ضرورت صیانت از حقوق کودکان در برابر رسانه‌ها

١. بیان مسئله
سنین کودکی، مناسبترین و مستعدترین سنین آدمی برای فراگیری و تربیت پذیری است. آنچه در این دوران به صورت آشکار و پنهان به کودکان عرضه می‌شود، در نهان خانه جان و دل آنان رخنه می‌کند و تا پایان عمر همراه ایشان است. به همین دلیل در معارف انسان‌ساز مكتب اسلام، توجه ويژه¬ای به تربيت کودکان در دوران قبل و بعد از تولد شده است. به‌عنوان نمونه، مولای متقیان در کلام گهربار خویش فرمودند: «الْعِلْمُ مِنَ الصِّغَرِ کَالنَّقْشِ فِی الْحَجَرِ»؛  ویا  در بیان دیگر فرمودند: «تعلّموا العلم صغارا، تسودوا به کبارا»؛  یافته‌های جديد علوم شناختي و عصب شناختی، اثبات کرده است که بیشترین و ماندگارترین یادگیری انسان در سالهای اولیه زندگی اتفاق می‌افتد و کودکان با تصویربرداری و دیدن و شنیدن پدیده‌ها و تصاویر، پيام آنها را در مغز خویش ذخیره می‌نمایند و سالیان دراز با خود همراه دارند.
از سوی دیگر، در شرایط امروزین جامعه، بخش قابل توجهی از وقت کودکان و نوجوانان، از آغاز تولد، در برابر رسانه‌ها سپری می‌شود و آنان در فضای رسانه‌ای (اعم از الکترونیکی، دیداری، شنیداری و مکتوب) زندگی كرده و رشد مي‌كنند. لذا سؤال این گزارش این است که «چگونه می‌توان از حقوق کودکان در برابر رسانه‌ها، صیانت کرد؟»، «چگونه می‌توان با تدوین قوانین و مقررات مناسب، بر جریان اطلاعات که از سوی رسانه‌ها به کودکان عرضه می‌شود، مدیریت نمود و زمینه تربیت پذیری مطلوب آنان را بر اساس فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی فراهم آورده است؟»
٢. تعريف سن كودك
٢-١. كنوانسيون حقوق كودك
در ماده ١ کنوانسیون آمده است: یک کودک، انسانی است که سن هجده سالگی را هنوز تمام نکرده است، مگر اینکه سن بلوغ از نظر حقوق جاری در کشورهای مربوطه زودتر تعیین شده باشد. با وجود الحاق شروط جمهوري اسلامي ایران به این پیمان، سن بلوغ در قانون مدنی و دیگر قوانین ایران متفاوت است.
٢-٢. شبكه‌هاي صدا و سيما
-    گروه سني خردسال ـ معمولاً از بدو تولد تا 6 سالگي ـ با تأكيد بر سنين ٣ تا ٦ سال
-    گروه سني كودك ـ از ٧ تا ١٢ سالگي ـ با تأكيد بر ٧ تا ٩ سال
-    گروه سني نوجوان ـ از ١٣ تا ١٨ سالگي ـ با تأكيد بر ١٢ تا ١٥ سال
٢-٣. كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان
در توليدات كانون، سنين صفر تا ١٧ با تأكيد بر سنين ٧ تا ١٧ سال، مورد توجه است.
٢-٤. دراین گزارش، مراد از کودک، افراد در سنین صفر تا ٨ سالگی می باشد.
٣. وضعيت حقوق كودكان در اسناد و رسانه‌هاي بين‌الملل
در «اعلاميه حقوق كودك» و مهم‌تر از آن در «كنوانسيون حقوق كودك»، توجه خاصي به تبين اصول حقوق كودك در برابر رسانه‌ها شده است.
کنوانسیون ١٩٨٩حقوق کودک؛ اصلی‌ترین منبع بین‌المللی در حمایت از حقوق کودکان است. این کنوانسیون، کامل‌ترین سند مربوط به حقوق کودکان است که تاکنون تدوین شده و اولین سندی است که این حقوق را در عرصه بین‌المللی به صورت لازم‌الاجرا مطرح کرده است. بیشتر کشورهای جهان به آن ملحق شده‌اند. ایران نیز به موجب ماده واحده الحاق اجازه دولت جمهوری اسلامی ایران در اسفند ١٣٧٢، به کنوانسیون حقوق کودک پیوسته است.
در بسياري از كشورها، براي صيانت از حقوق كودكان در برابر رسانه‌ها، قوانين و ضوابط خاص تدوين و تصويب شده است. در اغلب اين كشورها، اخذ مجوز براي توليد و انتشار محتوي در رسانه‌هاي صوتي، تصويري و مكتوب، ويژه «بزرگسالان» لغو شده و رسانه‌ها نيازي به اخذ مجوز ندارند. اما در همين كشورها، براي توليد و انتشار محتواي رسانه‌اي ويژه «كودكان»، ضوابط سختگيرانه حاكم است و بر توليد و انتشار برنامه‌ها با استانداردهاي بالا، عدم ارائه تصاوير و موضوعات غيراخلاقي، خشونت‌بار، مستهجن در رسانه‌هاي كودكان الزام شده وبررعایت آن، نظارت دقیق می شود. برخي از اين اصول و ضوابط عبارتند از:
-    تأكيد بر رعایت اصول تربيتي و آموزشي در توليد برنامه و تهيه گزارش و حتي مصاحبه با كودكان.
-    محدوديت صدور مجوز نشريات و توليدات كودك (در بسياري از كشورها براي افرادي كه فقط يك بار سابقه كودك‌ آزاري بسيار ساده در پرونده خود دارند، مجوز صادر نمي‌شود).
