ضرورت تغییر رویکرد در مدیریت منابع آب؛ در دستور کار مرکز تحقیقات استراتژیک

پیوست1
«استفاده پایدار منابع آب (با ملاحظات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی)»
1) بازنگری و نهایی کردن میزان آب تجدید شونده کشور با توجه به پدیده تغییر اقلیم و تعیین میزان آب قابل استحصال با رعایت اصول پایداری در حوضه‌های آبریز
2) استفاده پایدار از منابع آب در جهت تأمین امنیت غذایی و حفظ اشتغال به عنوان یک عامل اساسی و ضروری مد نظر قرار گیرد.
3) به منظور حفظ پایداری در بهره‌برداری از منابع آب کشور، تجارب آب مجازی در تهیه الگوی امنیت غذایی کشور مورد توجه قرار گیرد.
4) حداقل هزینه تأمین آب برای بخش کشاورزی، بدون در نظر گرفتن ارزش ذاتی آب به ازاء هر متر مکعب به طور متوسط 4/0 دلار می‌باشد. لذا با تأکید بر توسعه پایدار منابع آب، برنامه‌ریزی برای صادرات محصولات کشاورزی که حداقل ارزآوری آن به ازاء هر متر مکعب آب 8/0 دلار باشد، باید در دستور کار قرار گیرد.
5) راهبرد توسعه کشاورزی با سرمایه گذاری ایرانی در خارج از کشور به عنوان کشت فراسرزمینی (با اولویت انتقال محصولات تولیدی به داخل کشور) باید مورد حمایت دولت قرار گیرد.
6) سرمایه گذاری شرکت‌های خارجی صاحب دانش فنی در بخش آب و کشاورزی به منظور ارتقاء دانش فنی، مدیریت و بهره‌وری آب در داخل کشور مورد حمایت قرار گیرد.
7) برنامه ریزی برای توسعه ادبیات پایداری منابع آب جهت کارشناسان و مدیران و اشاعه فرهنگ آن جهت عموم مردم ضروری است و بایستی در دستور کار قرار بگیرد.
8) برنامه‌ریزی برای جلوگیری از ورود آلاینده‌های شهری، صنعتی و کشاورزی به منابع آب کشور در جهت نیل به اهداف توسعه پایدار آب انجام پذیرد.
9) به منظور ایجاد تعادل در استفاده پایدار از منابع آب، تنظیم روابط و ایجاد هماهنگی‌های لازم بین بخش آب و محیط زیست صورت پذیرد.
10) با محور قرار دادن آب در طرح‌های آمایش سرزمین و استقرار مراکز جمعیتی، اقتصادی و صنعتی بر اساس پتانسیل‌های منابع آب، اطلاعات منابع و مصارف آب (شامل متعارف و غیر متعارف) به روزرسانی شود.
11) الگوی کشت ملی برای تأمین امنیت غذایی و ارتقاء سلامت و تأیید آن در مراجع ذیربط با رویکرد پتانسیل منابع آبی کشور تهیه گردد.
12) به منظور جلوگیری از فشار بر منابع آب کشور و ایجاد تعادل پایدار، مرکز ثقل اشتغال‌های جدید از بخش کشاورزی به بخش‌های خدمات، صنعت و معدن انتقال یابد.
13) به منظور ایجاد تعادل پایدار و محدود کردن مصارف به 55 درصد منابع آب تجدیدپذیر در یک دوره 10 ساله و کاهش آن به 40 درصد در یک دوره 20 ساله و از طریق خرید حقوق استفاده کنندگان مجاز آب، کاهش برداشت از منابع آبی کشور انجام پذیرد.
14) اطلاعات پایه منابع آب به عنوان رکن اصلی استفاده پایدار منابع آب بایستی مورد توجه قرار گرفته و به صورت مداوم پایش شود.
15) رویکرد استفاده پایدار از منابع آب در کلیه جهت‌گیری‌ها، سایست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها و اشاعه فرهنگ آن در جامعه نهادینه شود.
