عادی سازی روابط روسیه و ترکیه؛ پیامدها برای جمهوری اسلامی ایران
برای دسترسی به فایل این مطلب اینجا را کلیک کنید.
از چندی پیش اقدامات و اظهارات معناداری
از جانب روسیه و ترکیه نسبت به هم انجام میشد که نشان دهنده تمایل دو طرف یا
حداقل طرف ترک برای عادیسازی روابط بود. ابتدا ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه
نسبت به بهبود روابط با ترکیه ابراز تمایل کرد و سپس رجب طیب اردوغان و بینالی ییلدریم
رییس جمهور و نخست وزیر ترکیه با ارسال دو نامه به همتایان روس خود در روز ملی
روسیه، گامهای بعد را برای ابراز تمایل به عادی سازی روابط با مسکو برداشتند. اما
روسها اعلام کردند این اقدامات را کافی نمیدانند و بر شروط خود پافشاری دارند تا
آنکه اردوغان ٢٧ ژوئن ٢٠١٦ در نامهای رسمی به پوتین، با ابراز تاسف از سرنگونی
جنگنده روس و غیرعمدی خواندن آن، مراتب عمیق همدردی خود را به بستگان خلبان کشته شده
ابراز داشته و از آنان تقاضای بخشش کرد. اقدامی که سخنگوی کاخ کرملین آن را با
عنوان عذرخواهی رسمی رئیس جمهوری ترکیه از روسیه رسانهای ساخت.
در واقع از شتابی که اظهارات و اقدامات
آشتیجویانه ترکیه و واکنشهای روسی دارد، به نظر میرسد آغاز گفتگوهای رسمی دو
کشور قریبالوقوع است. به عبارت دیگر به همان تندی که روابط مسکو و آنکارا متشنج
شده، میتواند بازسازی شود و قطعا پیامدهایی خواهد داشت.
دلایل اقدامات آشتیجویانه آنکارا
هر چند از سال ٢٠١١، بحران سوریه بر
رابطه روسیه و ترکیه سایه انداخته بود، اما این رابطه به نظر آنقدر مستحکم میآمد
که واقعه نوامبر ٢٠١٥ و ساقط شدن جنگنده روسی توسط ترکها، شوکه کننده باشد. اگر
از تنشهای چند ماه اخیر بین روسیه و ترکیه صرفنظر کنیم، میتوان به صراحت گفت،
این دو کشور پس از فروپاشی شوروی و به ویژه در ١٥ سال اخیر، با وجود تعلقات سیاسی
متفاوت و گاه متعارض، به خوبی توانستهاند، از ژئواکونومی خود برای برقراری روابط
پایدار رو به توسعه بهرهبرداری کنند. اما نوامبر ٢٠١٥، پس از سرنگونی جنگنده
روسی، اظهارات مقامات روسیه آنقدر خشمگینانه و اظهارات مقامات ترکیه و شخص
اردوغان آنقدر حق به جانب بود که به نظر میرسید رابطه مسکو و آنکارا تا آیندهای
غیرقابل پیشبینی فروپاشیده است. با این حال با گذشت مدت کوتاهی، اظهارات ترکها
به سرعت آشتیجویانه شد. اما در مقابل روسها سه شرط عذرخواهی رسمی، پرداخت غرامت و
مجازات عاملان قتل خلبان روسی را برای عادی سازی روابط تعیین نمودند. شروطی که به
نظر نمیرسید به سرعت از سوی آنکارا پذیرفته شود. به ویژه شرط عذرخواهی رسمی که
پرستیژ دولت اردوغان را به شدت هدف قرار میداد. با این وجود، سرانجام رئیس جمهور
ترکیه سختترین گام را برای بازسازی روابط با روسیه برداشت.
دلایل: در حالی که رجب
اردوغان رئیس جمهوری ترکیه اکنون چه در سطح داخلی و چه در سطح خارجی با چالشهای گوناگونی
روبرو است، به نظر میرسد اقدام آنکار برای عادی سازی روابط با مسکو با هدف کاهش
مسایل و مشکلات ترکیه در حوزههای اقتصادی و سیاسی است. چرا که قطع روابط اقتصادی
روسیه با ترکیه و سرد شدن روابط سیاسی دو کشور برای ترکیه پیامدهایی داخلی داشت؛
در سطح داخلی، تنش در
رابطه با روسیه، به دو دلیل انتقادها از حزب حاکم را بیشتر میکند. از یک سو
مقابله آنکارا با کردها شکل و شمایل جنگ داخلی به خود گرفته و از سوی دیگر اختلاف
داخلی در حزب حاکم عدالت و توسعه افزایش یافته است. در چنین شرایطی تنش در روابط
مسکو و آنکارا، هزینههای اقتصادی به جامعه ترکیه تحمیل میکند که موجب افزایش
نارضایتی در جامعه میشود.
باید در نظر داشت بن بست در روابط
اقتصادی ترکیه و روسیه، اگر برای روسها به معنای کاهش منابع درآمد دولت باشد،
برای ترکها این به معنای کاهش منابع درآمد تجار و بازرگانان بخش خصوصی و به عبارت
دیگر جامعه است. در حالی صادرات کالاهای ترک به روسیه متوقف شده، نرخ گردشگری از
روسیه به ترکیه، نیز به شدت کاهش یافته است. بر اساس آمار ارائه شده در چهار ماه
اول سال ٢٠١٦، نسبت به زمان مشابه در سال گذشته، ٦٨ درصد کاهش داشته است. این به
معنای از دست رفتن دستکم ٣ میلیارد دلار خواهد بود که هتلداران ترکیه را بیشتر
متاثر میکند.
در عرصه خارجی، اگر
چه امکان تبدیل مشکلات و اختلافها در رابطه ترکیه با اتحادیه اروپا و آمریکا به
بحران کم است، اما میتوان گفت یک سرخوردگی در این روابط وجود دارد که تا زمان
حضور اردوغان در قدرت امکان تغییر آن کم است و بر این اساس نیز کارشناسان در
آنکارا از لزوم نزدیک شدن رابطه با روسیه میگویند. بر اساس این نظرها ترکیه
همزمان با داشتن رابطه نزدیک با روسیه، قدرت چانهزنی بیشتری در رابطه با اتحادیه
اروپا و آمریکا دارد. کما اینکه با وجود ماهها
تنش در روابط روسیه و ترکیه، پیشرفتی در روابط ترکیه با اتحادیه اروپا و آمریکا
ایجاد نشد.گفتنی
است ترکیه در زمان اوج روابط دوستانه با روسیه، در حالی که از توقف پشت درهای
اتحادیه اروپا مانده بود، رهبران ترک از عضویت در «اتحادیه گمرکی» به رهبری روسیه و
«سازمان همکاریهای شانگهای» به رهبری چین و روسیه به عنوان جایگزین اتحادیه اروپا
یاد میکردند، چنانکه ترکیه در جمع اعضای طرف گفتگوی سازمان شانگهای نیز قرار
گرفت.