اقتصاد، انرژی، آینده

خلاصه

همایش یک روزه «اقتصاد، انرژی، آینده» در سالن همایش‌های مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام برگزار شد.
در این همایش که به همت گروه شاخص‌سازی و آینده پژوهی معاونت پژوهش‌های اقتصادی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام و انجمن آینده‌نگری ایران برگزار شد جمعی از اساتید دانشگاه‌ها و صاحب‌نظران به ارائه مقاله پرداختند.
در نشست نخست «همایش اقتصاد، انرژی، آینده» دکتر رویا طباطبایی یزدی به ارائه مقاله پیرامون «شاخص ترکیبی رتبه اقتصادی کشور دورنمای آن» پرداخت.
وی با اشاره به این که ارزیابی عملکرد از ملزومات نیازها و نهاده‌های هر مجموعه‌ای است گفت: انتخاب مدل‌هایی مناسب جهت پایش عملکرد، کارآمدی جهت‌گیری‌ها را منتج می‌شود و مدل‌های روزآمد ارزیابی عملکرد، از قضاوت‌های ارزشی استفاده می‌شود که این موزون‌سازی در وهله اول از دل داده‌ها و در جهت‌گیری افزایش عملکردی مجموعه‌ای که در یک فضای رقابتی مشخص قرار گرفته استْ حاصل می‌شود.
طباطبایی یزدی قرار گرفتن دو یا سه شاخص عمده اقتصادی و اجتماعی به تنهایی برای بیان یک مجموعه در میان فضای رقابتی دیگر مجموعه‌ها را ناکافی دانست و گفت: استفاده از روشی ناپارامتریک که تنها بیان گسترده افراز شاخص‌ها به زیرمجموعه‌هایی است که در هر کدام از آنها شاخص‌هایی هم راستای هم و در جهت پیشبرد عملکردی هستند، در ارزیابی عملکرد کشورها و رنبه‌بندی آنها موفقیت‌آمیز به نظر می‌رسد.
وی روش تحلیل پوششی داده‌ها را یکی از مهم‌ترین مدل‌های رتبه‌بندی عنوان کرد و افزود: روند شاخص‌سازی اقتصادی کشورهای منطقه آسیای جنوب غربی که ایران نیز جزء آنان محسوب می‌شود، از لحاظ برنامه‌ریزی و گام برداشتن در جهت اهداف آن کشورها بسیار مؤثر است و در صورت لزوم موجب اصلاح سیاست‌گذاری‌های آنان می‌شود.
در ادامه این همایش یک روزه دکتر ملایری مقاله‌ای با عنوان «آینده‌پژوهی پژوهش از منظر علم شناسی» ارائه کرد که در آن آینده‌پژوهی پژوهش را از نظر علم شناسی به سه بخش سنت تحلیلی، سنت ساختارگرایی و پساساختارگرایی و سنت پدیدارشناسی – هرمنوتیک تقسیم کرد.
وی با ترسیم نمودار چشم‌انداز و آینده جریان‌های پژوهشی، سیر پژوهش هرمنوتیک را رو به تعالی توصیف کرد و افزود: سیر پژوهش پدیدارشناسی نیز در وضعیتی متوسط قرار دارد ولی پژوهش تحلیلی سیری رو به افول دارد.
در ادامه بخش نخست همایش «اقتصاد، انرژی، آینده»، دکتر بشارتی‌راد «مسیر آینده فناوری انرژی برق را از سال ٢٠٠٠ تا ٢٠٥٠» ترسیم کرد.
وی اهداف بررسی آینده فناوری برق را بر شمرد و گفت: ایجاد چشم‌اندازی جامع از فرصت‌های آینده در صنعت برق برای کمک به توسعه جامعه بشری، مدیریت دوره انتقال به اقتصاد دانش‌محور و جامعه پایدار مبنی بر استفاده بهینه از انرژی، ترجمه چشم‌انداز به گروهی از فعالیت‌های اولویت‌دار توسعه فناوری و مشخص کردن محورهای تحقیق و توسعه مورد نیاز و ساختاردهی به همکاری‌های تحقیقاتی و تکنولوژیکی در گستره جهانی اهداف بررسی مسیر آینده فناوری انرژی برق است.
