توسعه دریامحور و گردشگری ساحلی جمهوری اسلامی

جمهوری اسلامی ایران با داشتن بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر خط ساحلی سرزمینی و جزایر متعدد و با قرار گرفتن در کنار خلیج-فارس، دریای عمان و دریای خزر به عنوان کانون ذخیره¬گاه اصلی انرژی جهان و موقعیت ژئوپلتیک مناسب برای نقش-آفرینی به عنوان یکی از مهمترین کریدور‌های شمال- جنوب در منطقه جنوب غرب آسیا، همچنین توان بالای تولید غذا‌های دریایی به¬منظور دستیابی به امنیت غذایی پایدار و دسترسی به آب¬های آزاد و ظرفیت اشتغال¬زایی بالا است. همچنین، با توجه به سابقه حضور تاریخی در عرصه دریا، توانمندی‌های فنی و سرمایه غنی فرهنگی و نیروی انسانی تحصیلکرده و همچنین جایگاه مناسب علوم و فناوری¬های مرتبط با دریا در اولویت‌های نقشه جامع علمی کشور، می¬تواند اساس اقتدار خود را بر پایه توسعه دریایی بنا کند. با وجوداین مواهب، اما آن‌گونه که شایسته است، از مزایا و فرصت‌های ناشی از ظرفیت گردشگری به‌ویژه در مناطق ساحلی، بهره¬برداری نکرده است درحالی‌که همسایه غربی آن (ترکیه)، دراین‌خصوص به‌خوبی برنامه¬ریزی و اقدام نموده است.
اقتصاد ایران تقریباً مشابه وضعیت اقتصاد ترکیه است و با وجود بحران‌های اقتصادی و تورم بالا و کاهش چشمگیر ارزش ریال نسبت به دلار که منجر به تبدیل‌شدن ایران به یکی از ارزان‌ترین کشور‌های جهان شده، اما میزان ورود گردشگران خارجی به ایران نسبت به ترکیه به‌هیچ‌عنوان قابل‌مقایسه نیست. حتی پس از رفع محدودیت‌های کرونا، ایران بسیاری از گردشگران سابق خود را ازدست‌داده و اکنون ترکیه مقصد اول بسیاری از این گردشگران شده است. اینکه چگونه همسایه غربی، توانست به قطب گردشگری جهان تبدیل شود و خود را در ۱۰ مقصد برتر جهان جای دهد و با وجود وقوع بحران اقتصادی، صنعت گردشگری این کشور، نه‌تن‌ها باقدرت به راه خود ادامه می دهد، بلکه نجات‌دهنده اقتصاد این کشور برای رهایی از بحران محسوب می‌شود؛ ریشه در اقدامات و سیاست‌گذاری‌های متعددی دارد که ایران در انجام آن‌ها تاکنون موفق نبوده است.
همسایه غربی، ابتدا به منظور تدوین رویکرد‌های ویژه جهت برنامه ریزی در حوزه گردشگری، به تنظیم سیاست و استراتژی یکپارچه با رویکرد‌های کاربردی مبتنی بر گردشگری اقدام کرد و توانست ساختار منفی مناطق در سواحل مدیترانه، توسعه شهری مختل شده در مناطق ساحلی مجاور و کمبود زیرساخت‌ها و مشکلات زیست‌محیطی را به یک وضعیت مطلوب و مثبت تبدیل کند.

استراتژی‌های گردشگری این کشور، در سال ۲۰۰۷ با شعار «پیش به‌سوی ترکیه¬ای شادتر در صدمین سال پایه‌گذاری جمهوری‌مان» تدوین گردید. این برنامه که با هدف «تدوین یک برنامه جامع متضمن توسعه پایدار و سالم بخش گردشگری» تهیه شد، شامل ۱۶ استراتژی جهت توسعه گردشگری ترکیه تا سال ۲۰۲۳ در بخش¬های مختلف است، شامل: ۱. برنامه‌ریزی؛ ۲. سرمایه‌گذاری؛ ۳. سازمان؛ ۴. گردشگری داخلی؛ ۵. تحقیق و توسعه؛ ۶. حمل‌ونقل و زیرساخت؛ ۷. بازاریابی و ترفیع؛ ۸. آموزش؛ ۹. کیفیت خدمات؛ ۱۰. برندسازی شهر؛ ۱۱. متنوع‌سازی گردشگری؛ ۱۲. بازسازی و احیاء مناطق گردشگری؛ ۱۳. مناطق توسعه گردشگری؛ ۱۴. کریدور‌های ویژه توسعه گردشگری؛ ۱۵. شهر‌های گردشگری؛ و ۱۶. مناطق اکوتوریستی.
