نسخه کرونای جهانی

دنیای جدید، دغدغه­ ای است که بعد از تغییر در نظم اجتماعی جهان بواسطه شیوع کرونا جدی­تر شده و اندیشمندان مدرن را دچار چالشی دور از انتظار کرده است. چالشی که تا قبل از امروز اثرش را در فیلم­های علمی-تخیلی و رمان­ های فانتزی نوجوانان می­ توانستیم جستجو کنیم.

 

شیوع فوق­ العاده این ویروس در میان 1 ملیون انسان در یک دوره 4 ماهه به جهانیان ثابت کرد که این احتمال وجود دارد که دوباره نیز چنین شیوع و عالم­ گیری­ ای عمدی یا طبیعی در جهان دور از انتظار نیست، چرا که چنین شیوعی به پهناوری 200 کشور تاکنون در جهان رخ نداده است. از این رو زین پس هیچ نوعی از بشر -چه از نوع غربی و چه شرقی، چه جهان اولی و چه جهان سومی- خود را از امراض عالم­گیر در امان نمی­داند، چرا که کمتر انسان و دولتی در دنیا هست که دشمنی نداشته باشد و زمین­گیر شدنش منافعی برای دشمنش بوجود نیاورد. به خصوص که دسته­بندی دوست و دشمن در دنیای جدید توسط معادلات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی تعیین می­شود، معادلاتی که نظم نوین جهانی در ایجادشان موثر بوده، هست و خواهد بود.

 

 

 

کمتر سیاستمداری این فکر را در مخیله­اش می­گذراند که در عصر ارتباطات روزی باید برای قطع اجباری ارتباطات برنامه­ ریزی قهرآمیز کند. اقتصاد جهانی هم که با ترویج نسل­های جدید فناوری به خصوص هوش مصنوعی و اینترنت اشیا در حال برنامه­ریزی برای یک جهش بزرگ بود حالا با رکودی مواجه شده است که پایان این رکود معادلات اقتصاد جهانی را دچار تزلزل­های مهم خواهد کرد و البته هستند صنایعی که شاید دیگر جهان پس از کرونا را نبینند.

 

شاید بتوان معادلات بوجود آمده در جهان جدید را حول محور نظم جدید اجتماعی ساماندهی کرد. نظمی که اقتصاد، فرهنگ و سیاستِ خود را دارد و تاکنون برایش اندیشه­ای خلق نشده است. نظام قدرت در نظم اجتماعی جدید مدل و ساختار خود را دارد و حکمرانی در نظم اجتماعی جدید مختصات خود را سازماندهی خواهد کرد.

 

 

 

یکی از پدیده ­هایی که در دوره پدید آمدن کرونا نگاه جهانیان را به خود معطوف کرد، شگفتانه «بازگشت خدا» بود. خدایی که شاید تاکنون در نظریه­ های مدرن ساعتی را ساخته بود تا رهایش کند، حالا برگشته است تا مدلی جدیدی از تقدیس و عبادتش را نظاره­گر باشد. خدایی که حجاب مدرنیته دیدگان بشر جدید را از دیدنش عاجز کرده بود، اما از کار افتادن بخشی از این ساعت دوباره به یاد انسان فراموش­کار انداخت که معادلاتی که در بستر اُمانیسم حل کرده است حالا دچار یک خطای محاسباتی فاحش شده است، چراکه تمام توان و قدرت بشری بکار گرفته شده که در مقابل ویروسی بایستد ولی هر روز عاجزتر از دیروزش می­شود. تابدانجا که بسیاری معتقدند جهان­زیست انسان قرن 21 را می­توان به قبل و بعد از کرونا تقسیم کرد. پدیده رایج عبادت خدای فراموش شده به خصوص در تمدن غرب با ماهیت جدیدی هم بروز کرده است، شاید روزی نیست که خبرگزاری­های دنیا اجتماع مردمی را نشان ندهد که در حال عبادت دسته جمعی با هم هستند البته به روش­های کرونایی. مردم مصر بربام خانه­هایشان الله اکبر می­گویند، ایتالیایی ­ها با هم در بالکن ­خانه­ هایشان دعا می­کنند، در فلسطین و الجزایر مردم در یک نقطه جمع می­شوند که با هم دعا کنند و در ایران مردم به جمع­خوانی ادعیه و اذکار در یک ساعت با هم توافق می­کنند. انسان تنهای مدرن حالا دین­داری جمعی را تمرین می­کند، مساله­ای که تا قبل از کرونا سیاست مدرن و سکولار بر فردیت آن اهتمام داشت و تا تکفیر کلیه اجتماعات و نمادهای اجتماعی تاکید می­کرد.

