مذاکرات راهبردی آمریکا و عراق در ماه ژوئن 2020؛ اهداف و راهبردها

مذاکرات راهبردی آمریکا و عراق در ماه ژوئن 2020؛ اهداف و راهبردها

مقدمه

یکی از مهمترین اهداف اشغال عراق در سال 2003 تقویت حضور راهبردی و اقتصادی آمریکا در منطقه غرب آسیا و مهار جمهوری اسلامی ایران بوده است. پایه های حضور امنیتی آمریکا در عراق در قالب توافقنامه های همکاری های راهبردی و حمایت های نظامی آمریکا از دولت عراق در برابر نیروهای افراطی خشوت طلب قرار داشته است.[1] مذاکرات راهبردی خردادماه 1399 از دو زاویه امنیتی و اقتصادی از اهمیت بالایی برخوردار است.

 در این مذاکرات دو تیم مذاکره کننده عراق و آمریکا بر سر مسایل مختلف به گفت و گوهای رسمی جهت امتیازگیری از طرف مقابل اقدام خواهند نمود. در نوشتار پیش رو اهداف آمریکا و عراق از مذاکرات ژوئن مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.

توافقنامه های امنیتی سال 2008

به موجب قطعنامه 1790 سازمان ملل ارتش آمریکا جهت استمرار حضور نظامی خود در عراق نیازمند توافق جدید با دولت نوری المالکی بود. این توافق در ابعاد سیاسی، امنیتی و اقتصادی به امضای نخست وزیری عراق و تصویب پارلمان رسید. 

مهمترین بندهای امنیتی توافق عبارتند از: 

1. نیروهای آمریکایی حق دارند پاسگاه‌ها و پایگاه‌هایی نظامی ایجاد کنند. این پایگاه‌های نظامی از اردوی عراق پشتیبانی خواهد کرد و شمار این پایگاه‌ها به شرایط امنیتی مورد نظر دولت آمریکا و رایزنی سفارت آمریکا در بغداد و فرماندهان آمریکایی و همچنین رایزنی با وزارت دفاع عراق و مراجع ذیربط بستگی دارد.
2. دولت عراق صلاحیت نیروهای آمریکایی را تعیین نمی‌کند و حق ندارد آمد و شد این نیروها، مساحت منطقه تحت سلطه پایگاه‌های نظامی یا مسیرهای آن‌ها را تعیین و محدود کند.
3. نیروهای آمریکایی آزادند هر کشوری که امنیت و صلح جهانی، منطقه‌ای و عراق و دولت و قانون اساسی این کشور را تهدید می‌کنند یا تروریسم و گروه‌های شبه نظامی را تحریک می‌کنند، هدف قرار دهند و برای این کار می‌توانند از اراضی، آب‌ها و آسمان عراق استفاده کنند[2].
4. سقف زمانی حضور نیروها در عراق طولانی مدت و نامحدود است و تعیین آن به شرایط این کشور وابسته است و بازنگری در این مسئله به دولت عراق و دولت آمریکا مربوط است.[3]

ترکیب تیم های مذاکره کننده

مذاکرات راهبردی ماه ژوئن 2020 در ابتدا در سطح معاونان وزارت خارجه و سپس وزرای خارجه تشکیل خواهد شد. وزارت امور خارجه آمریکا گروه مذاکره کننده خود را متشکل از شش نفر شامل «دیوید هیل»^[4] معاون وزیر خارجه، «دیوید شنگر^[5]» دستیار وزیر، «فرانسیس فانون»^[6] دستیار وزیر، «جوی هود»^[7] معاون وزیر و کاردار سابق سفارت آمریکا در بغداد، «دیوید کوپلی^[8]» معاون دستیار وزیر خارجه آمریکا و «متیوتولر^[9]» سفیر آمریکا در بغداد معرفی کرده است. این تیم از متخصصان و مقامات اجرایی حوزه عراق در وزارت امور خارجه آمریکا هستند. در طرف عراقی چهره های اجرایی و دانشگاهی که توسط مصطفی الکاظمی انتخاب شده اند حضور دارند.

