارگر نجفی: مشاور رئیس کمیته امداد در امور بانوان

مقام معظم رهبری در فرمایشات خود اشاره کرده اند که مسئله زن از مسئله خانواده قابل تفکیک نیست. اگر کسی بخواهد مسئله زن را جدا از خانواده بحث کند دچار اختلال در فهم و در تشخیص علاج خواهد شد. این دو را باید در کنار هم دید.

مبنا و برنامه ریزی کمیته امداد امام خمینی(ره)، زنان و خانواده است.

بر این اساس مبنا و برنامه ریزی کمیته امداد امام خمینی(ره)، خانواده است. از جمله طرح اکرام ایتام، سالمندان، طرح بازگشت به خانواده. طبق آمار معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری حدود 50 درصد از کل آمار زنان سرپرست خانوار تحت پوشش هیچ گونه سازمان حمایتی نیستند. امور بانوان در کمیته امداد در 4 بهمن 1398 ایجاد شد. از بین یک میلیون و پانصد هزار نفر افرادی که تحت پوشش کمیته امداد هستند حدود 967 هزار نفر زنان هستند. که این آمار حدود 63 درصد می شود. از کل 1500000 نفر حدود 50 درصد بالای 61 سال هستند. حدود 54 درصد شهری و مابقی روستایی و عشایر هستند. 7 درصد از زنان تحت پوشش ما دارای بیمه اجتماعی و 11 درصد هم مستاجر هستند.

از جمله اقداماتی کمیته امداد در شرایط ویروس کرونا برای گروه های هدف خود داشته می توان به بسته پیشگیری از ابتلا به ویروس کرونا به مبلغ 95 میلیارد تومان که هزینه گردید، اشاره کرد. 30 میلیارد تومان که از طرف بنیاد مستضعفان برای بیماران صعب العلاج اهدا و توزیع گردید. 17 میلیارد تومان از اعتبارات خود کمیته امداد برای این گروه ها در نظر گرفته شد. 2500 بسته حمایتی در بین گروه های هدف خود توزیع گردید. 40 میلیارد تومان اهدایی بنیاد مستضعفان برای حواشی شهرها و نیازمندان توزیع گردید. در سال 1399 اگر سرپرست خانوار در اثر کرونا فوت کرد مبلغ ده میلیون تومان بلاعوض به خانواده و اگر یکی از اعضای خانواده فوت کند پنج میلیون تومان مبلغ بلاعوض داده شده است. حدود 14 هزار تبلت در اختیار خانواده های تحت پوشش بهزیستی قرار داده شد. بخش اعظمی از زنان سرپرست خانوار که خیاط بودند کارهای خود را تبدیل به تولید ماسک کردند. در سه سال 96، 97، 98حدود 450 هزار به طرح توانمندسازی زنان اختصاص پیدا کرده است. نصب مولدهای خورشیدی برای گروه های هدف کمیته امداد درآمدهای خوبی داشته است. سقف وام های که برای زنان سرپرست خانوار ارائه شده حدود 50 میلیون تومان بوده است. بخش عمده زنان سرپرست خانوار کمیته امداد در استان تهران و البرز حضور دارند.

دکتر اکبر طالب پور: عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه الزهرا(س)

یکی از نظریه پردازهای حوزه توانمندسازی زنان، خانم لانگه است. خانم لانگه اشاره می کنند اگر بخواهیم یک زن را به توانمندی برسانیم باید به پنج مولفه توجه کنیم:

1- رفاه: بر اساس مرکز آمار ایران حدود 5100000 هزار نفر زن بیوه یا مطلقه وجود دارد در حالی که همین آمار برای مردان حدود یک میلیون نفر است که این یک گپی را نشان می دهد که در واقع شانس ازدواج مجدد در بین مردان در مقایسه با زنان بیشتر است. 2- دسترسی به تسهیلاتی: وقتی ما حدود 80 درصد شهریه دانشجویان دانشگاه آزاد را پرداخت می کنیم برای افراد تحت پوشش بسیار راحت است و هیچ گونه تلاشی نمی کنند و ما می رسیم به نظریه دیوید مک کللند که اشاره می کند که ایستارها را ما خود بوجود می آوریم و افراد را تنبل می کنیم. که این امر موجب بوجود آمدن افراد ضعیف می شود. 3- آگاهی زنان: آگاهی نسبت به آن چیزی که هستند و آگاهی نسبت به آن چیزی که می خواهند باشند. آگاهی و اطلاعاتی که نسبت به حقوق اولیه خود باید بدست آورند. 4- مشارکت: به جای آنکه ما به زنان مستمری مستقیم بدهیم از آنها بخواهیم در امور و کارهای مختلف سهیم و مشارکت داشته باشید. 5 – کنترل: هر منطقه و محلی که تعداد زنان سرپرست خانوار زیاد باشد آن را کنترل و مدیریت کنیم. وقتی متوجه می شویم که بیشترین آمار زنان سرپرست خانوار در تهران و البرز وجود دارد نظریه داغ ننگ تداعی می شود که اشاره می کند این افراد به خاطر مسائل فرهنگی و انگ طلاق گرفته شده از شهرهای ایران و محل سکونت خود فرار کرده اند و به شهرهای اطراف تهران پناه آورده اند.

یکی از ضعف های حوزه زنان سرپرست خانوار بحث موازی کاری سازمان هاست.

حدود سه میلیون نفر خانوار زن سرپرست داریم. سالیانه 6 درصد به زنان سرپرست خانوار اضافه می شود. آمارهای ازدواج نشان می دهد که در سال 1398 حدود 530 هزار نفر ازدواج و حدود 175 هزار نفر طلاق داریم. حدود 12 هزار نفر از طلاق ها در مناطق روستایی صورت پذیرفته است. که احتمالاً تعداد زیادی از این افراد در سال های بعد تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی قرار خواهند گرفت. با این نتایج بایستی یکسری اقدامات صورت گیرد که از گروه های هدف بعدی کاهش جلوگیری به عمل آید. یکی از ضعف های حوزه زنان سرپرست خانوار بحث موازی کاری سازمان هاست. اگر یک سازمان مجزا وجود داشته باشد اقدامات، خدمات و حمایت های که ارائه می شود یکپارچه، مشخص و منظم خواهد بود.