 

 

 

کرونا در ایران نشان داد که تنها وقتی می­ شود با شگفتانه­ های جدید مواجه شد که تمام ظرفیت­ های کشور دست در دست هم پایکار باشند. بسیج، سپاه، ارتش، نیروی انتظامی و دیگر نهادهای حمایتی همچون کمیته امداد، بنیاد مستضعفان، آستان­ های مقدس، ستاد اجرایی فرمان امام و... وقتی پایکار آمدند کشور توانست پیک اصلی شیوع کرونا را پشت سر بگذارد. برنامه اقدام مشترک داخلی که می­ توانست در دیگر موضوعات اساسی کشور نیز در سالیان اخیر در صورتی که امکانش توسط دولت فراهم می­شد محقق شود. به عبارت بهتر کرونا نشان داد که در سال­های اخیر چقدر فرصت­های خوبی در مشارکت دادن توانمندی­های کشور برای حل معضلات مردم معطل مانده است.

 

 

 

کرونا و نحوه مواجه با آن نشان داد که نظریه پردازی­های صرفا دانشگاهی و مطالعات کاملا تئوریک چالش حکمرانی جدید است. کرونا به عنوان یک پدیده شگفتانه جهانی نشان داد که در حوزه علوم انسانی دچار معضل جدی هستیم و این حوزه غربزده در هنگامه­ی اجرایی شدن بواسطه ترجمه­ ای و تقلیدی بودنش هیچ کارآمدی ندارد. مدل اصیل غربی مواجه با علوم انسانی در شرایط بحرانی کرونا نتوانست جلوی مخاطرات این حوزه را در غرب بگیرد، چه برسد به ترجمه دسته چندمی و سلیقه­ای از آن در ایران که با مفهوم غربی آن نیز فاصله معناداری دارد. سیاست، اقتصاد، روانشناسی، اخلاق، مردم­شناسی و به عیارت مختصر کلیه علوم تحلیگر اجتماع و انسان در غرب در برابر کرونا سر فرود آورد.

 

حال بنگرید به شیوه و مدل سیاست­گذاری سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در ایران که برگرفته از همین نگاه وارداتی است. نگاهی که شاید تا قبل از کرونا اندک رمقی در خود می­دید، ولی کرونا ضعف ذاتی­­اش در مدیریت اجتماعی­ را بوضوح پدیدار کرد. حال سوال اینجاست که مدل غربی سیاست­ورزی که در امتحان کرونا در نظم قدیم جهانی مردود شده است چگونه قرار است در سیاست­ورزی نظم جدید جهانی نقش ایفا کند؟

 

 

 

کرونا به جهانیان ثابت کرد که برای مقابله با شگفتانه­ های جدید، شاید دیگر نظام بروکراتیک حکمرانی مرسوم نتواند موثر باشد. شاید زمان آن رسیده است که مدل مشارکت مردم در حکمرانی تغییر کند. شاید سیاست باید نقش سیاست­گذاری و حاکمیت ایفا کند و میدان دار حل مساله خود مردم باشند. ایران نشان داد که تا مردم پایکار نیامدند و 70 ملیون نفر در طرح غربالگری اجتماعی شرکت نکردند مبتلایان شناسایی نشدند، ضدعفونی معابر و میادین انجام نشد و حتی کمبود ماسک و مواد ضدعفونی جبران نشد. حتی بهترین برنامه­­ ها و تولیدات رسانه­ای برای سرگرم کردن مردم و التیام بخشی به روح خسته­ تر از جان مردم توسط خود مردم تولید و بازنشر شد.

