راهبرد سیاست خارجی جو بایدن در برابر رژیم صهیونیستی؛ ماتریس همکاری‌ها و اختلافات

مقدمه؛ متحد راهبردی در منطقه‌ای راهبردی

پس از شکست آمریکا در جنگ ویتنام در دهه ۱۹۷۰ و آغاز افول آمریکا از ابتدای قرن بیست و یکم متحدین منطقه‌ای آن در مدیریت نظم‌های منطقه‌ای از اولویت بالاتری برخوردار شدند و برای انجام این کارکرد نظارتی و موازنه ساز از آمریکایی‌ها امتیازات سیاسی و تسلیحاتی دریافت کرده اند. رژیم صهیونیستی یکی از بازیگران منطقه‌ای است که در منطقه غرب آسیا به عنوان نزدیک‌ترین متحد آمریکا به شمار می‌آید. رژیم صهیونیستی با واردات کمتر از یک میلیارد دلار تسلیحات در سال از آمریکا (۸۰ درصد نیاز‌های تسلیحاتی رژیم صهیونیستی از آمریکا وارد می‌شود) جزو پنج بازار بزرگ واردات تسلیحات آمریکایی در منطقه غرب آسیا محسوب می‌شود.

متحدین منطقه‌ای آمریکا علاوه بر بازار‌های فروش تسلیحات می‌توانند آمریکا را در راهبرد‌های مهار و موازنه سازی در برابر رقبای منطقه‌ای یاری برسانند و هزینه‌های تحریم و محاصره را برای این کشور کاهش دهند. رژیم صهیونیستی در مرکز ائتلاف‌های راهبرد منطقه‌ای آمریکا به عنوان بازوی اجرایی راهبرد‌های نظم ساز قرار گرفته است و نخبگان سیاست خارجی آمریکا همواره خود را نسبت به تامین امنیت این رژیم متعهد می‌دانند و از پیوند‌های امنیتی جدا نشدنی صحبت می‌کنند. آغاز ریاست جمهوری جو بایدن پس از خدمات بسیاری که ترامپ در دوره ریاست جمهوری خود به صهیونیست‌ها کرده بود با سوالات بسیاری رو به رو شد. دانی دانون، سفیر سابق رژیم صهیونیستی در سازمان ملل متحد با انتشار شماره تلفن نتانیاهو از رئیس‌جمهوری آمریکا خواست با وی تماس بگیرد. وی در توئیت خود به کشور‌های هند کانادا و روسیه اشاره کرد که پیش از اسراییل با آن‌ها توسط بایدن تماس گرفته شده بود.


برخی از سوالاتی که در فضای رسانه‌ای و نخبگی سیاست خارجی آمریکا و رژیم صهیونیستی مطرح شده است عبارتند از:

• چرا بایدن در ابتدای دوره ریاست جمهوری خود رفتار سردی با صهیونیست‌ها داشته است؟
• راهبرد مذاکراتی و دیپلماسی چندجانبه آمریکایی‌ها با جمهوری اسلامی ایران تا چه اندازه بر روابط آمریکا با رژیم صهیونیستی تاثیر خواهد داشت؟
• تفاوت ادراک راهبردی آمریکایی‌ها و صهیونیست‌ها از خطر هسته‌ای و منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران چیست؟
• راهبرد منطقه‌ای آمریکا و رژیم صهیونیستی تا چه اندازه دچار شکاف و گسستگی شده است؟

محور‌های گفتگو و همکاری

روابط جو بایدن و بنیامین نتانیاهو به صورت ملاقات‌های شخصی از دهه ۱۹۸۰ در آمریکا آغاز شد. البته این رفاقت سیاسی در مقایسه با دوستی کوتاه مدت نتانیاهو با ترامپ از عمق کمتری برخوردار بوده است. ترامپ با انتقال سفارت آمریکا به قدس، ترور سردار سلیمانی، اعمال تحریم‌های شدید یکجانبه علیه ایران و زمینه سازی جهت برقراری موج دوم فرآیند عادی سازی روابط توانست خدمات بالایی در طول مدت کوتاه ریاست جمهوری خود به صهیونیست‌ها ارایه کند. محور‌های همکاری آمریکا و صهیونیست‌ها در دوره ترامپ و بایدن تغییر نکرده است و مخرج مشترک دغدغه‌های راهبردی هر دو را می‌توان در محور‌های ذیل خلاصه نمود.

