برنامه‌های آب و خاک بخش کشاورزی

خلاصه

شرایط اقلیمی کشور و عدم کفایت بارندگی در تولیدات کشاورزی ایجاب نموده که حدود ٩٠ درصد تولیدات کشاورزی از سیستم کشاورزی آبی حاصل گردد. تعداد منابع آب تأمین شده و انجام عملیات آبیاری نقش بسیار مهم و حیاتی در کشاورزی دارد. سند چشم‌انداز بر تحقق «امنیت غذایی» بهره‌مندی از محیط زیست مطلوب با تکیه بر دانایی‌محوری تأکید نموده است. سیاست‌های کلی برنامه چهارم (پنج سال اول دوره تحقق سند چشم‌انداز) بر آمایش سرزمین مبتنی بر کارائی و بازدهی اقتصادی و حفظ محیط زیست از یکطرف و تأمین امنیت غذایی با تکیه بر تولیدات داخلی در کنار رشد بهره‌وری عوامل تولید (نظیر آب و خاک) در کنار توجه به ارزش‌های اقتصادی، امنیتی، سیاسی و زیست‌محیطی آب تأکید نموده و قانون برنامه چهارم نیز احکام متعددی در ادامه مصوبات برنامه‌های دوم و سوم نظیر ارتقاء سهم بهره‌وری عوامل رشد تولید و توجه به جایگاه محوری آب در توسعه کشور با نگرش مدیریت جامع و توأمان عرضه و تقاضا و توسعه پایدار، اصلاح ساختار مصرف آب و استقرار نظام‌های مناسب بهره‌برداری از آب، تعادل‌بخشی بین تغذیه و برداشت از سفره‌های آب‌های زیرزمینی، افزایش 25% به بهره‌وری آب کشاورزی و سرمایه‌گذاری در اجرای فعالیت‌های آب و خاک به منظور تحقق عملیات در سطح ٢ میلیون هکتار تأکید گردیده است.
در این نشست تخصصی عملکرد چهار سال (٨٤ لغایت ٨٧) برنامه چهارم، برنامه‌های آب و خاک کشور با اهداف پیش‌بینی‌شده چه از نظر فیزیکی و چه از نظر زیست‌محیطی و پایداری و چه از نظر اقدامات ساختاری مورد تجزیه و تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است.
به طور خلاصه می‌توان گفت در این برنامه‌ها عملکرد فیزیکی با اهداف پیش‌بینی‌شده دارای فاصله می‌باشد و مثلا عملکرد برنامه توسعه سیستم آبیاری تحت فشار ٥٧% عملیات تجهیز و نوسازی اراضی ٦٣% و احداث کانال‌های عمومی و پوشش انهار سنتی ٥٣% بوده و در کنار آن برنامه احداث شبکه‌های اصلی آبیاری و زهکشی ٢٥% و شبکه‌های فرعی تنها ١٣% برنامه بوده است و در مورد ارتقاء ضریب بهره‌وری تنها سال ٨٤ تعداد آن از برنامه بیشتر بوده و دو سال بعد (٨٥ و ٨٦) تنها ٩٤ بوده است و در مورد پایداری نیز عملکرد برنامه با اهداف پیش‌بینی شده فاصله دارد و مثلاً نه تنها تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی به تعدا 25% کاهش نیافته بلکه تعدا دشت‌های بحرانی رو به افزایش است. (طبق آخرین رقم ٢٤٨ دشت بحرانی در کشور وجود دارد.) در مورد مسائل ساختاری نظیر مبحث ایجاد تشکل‌های آب ‌بران با نظام‌های بهره‌برداری اکثر اقدامات در حد فعالیت‌های مطالباتی و ایجاد تفاهم و حصول به نقطه مشترک بین دستگاه‌های زیربط مصروف گردیده است.