 

میدان­داری مردم برای کمک به محرومان نیز چشم­گیر بود. بار کمک به بسیاری از محرومان و مستضعفان به دوش خیریه ­های محلی مردمی بود و فضای مجازی در این دوره به کمک جهادگران این عرصه آمد. بخشیدن کرایه­های منازل و مغازه­ها نیز اتفاق نادری بود که شاید برای اولین بار در دنیا در ایران اتفاق افتاد و مدل خوبی از مشارکت مردم در حل معضلات اجتماعی را رقم زد. مشارکت مردم در حکمرانی پساکرنا یکی از مهم­ترین تجربیاتی بود که برای کشور بدست آمد.

 

 

 

حال از مشکل ماهیت سیاست­ ورزی که بگذریم نحوه اجرایی و عملیاتی شدن سیاست­ها نیز از نقاط چالش برانگیز کرونا در ایران بود. نداشتن نقشه و توان عملیاتی کردن یک سیاست ملی و پایکار نبودن تمام اعضا و جوارح دولت در اجرایی کردن یک سیاست ملی در دوره بحران نیز از مسائلی بود که آموزگاری کرونا به ما آموخت. دولتی که یک رزمایش موفق ملی برگزار نکرده بود، در یک جنگ تمام عیار نیز نتوانست چابک و به موقع عمل کند و تقریبا 20 روز فرصت قرنطینه و اجرایی کردن طرح فاصله­ گذاری اجتمای را دیرتر عملیاتی کرد. زمانی که در صورت استفاده از آن قطعا چشم­انداز بهتری در مدیریت کرونا در مقابل کشور قرار داشت.

 

 

 

آخرین بحران ملی که اینچنین کشور را به خود دچار کرد جنگ تحمیلی 8 ساله با صدام بود، جنگی که بیش از 30 سال از پایانش گذشته است. یعنی نیمی از جامعه جوان ایرانی آخرین بحران ملی که ایران با آن مواجه شده بود را ممکن است که اصلا بیاد نیاورند. از اینرو شگفتانه کرونا از یک جهت برای جوانان این مرز و بوم تجربه جدیدی بود تا تجربه­ای نو از تحمل مشکلات داشته باشند و بفهمند همیشه در بر یک پاشنه نمی­چرخد.

 

همچنین پیچید­گی این ویروس عالم ­گیر سبب شد تا سیاست­ورزان کهنه­ کار به این ادراک برسند که دیگر روش­ های قدیم مواجه با بحران­ها کارکرد امروزی ندارد و الان سامانه­ها، استارتاپ­ ها و ابزارهای دیجیتال، کنترل و مدیریت بحران می­کنند و ابزار محوری برخورد با مشکلات نوین هستند؛ ابزاری که نسل جوان کشور امکان بهره ­برداری از آن را به مراتب بیشتر از نسل اولی­های انقلاب بلدند.

 

به عبارتی اگر جوان ایرانی بتواند از سردرگرمی و پیچیدگی ترسیم تصویر بزرگ اتفاقات جهان با نظم جدید بسلامت بیرون آید، حتما چابکی در تصمیم­گیری و تصمیم­سازی و قدرت اجرایی و هوشمندی­­اش در شرایط پساکرنا بیشتر بکار کشور خواهد آمد. این خصوصیات قطعا در کنار قدرت هدایت و راهبری مدیران دیروز و صاحبان تجربه امروز بدست خواهد آمد.

 

 

 

مجموعه وقایعی که در سال 98 اتفاق افتاد این انگاره را در ذهن بخشی از مردم ایران به کمک رسانه­ های عبری، عربی و غربی حقنه کرد که جمهوری اسلامی ایران در بیان واقعیت­ های کشور به مردم دروغ می­گوید و این ذهنیت را ایجاد کرد که باید برای دریافت واقعیت­ها به کانال­های غیرایرانی رجوع کنند. میزان رجوع ایرانیان به شبکه های خارجی در 6 ماهه دوم 1398 نیز موید این واقعیت تلخ است. ذهنیت خطرناک دروغگو بودن حاکمیت سبب فاصله رسانه­ای بخش قابل توجهی از مردم از حاکمیت شده بود. این خط رسانه­ای توسط معاندان انقلاب در روزهای ابتدایی اپیدمی نیز پیگیری می­شد، اما تایید سازمان بهداشت جهانی از تعداد مبتلایان در ایران آب سردی بر این ذهنیت­سازی مجازی ریخت. رشد نجومی تعداد مبتلایان در آمریکا و اروپا و غافلگیری شبکه بهداشت و درمان این کشورها در مواجهه با حجم گسترده مبتلایان نشان داد که همین مدعیان راستگویی و صداقت چقدر در بیان حقایق به مردمشان فریبکارانه عمل کردند.