عبدالکریم هاشم مصطفی

هاشم مصطفی از دیپلمات های وزارت خارجه و عضو مذاکره کننده ارشد عراقی با ناتو و روسیه در سالهای گذشته بوده است. پس از حادثه ترور شهدای مقاومت و در رأس آنها شهید سلیمانی و شهیدابومهدیالمهندس، عبدالکریم هاشم مصطفی این اقدام تجاوزکارانه را صراحتاً محکوم کرد. وی در مواضعی کاملاً صریح و آشکار، اقدام آمریکا در ترور رهبران مقاومت را نقض تمامیت ارضی و حاکمیت ملی عراق عنوان کرد.

لقمان عبدالرحیم الفیلی

الفیلی کرد شیعه و سخنگوی برهم صالح است. موافق ائتلاف راهبردی با آمریکا در جنگ با داعش است. وی سفیر سابق عراق در آمریکا بود. وی طرفدار موازنه مثبت بین ایران و عراق است.

حامد خلف

خلف دبیرکل هیئت دولت در دوره نوری المالکی بود. منصب کنونی وی معاون وزیر آموزش عالی و پژوهش علمی است.

حارث حسن

وی نامزد اولیه مصطفی الکاظمی برای منصب وزارت امور خارجه بود. حسن از تحلیلگران موسسه کارنگی است.

اهداف آمریکا در مذاکرات ژوئن 2020

استمرار حضور نظامی

با اشغال عراق توسط آمریکا 175 هزار نیروی ناتو وارد این کشور شد که از این تعداد 150 هزار نیرو آمریکایی بودند. با خروج نیروهای آمریکایی در سال 2011 از عراق و بازگشت 11 هزار نفر از آنها در قالب ائتلاف سال 2014 با عراق جهت مبارزه با داعش وضعیت پایگاه های آمریکایی و حضور سربازان این کشور دوباره احیا شده است. تمرکز نیروهای آمریکایی در پایگاه های نظامی و استفاده از فضای هوایی عراق جهت هدایت نیروهای زمینی عراقی راهبرد اصلی واشنگتن پس از سال 2014 در مبارزه با داعش بوده است.[10] آمریکایی ها با حمایت هوایی از نیروهای عراقی در مبارزه با داعش و تجهیز ارتش عراق به دنبال انجام تعهدات خود نسبت به ارتش عراق بوده اند تا در سایه انجام تعهدات به توجیه حضور نظامی خود پرداخته باشند.

محدود کردن محور مقاومت

حضور نیروهای نظامی آمریکایی در پایگاه عین الاسد و انتقال موشک های پاتریوت به آن اوج انقباض حضور نیروهای آمریکایی در خاک عراق است. از 15 پایگاه نظامی آمریکا در خاک عراق کمتر از 5 پایگاه در حالت عملیاتی قرار دارند[11].

هجوم پراکنده نیروهای نظامی مقاومت به پایگاه های کی 1 و کرکوک در کنار آسیب رسانی های جدی نیروهای مردمی به سفارت آمریکا در بغداد سبب کاهش فعالیت های نظامی آمریکا شده است. حضور اطلاعاتی هواپیماهای جاسوسی آمریکا در کنار عملیات گزینشی بر علیه نیروهای مقاومت در مرز سوریه و عراق مانند حمله به القائم انگیزه واشنگتن را برای حضور نظامی در عراق جهت مقابله با نفوذ محور مقاومت افزایش داده است. فشار مذاکراتی بر دولت مصطفی الکاظمی جهت محدود کردن نیروهای حشدالشعبی در قالب استحاله در ساختار وزارت دفاع و پایان دادن به ماموریت های ضد آمریکایی و فرامرزی بخش دیگری از طرح محدوسازی محور مقاومت به عنوان بخش محوری مذاکرات ژوئن خواهد بود.

