نشست قدرت‌های عربی خلیج فارس و آینده افغانستان در پرتو ظهور مجدد طالبان

گروه غرب آسیا و شمال آفریقا پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام، سومین نشست تخصصی میز خلیج فارس را با عنوان «قدرت‌های عربی خلیج فارس و آینده افغانستان در پرتو ظهور مجدد طالبان» در تاریخ پانزدهم تیر ماه ۱۴۰۰ با حضور کارشناسان و پژوهشگران ذیل برگزار کرد:
۱. جناب آقای «محسن پاک‌آئین» (سفیر سابق ج. ا. ایران در آذربایجان و رئیس سابق ستاد افغانستان وزارت خارجه)
۲. جناب آقای «عقیل عاملی مقدم» (کارشناس مسائل افغانستان)
۳. آقای دکتر «نوذر شفیعی» (عضو سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی)
۴. آقای دکتر «محمد ناصحی» (مدیر گروه غرب آسیا و شمال آفریقا پژوهشکده تحقیقات راهبردی)
۵. آقای دکتر «هادی غلام نیا» (مدیر اجرایی فصلنامه ایرفا)
۶. آقای دکتر «سید مرتضی عُرِیضی» (دبیر میز خلیج فارس)
۷. آقای دکتر «سعید پیرمحمدی» (دبیر میز شامات)
۸. آقای دکتر «طاهر طاهری» (دبیر میز رژیم صهیونیستی)
۹. آقای دکتر «میثم غفاری نژاد» (دبیر میز شمال آفریقا)
۱۰. آقای «علی فیض اللهی» (کارشناس میز خلیج فارس)
مهم‌ترین محور‌های مطرح شده در این نشست به شرح زیر است:
• نقش عربستان سعودی در آینده افغانستان
• نقش امارات متحده عربی در آینده افغانستان
• نقش قطر در آینده افغانستان

جناب آقای محسن پاک‌آئین

در ابتدای نشست و پس از ارائه مقدمه‌ای درباره حضور ۲۰ ساله نظامیان آمریکایی در افغانستان و فراز و فرود‌های روابط ایالات متحده با دولت مرکزی و گروه طالبان، رئیس سابق ستاد افغانستان در وزارت امور خارجه به ارائه نظرات کارشناسی خود پیرامون نقش عربستان سعودی در آینده افغانستان، ابزار‌ها و سازوکار‌های تاثیر گذاری رژیم سعودی بر روند تحولات افغانستان پرداخت.
جناب آقای پاکآیین بیانات خود را تقسیم مباحث خود به چهار حوزه امنیتی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی آغاز نمودند. در حوزه امنیتی، ایشان اصلی‌ترین موضع عربستان سعودی در افغانستان را حمایت از گروه‌های وهابی تروریست عنوان نمودند. در آغاز، عربستان سعودی شروع به حمایت از مجاهدان و طالبان در برابر شوروی در کنار ایالات متحده و سپس تداوم حمایت از طالبان با وجود زاویه گرفتن این گروه از اهداف و منافع ایالات متحده نمود. طالبان به عنوان گروه سیاسی و ایدئولوژیک، ابعاد و ویژگی‌های مورد نظر عربستانسعودی را داراست. مقابله با ایران، از مهمترین اهداف حمایت سعودی‌ها از طالبان بوده و باعث شده تا ریاض روی این گروه سرمایهگذاری کند.
سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در آذربایجان در حوزه اهداف سیاسی، عملکرد عربستان سعودی را چند وجهی تحلیل نمود. وی به همکاری همزمان عربستان سعودی با دولت اشرف غنی (متمایل به غرب) و گروه‌های غیر پشتون مانند عبدالله عبدالله اشاره کردند.
آقای پاکآیین، پیرامون اقدامات فرهنگی عربستان سعودی در افغانستان به منظور گسترش نفوذ نرم خود، به اقداماتی همچون تاسیس دانشگاه اسلامی در ولایت ننگرهار، ساخت صد‌ها مدرسه علوم دینی، جذب نخبگان افغان و تربیت آن‌ها ذیل فرهنگ مد نظر سعودی اشاره کردند. وی همچنین تاکید کرد بسیاری از این اقدامات با اعتراض علما، روشنفکران و نخبگان افغانی مواجه شده و بسیاری از اهداف عربستان سعودی را ناکام گذاشته است.
رئیس سابق ستاد امور افغانستان در وزارت امورخارجه در حوزه اقتصادی با اشاره به ظرفیت‌های بسیار زیاد افغانستان در زمینه ذخایر معدنی به صدور اجازه بهره‌برداری از این معادن توسط ایالات متحدهآمریکا برای عربستان سعودی اشاره نمود. همچنین ایشان تاکید کردند که یکی از الزامات قطعی ورود به حوزه اقتصادی و جذب سرمایه‌گذار، مقوله امنیت است که با وضعیت فعلی افغانستان، امکان وقوع چنین مسئله‌ای دور از ذهن است.
از نظر ایشان، با توجه به حضور جدی طالبان در آینده سیاسی افغانستان و روابط سیاسی، ایدئولوژیکی، مالی و تسلیحاتی این گروه با خاندان سعودی، نفوذ سعودی در حاکمیت آینده سعودی بیشتر خواهد شد. شایان ذکر است دولت سعودی با کمک نیروی هوایی صهیونیستی توانسته شاخ‌های از داعش را در مناطق شمالی افغانستان در نزدیکی مرز‌های استان سین کیانگ چین مستقر نماید که با خروج نیرو‌های آمریکایی از افغانستان، میتوانند تهدیدات امنیتی جدی برای دولت مرکزی چین ایجاد نمایند.
آقای پاک آیین در انتها به نارضایتی گسترده مردم افغانستان از حمایت سعودی‌ها از گسترش ناامنی در این کشور اشاره کردند که میتواند اهداف سعودی در افغانستان را به چالش بکشاند.