 

 

 

مجموعه اتفاقاتی که در این 4 ماه از شیوع کرونا رخداد به خوبی این تصویر را در جهان ایجاد کرد که مدعیان جاه­طلب قدرت جهان، چقدر در مواجه با بحران­های نوین حقیرند و این مستکبران همیشه تاریخ که در اداره سرزمین­های خودشان عاجزانه عمل کردند چگونه می­توانند مدعی دفاع از صلح و ثروت جامعه جهانی باشند؟ شیوع غیرقابل مهار کوید-19 در آمریکا و اروپا که در اندک زمانی هژمونی قدرت غرب را به چالش کشید خط بطلانی بر نظام تک قطبی جهانی بود. نایاب شدن ماسک و مواد ضدعفونی، فقدان مواد غذایی اولیه و حتی کمبود دستمال توالت نقطه عطف تاریخ امپراطوری آنگلوساکسونی است، تاریخی که پر است از یک قرن تعددی، تجاوز، قتل و غارت جهانیان برای خلق آرمان‌شهر غربی و آرامش پوشالی برای انسان غربی که حالا مردمش در صف­های طویل هایپر مارکت­ها با هم سر تامین مواد اولیه مایحتاج زندگیشان می­جنگند و بی خانمان­هایشان مجبورند با فاصله از هم در خیابان شب­ ها را به صبح برسانند.

 

و اما تصویر جدیدی که جهان از چین و روسیه در برخورد با کرونا دید تصویر ظهور قدرت­های جدیدی است که براحتی بر جایگاه قدرت بلامنازع قرن اخیر -آمریکا- تکیه خواهند زد. قدرت­هایی که رویکرد ضد آمریکایی­شان این امکان را برای انقلاب اسلامی نیز فراهم خواهد کرد که در کنار این قدرت­های نوظهور در عین استقلال و هویت کامل به اهداف بلند انسانی و اسلامی­اش بیاندیشد و فارغ از هرگونه وابستگی به غرب و شرق تکیه­گاه محرومان و مستضعفان عالم باشد.

 

 

 

استقلال و خود اتکایی یکی از دستاوردهای مهم ویروس کرونا برای ایران اسلامی بود. همین اتکا به توان داخلی توانست مهار دوره پیک بحران را برای ما به ارمغان بیاورد. سیاست به هنگام تولید نیازهای اساسی کشور به خصوص در حوزه­های بهداشتی و درمانی نشان داد که اگر بخواهیم و خود را در شرایط سخت احساس کنیم می­توانیم حتی جلوتر از برخی کشورهای مدرن غربی نیازمان را برطرف کنیم.

 

مشارکت دادن تمام ظرفیت­های کشور در سیاست­گذاری­های اقتصادی و اجتماعی، سیاستِ تجربه­شده­ای بود که باید در دوره پساکرونا محور مواجه با نظم جدید جهانی تلقی شود.

 

استفاده محوری از ظرفیت­های خودجوش جوان و مردمی، سیاست بنیادینی است که باید در قالب یک سیاست بالادستی برای حل مشکلات کشور بروز و ظهور پیدا کند و خلاقیت جوانان به همراه نیروی خارق العاده جوانی به کمک امر مقدس خوداتکایی اقتصادی و اجتماعی کشور بیاید.

 

مدل خوداتکایی مردم پایه با محوریت جوانان، نسخه­ هایی است که باید همچون ویرورس کرونا ابتدا در منطقه و پس از آن برای تمام محرومان و مستضعفان جهانی تکثیر شود تا ایران اسلامی را در نظم جدید به سمت یک قدرت جهانی حرکت دهد.