16) تعادل بخشی منابع آب‌های زیرزمینی و حفظ ذخایر استراتژیک با رویکرد تعدیل پروانه‌های بهره‌برداری چاه‌های مجاز کشاورزی و توقف برداشت‌های غیرمجاز انجام پذیرد.
17) سازوکار و ساختار لازم برای سنجش شاخص‌های پایداری منابع آب و پایش دوره‌ای این شاخص‌ها (در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی) ایجاد گردد
18) برنامه‌ریزی‌های لازم برای استفاده بهینه از منابع آب سبز در دستور کار قرار گیرد.
19) مشارکت و توانمند‌سازی کلیه ذینفعان و ذیمدخلان با رویکرد نقش‌آفرینی آنها در امر برنامه‌ریزی حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب انجام پذیرد.
20) مدیریت و دیپلماسی (هیدروپولیتیک) آبهای مرزی و مشترک به عنوان یک عامل مهم و اساسی مورد توجه قرار گیرد.
21) نظام یکپارچه و مؤثر حکمرانی آب در سطوح مختلف محلی، منطقهچای و ملی با تأکید بر فراهم آوردن زمینه مشارکت مؤثر و واقعی نهادهای حقوقی و حقیقی نقش‌آفرینان کشور در فرآیندهای تصمیم‌سازی، استقرار یابد.
22) مدیریت به هم پیوسته منابع آب در سطح ملی و حوضه‌های آبریز با رویکرد اصول توسعه پایدار و تدوین و تصویب برنامه‌های راهبردی بین بخش‌ها، اعمال و استقرار یابد.
23) ساختار مدیریتی بخش آب با رویکرد مدیریت به هم پیوسته در حوضه‌های آبریز طراحی و استقرار یابد.
24) مدیریت تقاضا با توجه به محدودیت منابع آب و عملیاتی‌سازی الگوی بهینه مصرف در بخش‌های مختلف و لحاظ سیاست‌های تشویقی و انضباطی اعمال گردد.
25) بهره‌وری آب در بخش کشاورزی از طریق روش‌ها و فناوری‌هایی نظیر کم آبیاری، اصلاح الگو و ترکیب کشت، کاهش تبخیر آب، کشت گلخانه‌ای، استفاده از روش‌های مناسب و نوین آبیاری، به زراعی و خاک‌ورزی و تحویل حجمی آب ارتقاء یابد.
26) برنامه‌ریزی برای جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی و مشارکت ذینفعان در تأمین منابع مالی، مطالعه، اجرا و بهره‌برداری طرح‌های آبی در چارچوب بسته‌های حمایتی و اقتصادی در دستور کار قرار گیرد.
27) نظام اولویت‌بندی طرح‌های آب بر اساس بازدهی اقتصادی و الزامات مدیریت به هم پیوسته منابع آب و تأکید بر جامع‌نگری و هماهنگی و تکمیل زنجیره طرح‌های مکمل مورد نیاز تا عرضه نهایی محصول به بازار و حصول حداکثری ارزش افزوده در چرخه سرمایه‌گذاری، استقرار یابد.
28) نظام پایش و ارزیابی عملکرد بر اساس برنامه راهبردی بخش آب طراحی و استقرار یابد.
29) برنامه‌ریزی برای توسعه و بهره‌برداری بهینه از ظرفیت‌های آبی کشور در راستای استفاده از انرژی آب، هماهنگ با تأمین نیاز بخش‌های مختلف مصرف در دستور کار قرار گیرد.
30) مدیریت دانش‌بنیان و بکارگیری علوم و فناوری و تحقیقات کارآمد در صنعت آب، استقرار یابد.
31) استفاده از منابع آب متعارف، بازچرخانی و استفاده چند باره از آب با تأکید بر جایگزینی پساب برای مصارف مورد نیاز و تخصیص منابع آب با کیفیت برای شرب، مورد عمل قرار گیرد.