دولت این کشور، یک سند چشم انداز برای بازار گردشگری در افق ۲۰۲۳ تدوین کرده که ازجمله اهداف سند چشم انداز ترکیه در سال ۲۰۲۳ رشد توسعه اقتصادی این کشور و دستیابی به تولید ناخالص داخلی ۲ هزار میلیارد دلاری و صادرات ۵۰۰ میلیارد دلاری است. در این سند چشم انداز به حوزه گردشگری توجه ویژه‌ای شده و اهداف و برنامه‌های کلانی برای آن تعیین شده است. سند چشم انداز گردشگری ۲۰۲۳ ترکیه بر اساس ۱۳ استراتژی شکل گرفت: برنامه ریزی، سرمایه‌گذاری، سازماندهی، گردشگری داخلی، تحقیق و توسعه، تقویت حمل‌ونقل و زیرساخت ها، ارتقای بازاریابی و تبلیغات، آموزش، کیفیت خدمات، برندسازی شهری، تنوع توریسم، تلاش جهت توان‌بخشی مناطق گردشگری و توسعه مناطق گردشگری. براین‌اساس، صنعت گردشگری ترکیه برای دستیابی به افق‌های نوین گردشگری بر اساس این استراتژی ها، ۲۰ گام مهم برای توسعه و رونق گردشگری و جذب گردشگران برداشت.
همسایه غربی ایران توانست در سال ۲۰۲۲، نزدیک به ۵۰ میلیون گردشگر را جذب کند و چشم‌انداز خود برای سال ۲۰۲۳ را جذب ۶۰ میلیون توریست و کسب درآمد ۵۶ میلیارد دلار از محل گردشگری درنظر گرفت. اما اینکه ترکیه با وجود بحران‌های اقتصادی و تورم چشمگیر، چگونه توانست به قطب گردشگری جهان بدل شود، ریشه در اقدامات و سیاست‌گذاری‌های متعددی از سوی بخش¬های مختلف دولتی و خصوصی این کشور دارد. البته باید این موضوع مهم را درنظر گرفت که توسعه گردشگری ترکیه را نمی توان جدا از توسعه اقتصادی این کشور دانست.
در کنار این توسعه اقتصادی، باید تدوین صنعت چشم‌انداز گردشگری در افق ۲۰۲۳ را یادآور شد که از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۵ اجرایی شد و در این سال‌ها ترکیه اقدام به تهیه زیرساخت‌سازی اساسی و سرمایه‌گذاری‌های کلان در این صنعت کرد. به‌طوریکه در سال ۲۰۱۸ توانست خود را به رتبه ششم جهان در جذب گردشگر برساند و در سال بعد به رتبه پنجم جهان دست یافت. ترکیه در این سال‌ها از هر فرصتی برای معرفی جاذبه‌های توریستی و ظرفیت‌های مسافرتی خود بهره برد که می‌توان به ساخت سریال‌ها و فیلم‌های متعدد اشاره کرد. این محصولات رسانه ای، اینک در سراسر جهان انتشار یافته است و بسیاری از گردشگران از سراسر جهان به‌منظور بازدید از لوکیشن فیلم‌ها و سریال‌ها به این کشور سفر می‌کنند. در کنار این موارد، ترکیه در صنعت هتل نیز توانست جایگاه مهمی در جهان به‌دست آورد و گردشگری سلامت، رکن مهم دیگر گردشگری این کشور به‌شمار می‌رود و سهم قابل توجهی از درآمد‌های مربوط به گردشگری به حوزه گردشگران سلامت اختصاص دارد.
اما اکنون باید به مسیر پیش روی جمهوی اسلامی پرداخت؛ در آبان ۱۴۰۲، رهبر معظم انقلاب اسلامی در اجرای بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی، سیاست‌های کلی توسعه دریامحور را ابلاغ کردند. سیاست های ابلاغی توسعه دریامحور برای رونق گردشگری در جمهوری اسلامی، دارای ظرفیت¬های خوبی است. باید در این باره، ضمن بهره‌گیری از تجارب سایر کشور‌ها (همچون ترکیه)، راهبرد‌های جمهوری اسلامی را مشخص نموده، گام های اجرایی را تدوین و ضمن اجرا، مورد پایش مستمر قرار داد. رئوس این راهبرد‌ها و اقدامات مدنظر شامل نگاه تمدنی، حکمرانی، زیرساختی، مدیریتی، علمی، دیپلماسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی است. در هریک از این موارد ۱۰ گانه، به فراخور، دستگاه های اصلی به عنوان متولی (محور) و سایر نهاد‌ها و دستگاه ها به صورت اقماری، به ایفای نقش پرداخته و گزارش های اقدامات و نتایج آن به صورت دوره ای به دبیرخانه ای که به همین منظور در وزارت میراث فرهنگی، گردشگر و صنایع دستی و با نظارت دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام تشکیل می¬شود- ارایه گردد.