برگزاری رویداد استراتژیک(4)

رویداد استراتژیک 4 با موضوع «ناآرامی در عراق، انسداد حکمرانی و مداخلات خارجی» توسط پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام و با همکاری اندیشکده مطالعات حاکمیت و روابط بین الملل و مرکز مطالعات بین المللی دانشگاه تهران با حضور و سخنرانی: دکترمحمدصادق کوشکی،عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و دکتر حمیدرضا اسلامی ،کارشناس مسائل سیاسی عراق و دکتر هادی معصومی پژوهشگر و کارشناس مسائل عراق در محل دانشکده حقوق و علوم سیاسی، برگزار گردید.

حمیدرضا اسلامی با اشاره به وضعیت کنونی در عراق اظهار کرد: مردم در این کشور از وقوع اصلاحات ناامید شده‌اند و تصور بر آن دارند که عزم جدی برای اصلاحات وجود ندارد.

وی با بیان این‌که «اعتراضات مردمی در عراق مسبوق به سابقه است»، به مقایسه اعتراضات در سال 2015 و 2019 در این کشور اشاره کرد و افزود: در اعتراضات 2015 کانون اعتراضات بسته بود و این اعتراضات ابتدا از استان‌های جنوبی شروع شد و سپس به شهرهایی چون بغداد رسید ولی در سال 2019 این اعتراضات از بغداد آغاز شده سپس به مناطق میانی عراق کشیده شد و اکنون شاهد گسترش حجم اعتراضات در مناطق جنوبی هستیم.

وی با بیان این‌که «میزان خشونت در اعتراضات پیشین کمتر از دوران کنونی بود» در بخشی از صحبت‌های خود در پاسخ به این سوال که چرا در حال حاضر شاهد تمرکز اعتراضات در مناطق اهل سنت نیستیم و نوعی انفعال در ارتباط با مسائل کنونی عراق در این مناطق شاهد هستیم، اظهار کرد: مردم اهل سنت در عراق می‌دانند که اگر وضعیت اعتراضات شیعیان در این کشور به وقوع بپیوندد برنده اصلی این اعتراضات آن‌ها خواهند بود. چرا که معادلات کنونی در عراق که به سود آن‌ها نیست تغییر خواهد کرد و وضعیت آن‌ها نسبت به قبل بهتر خواهد شد.

وی با بیان این‌که «البته اکراد (کردها) نگرانی‌هایی را در مورد این اعتراضات دارند»، اظهار کرد: در قانون اساسی فعلی عراق امتیازهای خوبی به آن‌ها داده شده است و اکنون آن‌ها نگران این هستند که اگر روند در عراق تغییر کند مطالبات آن‌ها چه خواهد شد.

اسلامی که سال‌ها سابقه فعالیت در عراق را نیز دارد در ادامه صحبت‌های خود با بیان این‌که «ما در عراق با دو جریان ایران گریز و ایران ستیز روبرو هستیم»، گفت: بعضا جریان ایران ستیز ما را در عراق در کنار آمریکایی‌ها قرار می‌دهد و ما را اشغالگر می‌داند.

وی همچنین با بیان این‌ اعتقاد که «ما در زمینه دیپلماسی عمومی در عراق ضعیف عمل کرده‌ایم و نتوانستیم با مردم در کف خیابان‌های عراق ارتباط بگیریم» اظهار کرد: انجام فعالیت‌های اقتصادی مشترک با دولت عراق و شرکت‌های خصوصی این کشور می‌تواند زمینه مناسبی را برای ارتباط گیری هر چه بیشتر با مردم این کشور فراهم کند. ما نباید فقط به ارتباط گیری با احزاب و گروه‌های سیاسی در عراق بسنده کنیم.

در ادامه این برنامه هادی معصومی پژوهشگر و کارشناس مسائل عراق نیز با بیان این‌که «ساختار سیاسی عراق بر اساس یک نیاز امنیتی تدوین شده و امنیت محور است»، اظهار کرد: این موضوع در مواردی مانع توسعه اقتصادی در این کشور شده و این مسئله را تحت تاثیر قرار گرفته است.

