همکاری سیاسی، اقتصادی و امنیتی هند با طرح فشار حداکثری ترامپ

در سطح سیاست خارجی و روابط دو جانبه با وجود تحریم‌های ایالات‌متحده و فشاری که از این طریق روی هند می­آورد، فرصت و ظرفیت گسترش روابط ایران با هند را می­کاهد. در این راستا، گروه سیاست خارجی پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام مصاحبه تخصصی با عنوان «همکاری سیاسی، اقتصادی و امنیتی هند با طرح فشار حداکثری ترامپ» در تاریخ تیر ماه 1399 با حضور دکتر نوذر شفیعی، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان برگزار کرد. اهم اظهارات این گفتگو در ادامه می ­آید:

• رابطه امریکا و هند تقریباً از سال 1990 به بعد دستخوش تحولاتی اساسی شد. علت اصلی این تحول هم در روابط هند با امریکا که اصطلاحاً می‌گویند از بیگانگی به سمت دوستی حرکت کرد، فروپاشی شوروی بود، هم‌زمان سه دیدگاه را در هند در مقابل یکدیگر قرار گرفتند.

• • دیدگاه اخلاق‌گرایی یا نهروییسم با تأکید بر ادامه سیاست عدم تعهد، معتقد بود که هند یک کشور اخلاقی است و باید به صورت یک مدل و سمبل در عرصه بین‌المللی ظاهر شود.
  • هند باید از دنده چپ تاریخ (سوسیالیسم) بیدار شود بر دهنده راست (نئولیبرالیسم) برای دستیابی به توسعه اقتصادی به دور از حساسیت‌های نظامی بچرخد.
  • نو رئالیست (استراتژیک‌ها)؛ هند با توجه به جمعیت و وسعت، ذاتاً استعداد تبدیل‌شدن به یک قدرت بزرگ را دارد و ما باید در این مسیر حرکت کنیم.

• البته آنچه در عمل دارد اتفاق ‌افتاد این بود که یعنی هند باید هم ملاحظات سطح بین‌المللی یا قطبیت را در نظر بگیرد و هم ملاحظات داخلی خودش را (روابط هند با ایران در این چارچوب قابل توضیح هست).
• از سال 2000 که حزب بی جی پی قدرت را به دست گرفت سعی کرد رویکرد تبدیل شدن به قدرت جهانی را با رشد و توسعه اقتصادی، قدرت هسته­ای در بخش نظامی و درخواست عضویت در شورای امنیت در بخش سیاسی دنبال می کنند.
• در این چارچوب هند و امریکا یکدیگر را به عنوان دوست به رسمیت شناختند. هند محور اصلی سیاست بازتوازن در آسیا، یا سیاست محور- آسیایی  اوباما است که توسط آقای ترامپ هم دنبال می‌شود. بنابراین به همان میزان که امریکا به هند برای توازن در مقابل چین نیاز دارد، هند هم به همکاری ایالات متحده امریکا برای ایجاد موازنه در مقابل چین نیاز دارد.
• پس هند؛
  • از عدم تعهد فاصله گرفته، دیگر کشوری اخلاق‌گرا نیست.
  • به سمت اتحاد با کشورهای مختلف هم فعلاً پیش نمی‌رود، چون اگر به سمت کشورهای مختلف پیش برود (یعنی به سمت اتحاد پیش برود) حساسیت‌هایی را به وجود می‌آورد که فعلاً نمی‌خواهد این حساسیت‌ها را به وجود بیاورد.
  • امریکا را به عنوان یک شریک استراتژیک انتخاب کرده.

• در سطح منطقه‌ای هند؛
  • با شورای همکاری خلیج‌فارس رابطه بسیار حسنه و نزدیکی دارد؛
  • با اسرائیل رابطه بسیار حسنه و نزدیکی دارد.
• با این حال بر اساس استراتژی «توازن گریزان»، هند ناچار است اسرائیل را حفظ کند، عربستان، امارات، امریکا، ایران و حتی چین را هم حفظ کند؛ یعنی دائم با همه این‌ها عین یک پاندول در ارتباط و تعامل باشد.
  • معیار هند در برقراری رابطه با کشورها؛
  • دروازه چه منطقه‌ای است؛ یعنی در آن منطقه چقدر استراتژیک است.
• با توجه به اینکه هند یک اقتصاد در حال رشدی دارم تا چه حد می‌تواند در تأمین انرژی مؤثر باشد.
• تا چه حد ثروتمند است، می‌توانم سرمایه جلب کنم برای خودم و می‌توانم در آنجا سرمایه‌گذاری کنم؛ تا چه حد بازاری سودمند است؟
• به‌رغم تعارض منافعی که جمهوری اسلامی ممکن است با امریکا و به‌تبع آن با هند داشته باشد، در رقابت‌های منطقه‌ای هند و امریکا به ایران خیلی نیاز دارند به خصوص در چابهار برای مهار چین؛ به همین دلیل هست آمریکا هندی‌ها را تشویق می‌کند که در چابهار با ایران کار کنید.
• جمهوری اسلامی ایران خیلی نباید به روابط با هند امیدوار باشد؛ هند کشوری است که امریکا را انتخاب کرده، ملاحظات اساسی‌اش ایالات‌متحده امریکاست، در حاشیه‌ این روابط اگر نفع فاحشی وجود داشته باشد با ایران کار خواهد کرد؛ در روابط ما با هند، هند تعیین‌کننده است.
• امریکا در پشت هند وارد سازمان همکاری شانگهای شده، وارد آسیای مرکزی شده و از این طریق روی تصمیم‌گیری‌‌ها، روی تحولات منطقه تأثیر می‌گذارد بدون اینکه خودش حضور داشته باشد.
• ایران با سیاست خارجی غالبی که دارد (نه سیاست خارجی آقای روحانی)، اتوماتیک ‌وار در مقابل امریکا، ‌اروپا و هند قرار می­گیرد به همین دلیل است که هند و ژاپن را غرب سیاسی می­گویند.
• هند سرمایه گذاری در چابهار را یک فرصت اقتصادی نمی‌داند، بلکه آن را گسترش قلمرو به سطح دریاها می‌داند، هند این را گسترش نفوذش به خلیج فارس می‌داند، در آن جرگه بازی بزرگ آن را می‌داند.