-    عدم انعكاس عكس و يا فيلم كودكان در پروفايل والدين بدون اجازه آنان تا قبل از ١٨ سالگي فرزندان
-    طرحي سيستم‌ها و اپليكيشن‌هاي مختلف براي كنترل و نظارت بر تلفن همراه كودكان
-    ضرورت حضور كارشناسان حوزه كودك و تعليم و تربيت در تيم‌هاي تحريريه و توليدي
٤. آسيب‌شناسي وضعيت رسانه‌هاي كودك در ايران
علي‌رغم تاکیدات فراوان معارف الهی و قوانین بالادستی برفراهم آوردن زمینه مناسب تولد و تربیت کودکان و علی رغم توجه به  تأثيرپذيري گسترده و پايدار كودكان از رسانه‌ها، متأسفانه قانون خاص رسانه‌هاي كودك در ايران وجود ندارد وهمان ضوابط ويژه بزرگسالان به كودكان هم تعميم داده شده است. ضوابط موجود در دستگاه‌هاي مختلف نه تنها باهم هماهنگی و هم افزایی ندارد بلکه در مواردی  با هم تعارض و تضاد دارند هم چنین بر فرايند انتشار رسانه ها  و توليد محتواي آنها، كنترل و نظارت بايسته و شايسته صورت نمي‌پذيرد. در نتيجه بسياري از توليدات الكترونيكي، صوتي، تصويري و مكتوب فاقد استانداردهاي لازم بوده و با اصول و مباني تعليم و تربيت اسلامي و اقتضائات فرهنگي جامعه همخواني اندك دارند.
ازسوی دیگر از منظر معارف اسلامي، مسئوليت حفظ و صيانت از كودكان و فراهم آوردن زمينه رشد و تربيت مناسب ايشان بر عهده پدران و مادران و خانواده‌ها مي‌باشد كه متأسفانه تعداد قابل توجهي از خانواده‌ها، دانش و مهارت لازم براي مواجهه هوشمندانه و كارشناسانه با رسانه‌هاي كودك را ندارند و فاقد توانايي لازم در صيانت از كودكان خويش در برابر رسانه‌هاي داخلي و خارجي مي‌باشند. افزون بر آن، آسيب‌هاي فرهنگ عمومي جامعه، گسترش آسيب‌هاي اجتماعي و پايين آمدن سنين آسيب‌پذيري، توسعه فضاي مجازي و شبكه‌هاي مجازي، وفور بازي‌هاي رايانه‌اي وارداتي، اسباب‌بازي‌هاي خارجي ... همه و همه ضرورت صيانت از كودكان را در برابر رسانه‌ها دوچندان مي‌كنند.
٥. راهبردها و راهكار
باعنایت به نکات مذکور و به منظور صيانت از حقوق كودكان در برابر رسانه‌ها موارد زير پيشنهاد مي‌شود:
٥-١. تدوين «سياست‌هاي كلي صيانت از «حقوق كودكان در برابر رسانه‌ها» و يا «منشور حقوق كودك» توسط مجمع تشخيص مصلحت نظام مبتني بر معارف الهي و حقوق اسلامي و اقئضائات جامعه ايران اسلامي
٥-٢. سازماندهي مناسب امور كودكان و صيانت از حقوق فردي و اجتماعي ايشان (با استفاده از تجربيات سازمان جوانان) براي ايجاد وحدت فرماندهي و هم‌افزايي سازمان‌ها، نهادها و ارگان‌هاي ذي‌ربط با رويكرد فرهنگي ـ تربيتي
٥-٣. تدوين قوانين و مقررات ويژه توليدات كودك در حوزه‌هاي الكترونيكي، ديداري، شنيداري و مكتوب توسط مراجع و نهادهاي ذي‌ربط و در ذيل سياست كلي حقوق كودك (بند ١ فوق‌الذكر)
٥-٤. افزايش كنترل و تقويت نظارت بر توليدات رسانه‌هاي كودك به‌ويژه توليدات بخش غيردولتي و خصوصي و محصولات وارداتي (فيلم، اسباب‌بازي، بازي‌هاي رايانه‌اي و ...)
٥-٥. تربيت نيروي انساني متخصص حوزه كودك و رسانه توسط دانشگاه‌ها و مراكز علمي، آموزشي و حوزه‌هاي علميه با رويكرد فرهنگي و تربيت اسلامي والزام سازمان ها و نهادهای ذیربط بر استفاده از کارشناسان مجرب ومتعهد حوزه کودک
٥-٦. برنامه‌ريزي براي توانمندسازي و ارتقاي دانش و مهارت خانواده‌ها با استفاده از ظرفيت‌ رسانه ملي، انجمن اولياء و مربيان آموزش و پرورش، مساجد و ساير نهادهاي فرهنگي و آموزشي
٥-٧. تبيين حقوقي و فقهي تكاليف و وظايف خانواده، حاكميت، نظام آموزشي، رسانه، در تعليم و تربيت كودكان صفر تا هشت سال مبتني بر فلسفه تعليم و تربيت اسلامي و فقه شيعي
٥-٨. ساماندهي محتواي آموزشي و فرهنگي مهد كودك‌ها و مراكز پيش‌دبستاني با رويكرد فرهنگي ـ تربيتي مبتني بر فلسفه تعليم و تربيت اسلامي و تعیین مسئول و متولی خاص برای نظارت دقیق و همه جانبه بر فعالیتهای آموزشی، فرهنگی و هنری این مراکز.