وی همچنین به آن‌چه ساختار قبیله گرایی و خویشاوند سالاری در عراق خواند، اشاره کرد و گفت:‌ یکی دیگر از موارد قابل توجه در تحلیل مسائل عراق اشاره به نفوذ اشغالگران در ساختار حکومتی عراق است. متاسفانه ساختار حکومتی در عراق با اعمال نفوذ آمریکایی‌ها به نحوی ایجاد شده که امکان تحقق اصلاح و مبارزه با فساد را سخت کرده است.

وی همچنین به تضاد ساختار منافع ملی عراق با منافع کشورهای حاشیه خلیج فارس اشاره کرد و گفت: این کشورها رشد چین و عراق را یک تهدید استراتژیک می‌داند و در واقع به نظر می‌رسد که کشوری که به واقع می‌خواهد عراق رشد کند ایران است البته به شرطی که مثل زمان صدام به تهدیدی علیه ایران تبدیل نشود.

این کارشناس مسائل عراق با بیان این‌که «در چهار دهه گذشته زیرساخت‌های اقتصادی عراق از بین رفته است» به بزرگ بودن دولت در این کشور اشاره کرد و گفت:‌ در حال حاضر حدود 60 درصد از بودجه عراق فقط صرف پرداخت حقوق کارمندان می‌شود و این یک معضل بزرگ است.

وی همچنین به اقتصاد تک محصولی عراق و وابستگی آن به نفت اشاره کرد و گفت: این موضوع در کنار تولیدی نبودن اقتصاد این کشور و حاکمیت اقتصاد رانتی و دلالی باعث افزایش مشکلات در این کشور شده است.

معصومی همچنین در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان این‌که «جریان بعث همچنان در بخش میانی مدیریت ساختار حکومتی عراق به ویژه حوزه امنیتی و دفاعی آن‌ها نفوذ دارد» افزود: شاهد خشمی متراکم در عراق هستیم و این خشم واقعی است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت.

وی با بیان این‌که «با توجه به وضعیت کنونی به نظر می‌رسد که راهکار برای وضعیت کنونی ایجاد یک نظام هرمی سیاسی با دوزی از پدرسالاری است»، گفت: دعوا در حال حاضر در خیابان‌های عراق این است که دیکتاتور چه کسی است. چنانکه برخی از اقشار در عراق می‌گویند ما یک صدام حلال می‌خواهیم.

معصومی همچنین در این نشست به مانند دیگر سخنرانان حاضر با انتقاد از برخی از رویکردهای ایران در ارتباط با موضوع عراق ابراز عقیده کرد: ما در این سال‌ها بیشتر تلاش کرده‌ایم با احزاب و گروه‌های سیاسی در عراق ارتباط بگیریم. گروه‌هایی که بعضا رفتار طلبکارانه نیز با ما داشته‌اند در حالی‌که ما باید بیشتر با مردم عراق در تماس باشیم و داشتن صرفا رویکرد مذهبی نسبت به عراق و یا تعامل با احزاب و گروه‌های سیاسی در این کشور کافی نیست. ما باید پروژه‌های اقتصادی بین دو کشور تعریف کنیم چنانکه این پروژه‌ها به نفع مردم دو کشور باشد و در واقع از طریق اقتصاد سیاسی نفوذ خود در این منطقه را گسترش دهیم.

محمدصادق کوشکی در بخشی از صحبت‌های خود با اشاره به تفاوت‌های دولت عادل المهدی با دولت‌های پیشین عراق از جمله نوری مالکی و حیدر عبادی افزود: غربی ها در بیان علت اعتراضات در عراق می‌گویند مردم به خاطر مشکلات اقتصادی و فساد خونشان به جوش آمده است. در حالیکه باید گفت فشارها در دولت عادل المهدی کمتر از دوران عبادی و مالکی است.

وی با بیان این‌که «برخی از تحلیل‌ها مبنی بر این‌که اعتراضات اخیر در عراق ناشی از بحران معیشت است برای من قابل فهم نیست؛ چراکه وضعیت در عراق کنونی بهتر از دوران افرادی چون نوری مالکی و حیدر عبادی است» ادامه داد: در دولت‌های قبلی مهمترین خواسته مردم آرامش و امنیت بود. موضوعی که در این کشور وجود نداشت ولی اکنون شاهد آرامش در این منطقه هستیم و از انفجارات و عملیات‌های تروریستی قبل خبری نیست.

