الگوی مشارکت راهبردیِ چین و دلالت‌های آن بر جمهوری اسلامی ایران

با گذشت دو دهه از قرن 21، نیک می‌ توان دریافت که جوهر دیپلماسی چین با رویکردی هوشمند به سمت الگوی مشارکت راهبردی گرایش یافته است. در پرتو الگویِ مورد اشاره که توجه ویژه ای را نسبت به کشورهای شریک مبذول داشته است کشورهای هدفِ پکن علاوه بر قدرت‌ های بزرگ، طیف وسیعی از کشورهای دور، کوچک و یا متوسط را نیز در بر گرفته است.

مقدمه

با گذشت دو دهه از قرن 21، نیک می‌ توان دریافت که جوهر دیپلماسی چین با رویکردی مسالمت‌ آمیز و هوشمند به سمت الگوی مشارکت راهبردی گرایش یافته است. چین به ‌عنوان قدرت نوظهور سوسیالیستی که راهبرد «انزوای باشکوه» را در پیش گرفته است، از رهگذر الگوی مشارکت راهبردی می ‌کوشد تا ضمن برطرف ساختن اختلافات عقیدتی و سیاسی خود با سایرین، از موضوعات اختلاف‌ زا فراتر رفته و شبکه‌ ای از مشارکت ‌ها را بر اساس سیاست جست ‌و جوی نقاط مشترک ردگیری نماید.

جایگاه برنامه مشارکت راهبردی در سیاست خارجی چین

مفهوم «مشارکت» در فضای پساجنگ سرد در دیپلماسی چین ظاهر شده است. در همین رابطه پکن نخستین مشارکت راهبردی خود را با برزیل در سال 1993/1372 منعقد کرد. از آن زمان به بعد، مفهوم مشارکتِ راهبردی به یکی از برجسته‌ ترین ابعاد دیپلماسی چین تبدیل شده است. پکن همچنین در سال 1996/1375 سندی را تحت عنوان «مشارکت راهبردی؛ برابری، اعتماد و هماهنگی متقابل در قرن 21» به امضاء رساند. در سال 1997/1376 پکن مشارکت راهبردیِ سازنده‌ای را با ایالات ‌متحده به امضا رسانید. علاوه بر مواردی که ذکرشان رفت، جمهوری خلق چین «مشارکت مشترک برای قرن 21» را با کره‌ جنوبی در سال 1998/1377 نهایی کرد. در ادامه و از سال 1998/1377 تا 2013/1392، 55 برنامۀ مشترک و از 2013/1392 تا 2019/1398 پکن با 48 کشور (مجموعاً 103 کشور) برنامۀ مشارکت امضاء کرده‌ است.

گونه ها و سطوح مختلف برنامۀ مشارکت راهبردی در سیاست خارجی چین

مشارکت راهبردی به ‌عنوان نوعی از دیپلماسی کارآمد، در سیاست خارجی چین بر اساس سطوح مختلف همکاری با کشورِ هدف، جایگاه ویژه ‌ای را احراز کرده است. در نگاهی کلی و با توجه به خصایصی همچون درجه و ابعاد همکاری، پکن سطوح مختلفی را به ترتیب و به قرار زیر در پیش گرفته است: 1) مشارکت غیر راهبردی؛ 2) مشارکت راهبردی؛ 3) مشارکت همکاریِ راهبردی؛ 4) مشارکت جامع راهبردی؛ 5) مشارکت راهبردی جامع همکاری؛ و 6) مشارکت راهبردی ویژه.

مختصات برنامۀ مشارکت راهبردی در سیاست خارجی چین

مشارکت راهبردی دارای ویژگی ¬هایی است که آن را از سایر انواع رابطه همانند اتحاد، ائتلاف، همکاری و رقابت در سطح روابط بین¬ الملل متمایز می ‌کند. چین در انواع مشارکت راهبردی خود با سایر کشورهای جهان مختصاتی را همچون: 1) سیال بودن مفهوم مشارکتِ جامع راهبردی؛ 2) برخورداری از الگوهای مختلف؛ 3) توجه کم نسبت به عدم تقارن یا سطح قدرت دولت‌ ها؛ 4) برخورداری از تنوع و گستردگیِ کارکردیِ بالا؛ 5) فرآیندی ایستا و پویا؛ و 6) عدم ایجاد تعهد بر علیه رقیب ثالث، ملحوظ ‌نظر داشته است.

نتیجه گیری؛ مشارکت راهبردیِ چین و برنامۀ همکاریِ جامعِ 25 ساله با جمهوری اسلامی ایران

چین و ایران دو تمدن کهن آسیایی هستند که طی سالیان اخیر از یک ‌سو بنا به تحمیل تحریم ‌های بی‌ سابقه از جانب مجموعۀ غرب و مشخصاً ایالا‌ت ‌متحده و از سوی دیگر بنا به کوشش پکن برای تضمین تأمین امنیت انرژی و بیشنیه ‌سازی قدرت رو به تزاید خود، همکاری ‌های پیدا و پنهانی را در عرصه‌ های مختلف به منصۀ ظهور رسانده ‌اند. نکتۀ قابل ‌توجهی که در این بین خودنمایی می ‌کند آن است که علی ‌رغم ابراز تمایل مقامات تهران و پکن برای انعقاد برنامه همکاری های جامع 25 ساله و همچنین وجود ظرفیت‌ های بالقوه و بالفعل در جهت تقویت همکاری ‌هایِ راهبردی در زمینه ‌های گوناگون، بنا به دلایلی همچون نگرانی شرکت‌ های چینی از رژیم تحریم‌ های ایالات‌ متحده، عدم تمایل پکن در سوگیری یک ‌جانبه نسبت به تهران و به خطر انداختن روابط منطقه ‌ای خود با کشورهای هم ‌پیمانِ منطقه ‌ای نظیر اسرائیل، عربستان ‌سعودی و پاکستان به ‌عنوان متحدان راهبردی، ملاحظات راهبردیِ پکن نسبت به واشنگتن به‌ عنوان شریک تجاری، وجود دیدگاه‌ های متناقض در محافل سیاسی و آکادمیکِ جمهوری خلق چین در رابطۀ با تعمیق روابط با تهران، عدم اعتماد سازی بنیادین و فقدان درک عینیِ مشخص از نیات و مقاصد طرف مقابل و مواردی از این دست، شرایط برای توافقِ جامعِ راهبردی میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین تاکنون میسر نشده است.

گروه پژوهش های سیاست خارجی

لینک کوتاه: https://csr.ir/0000HU

خبرهای مرتبط