بشارتی‌راد ادامه داد: تقویت زیرساخت‌های لازم برای تحویل مطلوب انرژی الکتریکی، ایجاد شبکه‌های خدماتی مشتری‌مدار، افزایش بهره‌وری و توانمندی اقتصادی، حل مشکل انرژی – کربن و مدیریت چالش توسعه پایدار در جهان مقاصد و گام‌های مسیر آینده صنعت برق هستند.
وی در پایان بر ترکیب انرژی سال ٢٠٥٠ اشاره کرد و گفت: براساس پروژه پیشنهادی مسیر آینده انرژی میزان استفاده از منابع زغال‌سنگ، نفت، گاز، هسته‌ای و تجدیدپذیر در سال ٢٠٥٠ در صورت وجود زغال‌سنگ فراوان ٣٠،١٠،٣٠ ،١٥ ،١٥درصد و در صورت بهره‌مندی از منابع تجدیدپذیر و انرژی هسته‌ای فراوان به ترتیب ١٠،١٠، ٤٠، ٢٠، ٢٠ درصد خواهد بود.
در بخش دوم همایش «اقتصاد، انرژی، آینده« دکتر منصورغیاث‌الدین «اثر مصرف انرژی بر تغییر اقلیم و پیامدهای آن بر محیط زیست و اقتصاد کشورهای در حال توسعه« را مورد بررسی قرار داد و گفت: علاوه بر آنچه که آلودگی هوا تغییراتی را در ترکیبات طبیعی جو زمین در مقیاس محلی و شاید منطقه‌ای به وجود می‌آورد که اثرهای فوری بر سلامت انسان و محیط زیست دارد، برخی از آلاینده‌ها مشکل جهانی دارند و کل کره زمین را تحت تأثیر قرار می‌دهند که فعالیت‌های انسانی مسئول آنها است. تغییر اقلیم در جهت گرم‌ترشدن کره زمین است که در نتیجه مصرف مدرن انرژی ایجاد شده است.
وی با اشاره به پیامدهای افزایش دمای زمین افزود: کشاورزی و جنگل‌داری، اکوسیستم طبیعی زمین، هیدرولوژی منابع آب، سکونت انسان، انرژی، حمل و نقل، بخش صنعت، سلامت انسان، کیفیت هوا، اقیانوس، سواحل و پوشش فصل برف و یخبندان بخش‌های مختلفی هستند که اثرات تغییر اقلیم بر آنها توسط 150 محقق از ٢٤ کشور جهان مورد بررسی قرار گرفته است.
غیاث‌الدین افزود: گرم شدن زمین هزینه بیشتری را بر کشورهای در حال توسعه نسبت به کشورهای صنعتی تحمیل خواهد کرد، در حالی که مسئولیت این پدیده بیشتر متوجه کشورهای صنعتی است.
وی ادامه داد برآوردهای انجام شده نشان می‌دهد که افزایش ٢ تا ٣ درجه سیلسیوس به دما، معادل 5 تا 9 درصد تولید ناخالص داخلی برای کشورهای در حال توسعه است.
غیاث‌الدین با اشاره به این که منطقه آسیایی پاسفیک تا سال ٢٠٢٠ بیشترین تقاضا را برای افزایش انرژی مورد نیاز خواهد داشت که حدود ٦ درصد در سال است گفت: ایران با داشتن منابع عظیم گاز طبیعی در آینده‌ای نه چندان دور باید کلیه انرژی‌های مایع مورد مصرف در نیروگاه را در تمام طول سال به گاز طبیعی تبدیل کند و استفاده از CNG را برای مصرف سوخت حمل و نقل توسعه دهد تا طبق ماده 6 پروتکل کیود وارد تجارت کربن شویم و سود مناسبی نیز به دست آوریم.