این استاد دانشگاه با اعتقاد بر این‌که «اولین و جدی‌ترین مخالف تحقق رشد و ثبات در عراق عربستان است»، ادامه داد: اگر عراق بتواند در حوزه اقتصادی و سیاسی به یک ثبات نسبی دست پیدا کند این بزرگترین چالش برای عربستان خواهد بود. چراکه؛ سعودی‌ها نگران این هستند که مردم کشورشان الگویی چون عراق را مطالبه کند.

کوشکی خاطرنشان کرد: در حال حاضر سطحی از ماکسیمم دموکراسی در عراق حاکم است و اگر ثبات اقتصادی و توسعه نیز در این کشور حاکم شود آن موقع مردم عربستان نگاه می‌کنند که در کشور همسایه شمالی‌شان رشد و ثبات سیاسی و اقتصادی وجود دارد ولی در کشور آن‌ها حتی یک پارلمان نیز به صورت نمادین وجود ندارد. بر همین اساس باید گفت بزرگترین دشمن تحقق دموکراسی در عراق کشورهایی چون عربسان و امارات هستند و در همین چهارچوب در حال حاضر بیشترین هزینه را برای ایجاد ناامنی در این کشور می‌کند.

وی با بیان این‌که «انجام اعتراضات مردمی در عراق فقط معطوف به وضعیت کنونی نیست»، اظهار کرد: در دوران حاکمیت داعش در بخش‌هایی از عراق شاهد اعتراضات شدیدتری در عراق بودیم. چنانکه معترضان که بیشتر طرفداران مقتدا صدر بودند وارد پارلمان عراق شدند و تلاش داشتند که آسیب‌هایی را به این مکان وارد کنند و آنها همچنین برای ورود به منطقه سبز بغداد تلاش‌هایی را انجام دادند. در آن مقطع معترضان شعارهای بسیار تندی علیه قاسم سلیمانی و ایران دادند ولی این راهپیمایی و اعتراضات در فضای مجازی انعکاس چندانی نداد. شعارهایی که آنها در آن مقطع علیه ایران می‌دادند شدیدتر از شعارهای کنونی بود ولی همانطور که گفتم انعکاس چندانی نداشت ولی اعتراضات اخیر که به شدت اعتراضات قبل نیست به شدت از سوی رسانه‌های عربی بازتاب داده می‌شود و این رسانه‌ها حساسیت ویژه‌ای برای انعکاس این اعتراضات دارد.

این کارشناس مسائل سیاسی به آن‌چه ناکارآمدی سیستم حکومتی عراق خواند، اشاره کرد و افزود: جمعیت عراق حدود 35 میلیون نفر است که بیش از هفت میلیون نفر آن‌ها حقوق بگیر دولت هستند یعنی عراق نصف جمعیت ایران را دارد ولی دو برابر ایران کارمند دارد و این باعث ناکارآمدی دولت در این کشور شده و علت همه این مسائل به این خاطر است که ساختار و قانون اساسی این کشور علیل خلق شده است.

کوشکی در این نشست در پاسخ به سوالی مبنی بر این‌که به نظر وی بازیگردان اصلی اعتراضات در عراق چه کسانی هستند؟ اظهار کرد: آمریکایی‌ها با حضور در عراق تلاش کردند که از این حضور استفاده حداکثری بکنند و در واقع به قول خودشان درختی را آماده کردند ولی وقتی آن را تکان دادند میوه آن در دامن ایران افتاد. در واقع عده‌ای در جریان حضور آمریکا در عراق و حوادث پس از آن دولت واشنگتن را بازنده ماجرا و ایران را برنده ماجرا می‌دانند و آن‌ها معتقدند ایران محصولی که ناشی از اقدامات آمریکایی‌ها بود را برداشت کرد.

وی ادامه داد: آمریکایی‌ها بعد از برگزار شدن سه دوره انتخابات کلان در عراق به این نتیجه رسیده‌اند که با ساختار فعلی در عراق نمی‌توانند دولت مورد نظر خود را در این کشور بر روی کار بیاورند و در واقع امکان به قدرت رسیدن یک دولت دموکراتیک غرب گرا وجود ندارد. با توجه به این موضوع در حال حاضر گزینه مطلوب آمریکایی‌ها برای عراق وقوع کودتای نظامی یا کودتای برآمده از جنگ داخلی در این کشور است. چنانکه فردی مانند ساعدی که رابطه خوبی با سعودی‌ها و آمریکایی‌ها دارد بر روی کار بیاید.

