بن بست سیاسی در لبنان؛ بازیگران، پیامد‌ها و چشم انداز

گروه غرب آسیا و شمال آفریقا پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام، دومین نشست تخصصی میز شامات را با عنوان «بن بست سیاسی در لبنان؛ بازیگران، پیامد‌ها و چشمانداز» در تاریخ اول تیر ماه ۱۴۰۰ با حضور کارشناسان و پژوهشگران ذیل برگزار کرد:
۱. آقای دکتر «احمد دستمالچیان» (سفیر سابق ج. ا. ایران در لبنان)
۲. آقای دکتر «محمدمهدی شریعتمدار» (رایزن فرهنگی سابق ج. ا. ایران در لبنان)
۳. آقای دکتر «حسین آجرلو» (کارشناس مسائل غرب آسیا)
۴. آقای دکتر «محمد ناصحی» (مدیر گروه غرب آسیا و شمال آفریقا پژوهشکده تحقیقات راهبردی)
۵. آقای دکتر «هادی غلام نیا» (مدیر اجرایی فصلنامه ایرفا)
۶. آقای دکتر «سید مرتضی عُرِیضی» (دبیر نشست)
۷. آقای دکتر «سعید پیرمحمدی» (دبیر میزشامات)
۸. آقای دکتر «طاهر طاهری» (دبیر میز رژیم صهیونیستی)
۹. آقای دکتر «میثم غفاری نژاد» (دبیر میز شمال آفریقا)
۱۰. آقای «علی فیض اللهی» (کارشناس میز خلیج فارس)
مهم‌ترین محور‌های مطرح شده در این نشست به شرح زیر است:
• حزبالله و بنبست سیاسی (عدم تشکیل کابینه) در لبنان
• نقش جریان المستقبل در بنبست سیاسی در لبنان
• جایگاه جریان ملی آزاد و بنبست سیاسی در لبنان

دکتر احمد دستمالچیان

جناب آقای دکتر دستمالچیان به عنوان سخنران اول نشست، در ابتدا به تفاوت وضعیت شیعیان در لبنان قبل از انقلاب و بعد از آن پرداخت. هویت شیعیان لبنان، بعد از انقلاب با توجه به دیدگاه‌های امام (ره) و مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) بستر تاز‌های برای طرح و اشاعه پیدا کرد. هسته حزبالله باتوجه به نبرد شدید در لبنان ایجاد شد و در ادامه با پشتوانه مردمی وارد عرصه سیاسی شد. دکتر دستمالچیان در ادامه کنشگران لبنان را به دو دسته بازیگران داخلی و خارجی تقسیمبندی کردند. حزبالله، جریان المستقبل و القوات اللبنانیه، مهمترین بازیگران داخلی و کشور‌های ایران، سوریه، آمریکا، عربستانسعودی، رژیمصهیونیستی و فرانسه را مهمترین بازیگران خارجی برشمردند. در ادامه ایشان تاکید داشتند که قدرت‌های خارجی، عناصر توازنبخش خارجی در صحنه لبنان هستند.

سفیر سابق ایران در لبنان مشکلات داخلی این کشور را به سه گروه زیر تقسیم کرد؛
• مشکل اول، ساختار جامعه لبنان است که بر مبنای نظام طائف‌های پایهگذاری شده و تداوم یافته است. ایشان راه حل مدیریت این شکاف را گفتگو‌های ملی- ملی در لبنان عنوان کردند.
• مشکل دوم در نگاه ایشان، دخالت قدرت‌های بیگانه به ویژه فرانسه و عربستان سعودی است که در قالب حمایت از سعد حریری در لبنان دنبال میشود.
• مشکل سوم نیز، اقتصادی است و مهمترین دلیل آن سوء مدیریت در بخش‌های مدیریتی، سیاسی و خدماتی لبنان است که با بحران کرونا و مسئله بیکاری شدت یافته است.
دکتر دستمالچیان در رابطه با نقش حزبالله در حل بن بست سیاسی تشکیل کابینه در لبنان، اشاره داشتند؛ حزب الله با کمک جنبش امل و جریان ملی آزاد توانسته در حد توان خود از انفجار بحران جلوگیری کند. از نظر ایشان، به قدرت رسیدن حزبالله لبنان چندان خوشایند جریان سعدحریری و دولت فرانسه نیست. در انتها ایشان اشاره کردند در صورتی که بحران تشکیل کابینه ظرف چند ماه آینده حل نشود، فضای داخلی لبنان به سمت انفجار حرکت خواهد کرد که به نفع هیچ یک از طرف‌های درگیری نیست.

دکتر محمدمهدی شریعتمدار

در ادامه نشست، جناب آقای دکتر شریعتمدار ذیل واکاوی جریان المستقبل و نقش آن در عدم تشکیل کابینه در لبنان، طوایفی بودن ساخت اجتماعی_سیاسی این کشور را یکی از مهمترین دلایل ضعف و زمینه‌های نفوذ کشور‌های خارجی در این کشور ارزیابی کردند. ایشان تأکید داشتند که تا چند سال اخیر، علیرغم وجود تنش در سوریه، فلسطین و عراق، وضعیت داخلی میان گروه‌ها و جریان‌های سیاسی در منطقه غرب آسیا، موجد میزانی از توازن و تعادل بوده است. در ادامه رایزن فرهنگی سابق ایران در لبنان متذکر شدند که عربستان سعودی و رژیم صهونیستی در هماهنگی و همکاری با ایالات متحده آمریکا به این نتیجه رسیدند که بازو‌ها و حامیان منطق‌های ایران در لبنان را تضعیف کنند. این موضوع به ویژه در دولت ترامپ برجستگی بیشتری داشت.