• توانمندی‌های اتمی- موشکی و منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران

توانمندی‌های سه گانه موشکی، هسته‌ای و منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران یکی از مهمترین دلایل همکاری‌های راهبردی رژیم صهیونیستی و آمریکا در ابعاد نظامی، امنیتی و سیاسی بوده است. هسته‌ای نشدن توانمندی‌های نظامی ایران و کاهش برد موشک‌های حاضر در سیلو‌های موشکی به همراه تضعیف متحدین منطقه‌ای خواست مشترک آمریکا و رژیم صهیونیستی در دوره ترامپ و بایدن بوده است.

• فرآیند صلح با فلسطینی‌ها

برطرف ساختن تهدیدات نامتقارن نیرو‌های جهادی و فلسطینی جهت کسب امنیت حداکثری در سرزمین‌های اشغالی به منظور کاهش هزینه‌های تامین امنیت، خواست مشترک صهیونیست‌ها و آمریکایی‌ها در مقابله با نیرو‌های گریز از مرکز در سرزمین‌های اشغالی بوده است. آمریکایی‌ها در جنگ شش روزه در دوره ریاست جمهوری اوباما و در دوره بایدن در قالب حمایت قاطع از منافع امنیتی رژیم صهیونیستی اعلام موضع کرده اند.

• همکاری با متحدین منطقه‌ای

تاکید بر حمایت از امنیت متحدین منطقه‌ای در اسناد راهبردی آمریکا در دوره‌های بوش و اوباما و به طور خاص در سند امنیت ملی سال ۲۰۱۷ ترامپ ذکر شده است. در تماس تلفنی بایدن با پوتین تعهد آمریکا مبنی بر حمایت از امنیت متحدین منطقه‌ای تکرار شده است. حمایت از متحدین منطقه‌ای مهمترین امتیازی است که آمریکایی‌ها در قبال دریافت کارکرد‌های موازنه سازانه متحدین منطقه‌ای به آن‌ها ارایه می‌دهد. تقویت زرادخانه تسلیحاتی عربستان و رژیم صهیونیستی به عنوان دو بازار اصلی فروش تسلیحات آمریکا در این چهارچوب قرار می‌گیرند.

• تقویت توان امنیتی- نظامی رژیم صهیونیستی

حفظ موازنه کیفی تسلیحاتی به نفع رژیم صهیونیستی در ادوار مختلف ریاست جمهوری آمریکا اعمال شده است. فروش هواپیما‌های اف-۳۵ اس و اف-۱۵ با کلیه امکانات فنی به رژیم صهیونیستی جهت حمله به اهداف خاک سوریه و نادیده انگاشتن تسلیحات اتمی این رژیم در دوره ترامپ و بایدن رعایت شده است. انعقاد قرارداد ده ساله (۲۰۲۸-۲۰۱۹) به ارزش ۳۵ میلیارد دلار در کنگره آمریکا نشان دهنده اتفاق هر دو حزب و دولت بایدن در تامین حداکثری تسلیحاتی رژیم صهیونیستی است.

محور‌های اختلاف

علارغم نزدیکی گسترده همکاری‌های امنیتی و هم پوشانی منافع منطقه‌ای رژیم صهیونیستی و آمریکا، در دوره بایدن بر خلاف دوره ریاست جمهوری ترامپ سه محور اساسی به عنوان محور‌های اختلاف بین این دو بازیگر مطرح شده است.