این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که چرا اعتراضات بیشتر در مناطق شیعه نشین در حال وقوع است و در مناطق سنی نشین این اعتراضات چندان شدت ندارد به وضعیت برخی از مناطق سنی نشین از جمله موصل اشاره کرد و گفت: مردم در موصل سقفی برای زندگی ندارند، چه برسد شغل. بنابراین اگر اعتراضات کنونی در عراق طبیعی بود این اعتراضات باید در مناطقی چون فلوجه و موصل از شدت بیشتری برخوردار می‌شد و مرکز اعتراضات مناطقی چون آنجا بود؛ چرا که آن‌ها شاکی‌تر از مردم استان‌های جنوبی هستند.

کوشکی با اعتقاد بر این‌که «اعتراضات کنونی در عراق مصنوعی است و واقعی نیست» ادامه داد: بر اساس آن‌چه که گفته شد اگر این اعتراضات واقعی بود در مناطقی مانند موصل که وضعیت اقتصادی به خاطر حمله داعش بدتر از استان‌های جنوبی است می‌بایست شدت بیشتری داشت؛ چرا که به قول خودشان دولت نیز رسما آنها را رها کرده است.

وی ادامه داد: کسانی که در پشت این اعتراضات هستند می‌خواهند دولت شیعه در عراق توسط شیعیان سرکوب شود. در واقع آن‌ها می‌خواهند یک جنگ داخلی در بین شیعیان ایجاد کنند که بر اساس این جنگ توان شیعه از بین برود و آن‌ها در نهایت تن به حاکمیت دیکتاتوری بدهند که به عنوان میانجی بخواهد در عراق حکومت کند.

این استاد دانشگاه همچنین در پاسخ به سوال دیگری در ارتباط با نقش ایران در عراق اظهار کرد: در مورد ایران در عراق آنچنان مبالغه شده است که بعضا خودمان نیز این مبالغه باورمان شده است و تصور می‌کنیم که ما قدرت مایشاء در عراق هستیم ولی واقعیت بیرونی این‌گونه نیست.

وی با بیان این‌که «در حال حاضر بانک مرکزی عراق کاملا در دست آمریکایی‌هاست و آمریکایی‌ها از یک کاپیتولاسیون خاص در عراق برخوردار هستند» ادامه داد: چنانکه مقامات عراقی نمی‌دانند که در فلان پایگاه آمریکا در این کشور چه کسانی وارد می‌شوند و چه کسانی خارج می‌شوند. در واقع اطلاعی ندارند که در پایگاه‌های آمریکا در عراق چه خبر است؟

کوشکی با اعتقاد بر این‌که «آمریکایی‌ها در عراق فعال مایشاء هستند» افزود: سفارت آمریکا در عراق بزرگترین سفارتخانه در جهان است و حتی می‌توان گفت یک دولت در عراق است.

وی با بیان این‌که «تقریبا یک سوم پول نفت عراق را آمریکایی‌ها بر می‌دارند» ادامه داد: بر اساس ثبت‌های واقعی بازیگر واقعی در این کشور آمریکاست و این‌که عده‌ای می‌گویند ایران میوه آمریکایی‌ها در عراق را برداشته است به این خاطر است که آمریکایی‌ها می‌خواستند بهره برداری حداکثری از عراق داشته باشند ولی این موضوع محقق نشد.

کوشکی همچنین به سرمایه گذاری ترکیه در عراق اشاره کرد و گفت: باور غلط ما این است که ما در عراق همه کاره‌ایم و به این نگاه باید نقد جدی وارد کرد. نگاه ما به عراق رئال نیست و ما نسبت خود را با عراق نمی‌شناسیم. ما هنوز نمی‌دانیم عراق برای ما یعنی چی؟ و آنچه که بر ذهن مسئولان ما در مورد عراق حاکم است مبتنی بر واقعیت نیست مبتنی بر تحولات در کف خیابان‌های این کشور نیست.

کوشکی با تاکید بر این‌که «ما باید اقدام به سرمایه گذاری اقتصادی در عراق بکنیم» افزود: حضور واقعی ما در عراق باید حضور اقتصادی باشد و این حضور باعث می‌شود که طرفداران واقعی بیشتری داشته باشیم؛ در حالی‌که ما متاسفانه صرفا به ارتباط با برخی از احزاب و گروه‌های سیاسی در این کشور بسنده کرده‌ایم.