مهندس سیدمصطفی‌میرسلیم عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و رئیس شورای تخصصی فناوری در ادامه همایش «اقتصاد، انرژی، آینده» به ارائه مقاله‌ای با عنوان «چالش‌های وجدانی و آینده انرژی» پرداخت و اشاره کرد:
25 درصد جمعیت کنونی جهان از رفاه نسبی برخوردارند ٧٥ درصد بقیه یا زیر خط فقر و یا کمی بالاتر از آن زندگی می‌کنند و از آنجائی که توسعه اقتصادی یک اصل برای رهایی از فقر است در حالی که توسعه اقتصادی بدون مصرف انرژی مقدور نخواهد بود.
وی ادامه داد: در حال حاضر منابع متداول انرژی که می‌تواند سهم بارزی در توسعه اقتصادی داشته باشد، منابع سنگواره‌ای و هسته‌ای است. از طرفی منابع جدید و تجدیدپذیر انرژی به استثنای منابع برق – آبی هنوز سهم بیش از حدود ١٢ درصد در صحنه عرضه انرژی جهان و تأمین انرژی مورد نیاز جوامع بشری پیدا نکرده‌اند.
میرسلیم با اشاره به آخرین برآوردهای واقع‌بینانه با توجه به ذخایر با کیفیت و بر مبنای روند موجود در تأمین انرژی مورد نیاز جهان گفت: نفت تا حدود ٣٥ سال دیگر، گاز طبیعی تا ٦٨ الی ٧٥ سال دیگر، زغال سنگ ١٣٦ تا ١٥٠ سال دیگر و اورانیوم در حدود ٧٠ سال دیگر می‌توانند در تأمین انرژی مورد نیاز جهان مؤثر باشند.
وی راه حل قطعی برای تأمین انرژی مورد نیاز جهان را تنها انرژی خورشیدی و انرژی باد از میان انرژی‌های جدید و تجدیدناپذیر دانست که بتواند در آینده جایگزین مؤثری برای انرژی‌های سنگواره‌ای شوند، از هم اکنون باید سرمایه‌گذاری هنگفتی به منظور توسعه فناوری و بهره‌برداری از آنها در سطح جهان صورت پذیرد، ضمن این که کاهش مصرف سوخت‌های سنگواره‌ای، کاهش آلاینده‌های محیط زیستی را به همراه دارد و هزینه‌های کاهش آلاینده‌ها منبع دیگر سرمایه‌گذاری برای توسعه فناوری انرژی‌های جدید است.
میرسلیم در پایان، بحران انرژی که جهان را تهدید می‌کند، جدی دانست و گفت: مشکل جهان تنها عدم دسترسی به انرژی مورد نیاز نیست بلکه تبعاتی چون جنگ‌های دیگر و مرگ زیست‌شناختی زمین و حتی انقراض نسل انسان را باید به عنوان یک واقعیت در مدنظر قرار داد و به این خطر توجهی دائمی داشت.
در ادامه این همایش مهندس زنگنه با بررسی «آینده انرژی جهان و ایران» گفت: براساس آمارهای منتشر شده توسط IEA در سال ٢٠٠٥، در سال قبل از آن ٧ درصد تولید انرژی اولیه جهان از طریق نیروگاه‌های هسته‌ای، ٣ درصد منابع برق- آبی و 2 درصد را سایر انرژی‌های تجدیدپذیر تشکیل داده است که مجموعاً حدود 12 درصد از کل انرژی‌های اولیه در سال ٢٠٠٥ از سه منبع یاد شده و ٨٨ درصد مابقی از انرژی‌های فسیلی به ترتیب نفت 38 درصد، گاز طبیعی ٢٣ درصد و زغال سنگ ٢٦ درصد تأمین شده است.