32) اقتصاد آب، تطبیق الگوی کشت با امکانات آبی، بازبینی مفاهیم و مبانی تعرفه‌های به ویژه در زمینه آب کشاورزی و ارائه راهکارهای مربوطه مورد توجه قرار گیرد.
33) الگوی کشت مناسب در مناطق مختلف با رعایت حداکثر صرفه‌جویی در مصرف آب و شرایط محیطی کشت برای پرهیز از مصرف آب مازاد و با لحاظ برداشت حداکثر محصول به ازاء مصرف یک متر مکعب آب، رعایت گردد.
34) برنامه‌ریزی برای محدود کردن کشت محصولات پرآب‌طلب مانند برنج چغندر قند و اعمال تسهیلات لازم برای واردات شکر و برنج در دستور کار قرار گرفته و محصولات برنج و چغندر قند فقط در مناطق مجاز با بارندگی بیش از 600 میلیمتر در سال کشت شوند.
35) به منظور برداشت حداکثر محصول در واحد سطح و مصرف آب کمتر برای تولید بیشتر، عملیات زارعی در به کارگیری ماشین‌آلات کشاورزی برای کشت محصولاتی مانند گندم، علوفه و غیره و نیز تولید نو استفاده از بذر اصلاح شده مورد اقدام قرار گیرد.
36) برنامه‌ریزی برای مدیریت مصرف آب همزمان با مدیریت خاک، کشاورزی (گیاه) و درآمد زارعین با تشکیل نهادهای کشاورزی مناسب برای استفاده از تشکلها از قبیل شرکت‌های سهامی زراعی، انجام پذیرد.
37) ترازنامه سالانه آب کشور تهیه و متعاقب آن حسابداری ملی آب استقرار یابد.
38) تخصیص آب در بخش‌های مختلف مصرف با رویکرد ارتقاء بهره‌وری و ملاحظات پایداری اکولوژیکی، مورد بازنگری قرار گیرد.

--------------
پیوست 2
«تدوین سیاست‌های بهبود و بهسازی سطح اراضی زیر کشت»

1) عدم توسعه سطح زیر کشت به دلیل محدودیت منابع آب (نسبت به برنامه‌های مصوب فعلی) به عنوان یک عامل مهم و اساسی مورد توجه قرار گیرد.
2) به منظور کاهش تقاضای آب، منع کشت برنج در اقصی نقاط کشور به جز استان‌های گیلان و مازندران عملیاتی گردد.
3) به دلیل محدودیت منابع آب و عدم امکان افزایش و توسعه سطح زیر کشت، توسعه کشت‌های آبی پاییزه اعمال گردد.
4) به منظور صرفه‌جویی در مصرف آب، جایگزینی کاشت محصولات با طول عمر کوتاه مثل ذرت و سیب‌زمینی با واریته‌های زودرس در دستور کار قرار گیرد.
5) به منظور افزایش راندمان آبیاری، استفاده از روش آبیاری بارانی در مناطق با رطوبت کمتر از 60 درصد ممانعت به عمل آید.
6) به منظور صرفه‌جویی در مصرف آب و کاهش تقاضای آب در بخش کشاورزی، توسعه کاشت نشاء به جای بذر به عمل آید.
7) به منظور صرفه‌جویی در مصرف آب و افزایش بهره‌وری آب، توسعه کشت گلخانه‌ای انجام پذیرد.
8) نقشه کاداستر ملی اراضی کشور با رویکرد اجرای برنامه‌های سطح زیر کشت تهیه گردد.
9) برنامه هماهنگی آب و خاک بین وزارت نیرو و جهاد کشاورزی تدوین و رفع تناقضات آماری در دستور کار قرار گیرد.
10) استراتژیک سطح زیر کشت به همراه برنامه اجرایی منطبق با آب برنامه‌ریزی در بخش کشاورزی تدوین گردد. (مقادیر آب قابل استفاده در بخش کشاورزی توسط وزارت نیرو اعلام می‌گردد).