دکتر شریعتمدار ضمن اشاره به استعفای سعد حریری، مشکلات سیاسی و اقتصادی لبنان را صعودی و فزاینده معرفی کردند. ایشان سه جریان تشیع، اهل سنت و مسیحیت را جریان‌های غالب در لبنان برشمردند و مخالفت مسیحیان با تفکیک قوای جریان‌های اسلامی به شیعه و سنی در تقسیم وزارتخانه‌ها را در ارتباط با زنده بودن خاطره حاکمیت سنتی آن‌ها در صحنه لبنان تحلیل کردند.
رایزن فرهنگی سابق ایران در لبنان، هدف عربستان سعودی از حمایت از سمیر جعجع را برهم زدن موازنه قوای داخلی به نفع جریان‌های وابسته به اهل سنت برشمردند. این امر با توجه به بالا بودن سن میشل عون، رئیس جمهور کنونی لبنان و نیاز لبنان به فردی که توانایی خارج نمودن این کشور از بحران و بنبست سیاسی را داشته باشد، حائز اهمیت است.
دکتر شریعتمدار ذکر این نکته را مهم دانست که بخشی از جریان اهل سنت در لبنان طرفدار گروه هشت مارس با محوریت حزب الله است، اما در هر صورت یکی از مهم‌ترین اهداف دشمنان ایران از ایجاد تنش سیاسیِ اخیر در لبنان، حذف حزب الله از جریان مقاومت و معادلات سیاسی این کشور است. به همین دلیل است که جریان‌های رقیب مانند جریان المستقبل به رهبری سعد حریری تمایلی برای تشکیل کابینه ندارد و به دنبال ادامه دادن بحران است.

دکتر حسین آجرلو

آخرین سخنران پنل اول، دکتر حسین آجرلو بود که در ابتدای سخنان خود به تشریح وضعیت کلی بحران در لبنان و تفاوت‌ها و مشابهت‌های آن با دیگر کشور‌های حوزه شامات پرداختند. از منظر ایشان، میشل عون به عنوان رهبر جریان ملی آزاد، دارای ویژگی‌های شخصیتی، چون صراحت لهجه و ملیگرایی است که به تحکیم رهبری وی در جریان مسیحی کمک کرده است. ریشه شکلگیری جریان ملی آزاد به سفر عون به فرانسه در دهه ۹۰ و همزمان با تشکیل کنگره ملی در سال ۱۹۹۴ بازمیگردد؛ همچنین ایشان اضافه کردند میشل عون تا سال ۲۰۰۵ در فرانسه زندگی میکرد و در همان جا جریان ملی آزاد را به عنوان یک حزب سیاسی مسیحی پایهگذاری کرد.
نکته جالب توجه آنکه، گرچه جریان ملی آزاد در ابتدا مورد حمایت فرانسه بود، اما در با همراهی با حزب الله، توانسته به ایران و سوریه نیز نزدیک شود. اشخاص کلیدی این جریان میشل عون، جبران باسیل (داماد میشل عون و رهبر فعلی جریان) و آلان عون (برادرزاده میشل عون) هستند.

دکتر آجرلو در تشریح جایگاه جریان ملی آزاد ضمن اشاره به ۲۹ کرسی این جریان در پارلمان و تشکیل فراکسیون لبنان قوی پرداختند، اما در حال حاضر، این جریان به بحران برای جانشینی ریاست جمهوری نزدیک میشود. میشل عون در سال ۲۰۲۲ مدت ریاست جمهوریاش به پایان میرسد و حتی در صورتی که بتواند دوباره این سمت را در دست خود نگه دارد، به علت کهولت سن عون، چند سال آینده این جریان باید گزین‌های برای ریاست جمهوری معرفی نماید که محتملترین گزینه جبران باسیل است.
این در حالی است که باسیل با رقیبی سرسخت در میان مسیحیان مثل سمیر جعجع مواجه است. از نظر ایشان، سمیر جعجع و حزب وابسته به آن یعنی قوات اللبنانیه را رقیب اصلی جریان ملی آزاد در رهبری مسیحیان لبنان معرفی کردند که میتواند با اتکا به حمایت امارات متحده عربی و عربستان سعودی، ریاست جمهوری را از جریان ملی آزاد بگیرد. ایالات متحده آمریکا نیز از ریاست جمهوری جعجع حمایت میکند که تحریم جبران باسیل به دلیل پیوند‌های نزدیکش با حزبالله لبنان در همین راستا قابل ارزیابی است. در ادامه مدیر گروه غرب آسیا مؤسسه ابرار معاصر تهران برآورد خود از آینده تحولات سیاسی لبنان را اعلام کردند. از منظر ایشان، تداوم بن بست سیاسی و عدم تشکیل دولت در لبنان سناریوی محتمل است.
در پنل دوم، مهمانان به سوالات پژوهشگران گروه غرب آسیا و شمال آفریقا پاسخ دادند.