جناب آقای عاملی مقدم

آقای عاملی مقدم، جایگاه امارات متحده عربی در حوزه افغانستان را دنبالهرو عربستانسعودی عنوان کردند که در آینده این کشور نقش چشمگیری برعهده خواهد داشت. از نظر سیاسی امارات دومین کشوری بود که امارت اسلامی طالبان را در سال ۱۹۹۶ به رسمیت شناخت که همین امر موجب برگزاری بسیاری از نشست‌ها و فعالیت‌های منطق‌های طالبان در اماراتمتحده عربی شد.
کارشناس مسائل افغانستان، در حوزه مسائل اقتصادی، هولدینگ عزیزی را به عنوان یکی از بزرگترین هولدینگ‌های اقتصادی افغانستان برشمرد که دارای دفتر مرکزی در امارات است. سطح همکاری این هولدینگ با نیرو‌های نظامی افغانی و آمریکایی‌های حاضر در این کشور، یه نحوی است که مبالغ پرداختی به نیرو‌های نظامی آمریکایی در افغانستان از طریق عزیزی بانک به آن‌ها منتقل شود.
اشان همچنین به تلاش امارات برای استفاده از معادن افغانستان اشاره کرد که به دلیل ناامنی گسترده در این کشور محقق نشده است و ممکن است در صورت در دست گرفتن قدرت توسط طالبان، صورت پذیرد.