11) سند راهبردی مدرن‌سازی در بخش کشاورزی در راستای انتقال تکنولوژی جهت تحقق سیاست‌های جدید تهیه و تدوین گردد.
12) مطالعات جامع آمایش سرزمین با محوریت آب به منظور مدیریت و برنامه‌رزی جامع حوضه‌های آبریز کشور انجام پذیرد.
13) تعیین سیاست‌های کشت متناسب با تخصیص آب در حوضه‌های آبریز و میزان آب قابل استحصال به عنوان یک عامل اصلی و مهم مورد عمل قرار گیرد.
14) سند ملی آب کشاورزی توسط وزارتین نیرو و کشاورزی پیاده‌ساز و منطبق با مقادیر به روزشده آب قابل برداشت و با استفاده از فناوری آبیاری مورد بازنگری قرار گیرد.
15) تأکید بر یکپارچه سازی اراضی و جلوگیری از خرد شدن اراضی فعلی به عنوان یک عامل مهم در مدیریت منابع آب در دستور کار قرار گیرد.
16) تهیه و اجرایی نمودن الگوی کشت بهینه برای کل دشت‌های کشور و توجه به آب مجازی در راستای تأمین امنیت غذایی کشور در دستور کار قرار گیرد.
17) انجام برنامه‌ریزی‌های لازم با لحاظ ارتباط موضوعات امنیت غذایی کشور، میزان منابع آب موجود و اراضی کشاورزی در دستور کار قرار گیرد.
18) برنامه‌های لازم برای موازنه منابع آب و اراضی کشاورزی موجود با توجه به الزامات امنیت غذایی، انرژی، تغییر اقلیم و محیط زیست و حفظ چرخه هیدرولوژی تدوین گردد.
19) استفاده از بذور اصلاح شده در کاشت محصولات کشاورزی برای افزایش بهره‌وری آب مورد عمل قرار گیرد.
20) سیاست‌های صحیح در راستای ایجاد ثبات سیاست‌های بازرگانی در کشاورزی برای تنظیم بازار کشاورزی و سرمایه‌گذاری در زیربناهای آن اعمال گردد.
21) تسریع در مدرن‌سازی و انتقال تکنولوژی در بخش کشاورزی برای اجرای سیاست‌های جدید مورد توجه قرار گیرد.
22) استراتژی‌های کشاورزی حفاظتی (اعم از به حداقل رسانیدن عملیات خاک‌ورزی، اصلاح تناوب، حفظ بخشی از بقایای گیاهی روی سطح خاک) در راستای کاهش مصرف آب و کنترل و ارتقای مواد بیولوژیک خاک اعمال گردد.
23) به دلیل محدودیت منابع آبی، سیاست‌های کشت دیم متناسب با  سند الگوی مصرف و الگوی کشت تهیه و تدوین گردد.
24) انجام پوشش انهار به منظور افزایش راندمان آبیاری مورد عمل قرار گیرد. (آب صرفه‌جویی شده نباید صرف توسعه سطح اراضی کشاورزی شود).
25) در استفاده از آبهای شور و لب‌شور در کشاورزی به منظور جلوگیری از بین رفتن خاک و حفاظت آن ممانعت به عمل آید.
26) جلوگیری از تغییر کاربری اراضی خوب کشاورزی و استفاده از اراضی نامرغوب برای کاربری ‌های جدید مورد توجه قرار گیرد.
27) برنامه‌های هماهنگ آب و خاک بر اساس نیازهای داخلی و صادرات محصولات تدوین و پیاده‌سازی گردد.
28) نسبت به پیاده‌سازی سیاست‌ها و تصمیمات متخذه در بخش آب در کشور توجه ویژه معطوف گردد.
29) در راستای ارتقای بهره‌وری آب، آیین‌نامه مصرف بهینه آب کشاورزی مورد بازنگری قرار گرفته و اجرایی شود.