• راه حل انفکاک نهادی در برابر راه حل استحاله یکجانبه

چالش صلح با فلسطینی‌ها پس از توافقنامه اسلو و مادرید در دهه ۱۹۹۰ حل و فصل نشد و اقدامات نظامی رژیم صهیونیستی بر علیه مردم غزه به تشدید اختلافات منجر شد. برای تبدیل وضعیت تخاصم آمیز موجود به وضعیت عادی و غیرامنیتی از طرف صهیونیست‌ها و حزب دموکرات دو راه حل متفاوت پیشنهاد شده است. راه حل جمهوری خواهان در دوره ترامپ همان راهبرد مطلوب نتانیاهو بود که در نقطه اوج آن انتقال سفارت آمریکا به قدس اتفاق افتاد.
راهبرد صهیونیست‌های افراطی حزب لیکود بر اساس استحاله یکجانبه هویت و سرزمین فلسطینی‌ها در سرزمین صهیونیست‌ها بنا شده است. نتانیاهو در تلاش جهت الحاق مناطقی از کرانه باختری، گسترش شهرک‌ها، مشروعیت بخشیدن به ایجاد شهرک‌های غیرقانونی و ایجاد زیرساخت‌های حمل و نقل اقدامات فراوانی را انجام داده است؛ طرحی که هدف از آن تقویت راه حلی است که از ایجاد کشور مستقل فلسطین جلوگیری می‌کند. برای رسیدن به این هدف، بنیامین نتانیاهو و بنی‌گانتس در ابتدای سال ۲۰۲۱ ساخت ۵۷۸۷ واحد مسکونی جدید در شهرک‌ها و کانون‌های شهرک نشینی را تصویب کرده‌اند. به غیر از اعضای این حزب و دونالد ترامپ اغلب بازیگران دیگر عرصه مناقشات فلسطینی‌ها و صهیونیست‌ها از این طرح حمایت نمی‌کنند و مخالفت آشکار خود را اعلام کرده اند. اتحادیه اروپا، اعراب حاشیه خلیج فارس، روسیه و حزب دموکرات از جمله مخالفان گسترش شدید شهرک‌های صهیونیستی در مناطق کرانه باختری فلسطینی نشین هستند.
راهبرد دولت بایدن در برابر مناقشه مذکور ایجاد دولت فلسطینی در سرزمین‌های باقیمانده کرانه باختری و حفظ سفارت آمریکا در قدس به همراه آغاز گفتگو‌های فلسطینی- صهیونیستی است. کاهش شهرک سازی‌های صهیونیستی در کرانه باختری از دیگر نقاط اختلاف تیم بایدن و نتانیاهو است. بایدن برخلاف نتانیاهو راهکار دو دولت را جهت تامین امنیت رژیم صهیونیستی بر راهبرد یکجانبه گرایی سخت افزاری حزب لیکود ترجیح می‌دهد و از آن دفاع می‌کند.

• راه حل نظارت از بالا در برابر راه حل همگرایی حداکثری

اختلاف محوری دوم بین رژیم صهیونیستی و آمریکا به نحوه تعامل دولت بایدن با متحدین منطقه‌ای آمریکا که ائتلاف امنیتی نانوشته مبتنی بر تهدید مشترک با رژیم صهیونیستی دارند بازمی گردد. در دوره ترامپ مباحث حقوق بشر در سیاست خارجی آمریکا به محاق رفت و متحدین منطقه‌ای آمریکا با استفاده از ابزار تهدید منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران توانستند قرارداد‌های تسلیحاتی سنگینی با آمریکا منعقد کنند و از آزادی عمل بیشتری در سیاست‌های منطقه‌ای بهره‌مند باشند. شعار حقوق بشرگرایی بایدن و ناکارآمدی ترامپ در پایان دادن به خشونت‌ها در منطقه غرب آسیا سبب شد تا تیم بایدن، عربستان را در مسایل حقوق بشری در جریان قتل خاشقچی و جنگ یمن تحت فشار قرار دهد. بایدن، دو هفته پس از ورود به کاخ سفید، پایان حمایت ایالات متحده از کارزار نظامی سعودی در یمن را اعلام کرد و گفت "این جنگ، یک فاجعه انسانی و استراتژیک ایجاد کرده است. "

در نقطه مقابل، نتانیاهو با برجسته‌تر ساختن تهدید جمهوری اسلامی ایران، مسایل حقوق بشری که به صورت ابزاری در اختیار تیم بایدن درآمده است را در تقویت ائتلاف ضد ایرانی در منطقه مضر می‌داند و اقدامات تنبیهی بایدن بر علیه بن سلمان را تضعیف کننده صلح ابراهیم و همگرایی‌های ضد ایرانی دانسته است. برت استیونز نویسنده روزنامه نیویورک تایمز که توسط هیات‌های با نفوذ یهودی در نیویورک منتشر می‌شود، با عنوان یادداشت به رئیس جمهور بایدن نوشت "لطفا توافق‌های ابراهیم را خراب نکنید".
صهیونیست‌ها همواره به دنبال توافقی دفاعی- امنیتی با کشور‌های عربی منطقه بر علیه جمهوری اسلامی ایران بوده اند و اقدامات تنبیهی و یکجانبه آمریکایی‌ها بر علیه برخی متحدین منطقه‌ای را در قالب مواضع حقوق بشرگرایانه را در تعارض با ائتلاف چندجانبه منطقه‌ای ضد ایرانی می‌دانند. در این چهارچوب رییس ستاد ارتش رژیم صهیونیستی از وجود "یک ائتلاف منطقه‌ای قوی" از یونان، قبرس، مصر، اردن و امیرنشین‌های خلیج فارس در کنار این رژیم برای "مقابله با محور شیعی ایرانی که از ایران تا عراق و سوریه و لبنان کشیده شده" سخن گفت و افزود این رژیم اکنون از "آزادی عمل گسترده در سراسر خاورمیانه" برخوردار است.