جناب آقای دکتر نوذر شفیعی

دکتر نوذر شفیعی در ابتدای سخنان خود سناریو‌های خروج آمریکا از افغانستان برشمردند. براساس سناریوی اول، بایدن جنگ افغانستان را جنگ بیپایان ارزیابی کرده که تنها برای آمریکا هزینهزایی کرده است. برای مثال ما بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۰، ۲۵۰۰ نظامی آمریکایی، ۱۵۰۰ نظامی از متحدان آمریکا در جنگ افغانستان و ۳۸۰۰ نیروی امنیتی بخش خصوصی، ۵۰ هزار نظامی و ۶۰ هزار غیرنظامی افغان کشته شدهاند. این جنگ همچنین نزدیک به ۲۰ هزار زخمی و ۲۹/۲ تریلیون دلار هزینه برای آمریکا برجای گذاشته است.
در سناریوی دوم؛ هراس دولت بایدن از ویتنامیزه شدن افغانستان است که در صورت به وقوع پیوستن چنین سناریویی آمریکا با تحمیل هزینه‌های ناشی از جنگ و شکست مواجه خواهد شد و نتیجه آن، خدشه دار شدن اعتبار هژمونی این کشور در عرصه جهانی خواهد بود.
سومین سناریوی پیش روی واشنگتن، خروج مسئولانه است به این معنا که همزمان با خروج نیرو‌های نظامی آمریکایی، اقداماتی همچون ادامه پشتیبانی از ارتش ۳۰۰ هزارنفری افغانستان از طریق هوایی و زمینی و اختصاص ۳ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار بودجه برای نیرو‌های نظامی این کشور است.
دکتر شفیعی چهارمین سناریوی آمریکا را آشوب مدیریت شده عنوان کردند که بر مبنای آن، وجود یک دولت باثبات در افغانستان برای آمریکا غیرقابل پذیرش است. دولتی که در عین حال پیشبرد کارکرد‌های اجرایی، از دایره کنترل دولت خارج نشود. در این سناریو هدف اصلی ایجاد محدودیت بر سر راه هژمون شدن چین است چراکه این کشور علاوه بر نزدیکی جغرافیایی، تلاش دارد در منابع افغانستان سرمایهگذاری نماید. ایشان اهمیت افغانستان را به دلیل جایگاه و موقعیت جغرافیایی قابل توجه دانست؛ بنابراین تاثیرگذاری موقعیت راهبردی افغانستان بر محیط بیرونی از جمله چین، روسیه و جمهوری اسلامی ایران موجب اهمیت این کشور برای آمریکا شده است و با استفاده از راهبرد «آتش بیار معرکه» جان مرشایمر (استراتژیست آمریکایی) درصدد تضعیف سنی و شیعه در وهله اول و چین و روسیه در مرحله بعدی است.
قطر میزبان دو دور مذاکرات طالبان با آمریکا و طالبان با دولت افغانستان بوده است که مذاکرات با آمریکا به نتیجه رسید، اما مذاکرات با دولت افغانستان نتیجه بخش نبود. چرا که آقای غنی به عنوان یک فرد متمایل به غرب حاضر به ائتلاف با طالبان برای تاسیس دولت مشترک نیست.
عضو سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاستخارجی مجلس شورای اسلامی در ادامه گفتار خود نقش قطر در تحولات میدانی افغانستان را به دلیل فقدان نیروی وابسته، کمرنگ توصیف کردند. ایشان تاکید کردند جریان اخوانی‌های افغانستان همچون حکمتیار و ربانی نیز رابطه سازمانی با قطر ندارند.
ایشان، رفتار قطر را در قبال افغانستان در چهارچوب سه نگاه با نتیجه واحد ارزیابی کردند:
۱- راهبرد سیاست خارجی کشور‌های کوچک؛ در این رویکرد کشور‌های کوچک به دلیل محدودیت‌های سرزمینی، توانمندی‌های نظامی و جمعیتی ضعیف هستند و معمولا در کنار قدرت دیگری قرار میگیرند؛ بنابراین قطر سیاست همراهی با آمریکا را در پیش گرفته و به پیشنهاد این کشور دفتر طالبان به جای ترکیه و عربستان سعودی در قطر مستقر شده است. شایان ذکر است قطر بنابر اقتضای شرایط محیطی، راهبرد خود در افغانستان را بر مبنای همراهی با آمریکا و ضدیت با عربستانسعودی اتخاذ میکند.
۲- راهبرد سیاست خارجی دولت‌های میانی؛ مهمترین ویژگی قدرت میانی، درپیشگرفتن دیپلماسی میانجیگری معطوف به حل اختلافات بینالمللی و منطق‌های است. در این نگاه، قطر به دنبال حل اختلافات در افغانستان بین طرف‌های درگیر برای ارتقاء جایگاه خود از قدرت کوچک به قدرت میانی است.
۳- راهبرد دیپلماسی نیچهای؛ در این نوع راهبرد، بازیگران دولتی به دنبال برندسازی هستند. برگزاری اجلاس مشترک افغان‌ها و آمریکایی‌ها در قطر در چهارچوب این دیپلماسی میگنجد. به این معنا، قطر به دنبال استفاده از پرونده افغانستان و طالبان برای برند سازی برای خود به عنوان قدرت اثرگذار بر منطقه در راستای گسترش صلح است.
دولت قطر، همچنین نفوذ خود را در افغانستان از طریق ساخت مساجد، کمک به ایجاد اشتغال، کمک به بهداشت وثبات، پیگیری میکند و این روابط مثبت میتواند به گسترش همکاری‌ها بین قطر و دولت آینده طلبان منجر گردد.
درپایان این نشست، پژوهشگران سوالات خود را در محور‌های تعیین شده از مهمانان مدعو پرسیدند.