وی ادامه داد: براساس برآوردهای IEA در همان سال، در افق ٢٠٣٠، سهم انرژی هسته‌ای از کل تولید انرژی اولیه جهان به ٥ درصدو سهم منابع برق – آبی به ٢ درصد کاهش می‌یابد ولی سهم سایر انرژی‌های تجدیدپذیر به ٤ درصد و جمعاً سه منبع یاد شده ١١ درصد انرژی‌های اولیه جهان را در افق 2030 تأمین خواهند کرد.
مابقی باز هم از انرژی‌های فسیلی به ترتیب ٣٧ درصد نفت، ٢٨ درصد گاز طبیعی و ٢٤ درصد زغال‌سنگ تأمین خواهد شد.
زنگنه با اشاره به وضعیت عرضه انرژی‌های اولیه در ایران گفت: قطعاً با توجه به روند موجود، پرداخت یارانه‌های انرژی در سطح فعلی قابل دوام نخواهد بود و حذف یارا نه‌ها به هرشکلی عملی خواهد شد، که این موضوع اجرای سخت‌گیرانه طرح‌های بهینه‌سازی انرژی را اجتناب ناپذیر و نیز برای بهره‌برداران، اقتصادی و توجیه‌پذیر خواهد کرد.
وی ادامه داد: اگر رشد مصرف انرژی داخلی را تاسال ١٤٠٩ (٢٠٣٠) به طور متوسط فقط ٣ درصد بگیریم که رقمی محافظه‌کارانه و دست پایین به نظر می‌رسد، عرضه انرژی اولیه در ایران تا سال ١٤٠٩ تقریباً باید دو برابر شود، در حالی که رشد متوسط مصرف انرژی در سطح جهانی در طی همین دوره طبق برآوردهای IEA سالانه حدود ١.٨ درصد است.
از طرفی گرچه در آینده با توجه به حجم ذخایر نفت و گاز ایران محدودیتی از نظر تأمین فرآورده‌های نفتی و یا گاز طبیعی وجود نخواهد داشت، لیکن افزایش بی‌رویه مصارف داخلی انواع هیدروکربورها موجب ایجاد مشکل برای صادرات و تراز پرداخت‌های ایران خواهد شد.
زنگنه سرمایه‌گذاری‌ها در بخش انرژی (برق و نفت) ایران را در ایجاد تحرک در اقتصاد ملی مؤثر دانست و اظهار داشت: برپایه برآوردهای IEA تا سال٢٠٣٠ ، مبلغ ١٣٦٠٠ میلیارد دلار در صنعت برق جهان اعم از تولید، انتقال و توزیع سرمایه‌گذاری خواهد شد که از این منبع برآورد می‌شود قریب حداقل ١٥٠ میلیارد دلار آن در صنعت برق ایران سرمایه‌گذاری شود.
وی همچنین در پایان گفت: اگر به رقم فوق‌الذکر، سرمایه‌گذاری بخش نفت را نیز بیافزاییم که در طی همین مدت علی‌القاعده باید بالغ بر ٣٠٠ میلیارد دلار باشد، در مجموع در بخش انرژی، به سرمایه‌گذاری بیش از ٢٥٠ میلیارد دلار طی ٢٣ سال آینده نیاز خواهیم داشت، یعنی سالانه قریب به 20 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در بخش انرژی نیازمندیم.
لازم به ذکر است در مراسم افتتاحیه همایش «اقتصاد، انرژی، آینده» دکتر محمد باقر نوبخت معاون پژوهش‌های اقتصادی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، به ایراد سخنرانی پرداخت.
ضمن این که مقالات «تکنولوژی‌های نوین با نگاهی به آینده» توسط خانم دکتر خوارزمی، «ضرورت نگرش جدید به بخش انرژی کشور» توسط مهندس ملاکی و «آینده انرژی، بحران یا جا به جایی منابع» توسط دکتر بهرامی و «آینده انرژی در ایران» توسط دکتر خلعتبری نیز از دیگر مقالاتی بودند که در این همایش یک روزه ارائه شدند.