• راه حل مذاکرات پلکانی در برابر راه حل مذاکره جامع

راهبرد فشار حداکثری ترامپ برای صهیونیست‌ها بهترین گزینه جهت مهار ایران بود. مذاکره جامع بر سر مسایل هسته ای، موشکی و منطقه‌ای ایران به صورت یک کاسه در عوض رفع تحریم‌های همه جانبه راهبرد ایده آل صهیونیست‌ها بوده است. به دلیل فوریت بالای تهدید امنیتی ایران برای صهیونیست‌ها تصمیم راهبردی این رژیم در برابر مسایل هسته‌ای و منطقه‌ای ایران به صورت "سیاه و سفید" و "صفر و یک" درآمده است. از نظر نتانیاهو بازگشت به برجام و فضای مذاکرات خاکستری و مرحله ای، فضای تنفس لازم را جهت تقویت حضور منطقه‌ای و هسته‌ای ایران فراهم می‌سازد. آویو کوخاوی رئیس ستاد ارتش رژیم صهیونیستی در سخنرانی در مرکز مطالعات امنیت ملی اسرائیل گفت که بازگشت به برجام، "هم از نظر عملیاتی و هم از نظر راهبردی، بد خواهد بود"، "یک تهدید غیر قابل قبول است" و به تشدید رقابت تسلیحات هسته‌ای در منطقه منجر خواهد شد. "

تیم سیاست خارجی بایدن بازگشت به برجام را به مذاکره جهت دست یابی به توافق برجامی قوی‌تر و در ادامه مذاکره بر سر موشک‌ها و نفوذ منطقه‌ای ایران به صورت مراحل به هم پیوسته مشروط کرده است. آنتونی بلیکن و جیک سالیوان با طرح بلندمدت‌تر شدن محدودیت‌های برجامی در مرحله اول و انعقاد توافقنامه‌های محدودکننده موشکی و منطقه‌ای در مراحل بعدی نسبت به راهبرد مذاکره جامع مدنظر نتانیاهو اعلام موضع کرده اند و ضمن طرح گفتگو با متحدین منطقه‌ای بر سر مهار ایران از یکجانبه گرایی آمریکا در صورت لزوم دفاع کرده اند.

نتیجه گیری؛ از نمایش سیاسی تا واقعیت‌های راهبردی

اوج همگرایی راهبردی آمریکا با رژیم صهیونیستی در دوره ریاست جمهوری ترامپ اتفاق افتاد. پدیده ترامپ هدیه راهبردی برای سیاست‌های منطقه‌ای رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی بود. با شکست ترامپ در رقابت با جو بایدن، به دلیل حمایت بایدن از راهبرد مذاکراتی اوباما و احتمال زنده نگه داشتن توافقنامه برجام در ظاهر مهمترین شکاف صهیونیست‌ها با کاخ سفید رقم خورد. آنچه در سناریوی محتمل در پیش روی پیوند‌های سیاسی رژیم صهیونیستی و آمریکا مشاهده می‌شود کاهش شکاف‌های سیاسی صهیونیست‌ها با تیم سیاست خارجی بایدن است. برای تحقق محتمل این سناریو دو عامل را می‌توان پیش بینی نمود. اول: تحریم‌های وضع شده سرمایه راهبردی سیاست خارجی بایدن است و وی این سرمایه را تنها برای اعاده دوباره برجام به دور نخواهد ریخت. دوم: نیاز آمریکا به حفظ بلوک ضد ایرانی خوشه خلیج فارس با محوریت عربستان از تنبیه لفظی و مقطعی بن سلمان و خاندان آل سعود فراتر نخواهد رفت و در مجموع به نظر می‌رسد شرایط مانند دوره ریاست جمهوری ترامپ در قالب اعمال فشار‌های تحریمی و حملات نظامی محدود به متحدین منطقه‌ای ایران در سوریه و عراق ادامه خواهد یافت. تجربه الگوی رفتار راهبردی رژیم صهیونیستی و آمریکا نشان داده است در آینده نزدیک تهدید مشترک می‌تواند تاکتیک‌های متعارض را به حاشیه ببرد.

دکتر امیر عباسی خوشکار