کسب امتیازات اقتصادی

در کنار حفظ پایگاه های نظامی و نیروی نظامی در خاک عراق، آمریکایی ها به دنبال تقویت حضور خود در بازار عراق و صنایع نفتی و پتروشیمی این کشور از طریق شرکت های خصوصی خود هستند. این حضور را می توان در ابعاد انعقاد قراردادهای جدید و کاهش نفوذ اقتصادی جمهوری اسلامی ایران خلاصه نمود. قبل از شروع مذاکرات راهبردی دوجانبه اندیشکده های آمریکایی بر کسب امتیازات اقتصادی از دولت عراق جهت افزایش نفوذ تاکید کرده اند. اندیشکده دفاع پاک[12] با اشاره به مذاکرات ژوئن راهبرد پیشنهادی خود را نفوذ حداکثری در بازار نفت و کالاهای مصرفی عراق مطرح کرده است. این اندیشکده با اشاره به کاهش قیمت نفت و خروج شرکت های رقیب پر کردن این فضای خلاء را جزو پیشنهادات راهبردی خود قرار داده است.[13]

در دوره کارزار فشار حداکثری بر علیه جمهوری اسلامی ایران روابط اقتصادی ایران و عراق به 12 میلیارد دلار در سال رسیده است. هدف گذاری اقتصادی جمهوری اسلامی ایران تصاحب 50 میلیارد دلار از بازار بزرگ فنی- مهندسی و مصرفی عراق و انتقال ارز آن به داخل کشور است.[14] صادرات 1200 مگاواتی برق و 32 میلیون متر مکعبی گاز به عراق به دلیل ضعف زیرساخت های تولید انرژی عراق از اهمیت راهبردی بالایی برای هر دو کشور برخوردار است.[15] در قالب نگاه تجاری آمریکا به عراق، سایر کشورهای دیگر نیز به عنوان رقیب اقتصادی آمریکا در عراق تلقی می شوند و در نتیجه با اعمال فشار از جانب امریکا روبه رو می شوند. یکی از مهمترین پیشنهادهای اقتصادی آمریکا در مذاکرات ماه ژوئن 2020 کاهش وابستگی عراق به واردات انرژی و کالا و خدمات از ایران خواهد بود.

اهداف راهبردی عراق در مذاکرات ژوئن 2020

اهداف امنیتی

تهدیدات درون سرزمینی گروه های رادیکال خشونت طلب مهمترین تهدید امنیتی پیش روی دولت مصطفی الکاظمی است. مقایسه فعالیت‌های تروریستی داعش در ۴ ماهه اول سال 2020 میلادی نسبت به مدت مشابه در سال 2019 از افزایش ۴۴ درصدی این اقدامات خبر می‌دهد.^[16] به باور برخی محققان مسایل عراق، آمریکا از حضور داعش در عراق برای مشروعیت حضور خود بهره برداری ابزاری و مشروعیت بخش به عمل آورده است. به عنوان مثال بازگشت داعش به مناطق غرب و شمال عراق مثل صلاح‌الدین، الانبار و موصل توسط آمریکا انجام شده است.

اهداف اقتصادی

با کاهش قیمت نفت و سهمیه عراق در اوپک میزان درآمدهای سالانه بغداد کاهش چشمگیری پیدا کرده است. بودجه ١١۲ میلیارد دلاری عراق در سال ۲۰١۹ بیش از ۲۳ میلیارد دلار کسری داشته است. در همین حال، بدهی های خارجی دولت عراق در سال ۲۰۲۰ بر اساس گزارش صندوق بین المللی پول بیش از ١۳۸ میلیارد دلار برآورد می شود. طی ۴۰ سال جنگ و بحران بخش عظیمی از زیر ساخت های اقتصادی این کشور نابود شده است. عراق برای بازسازی آنها نیازمند کمک های بین المللی بیش از ١۰۰ میلیارد دلار است. اما، به رغم وعده های کشورهای غربی و عربی ، تا کنون کمتر از ١ درصد از کمک های وعده داده شده برای بازسازی، آنهم به صورت وام به دولت عراق اعطا شده است.^[17] در حوزه سرمایه گذاری در بخش انرژی نیاز 100 میلیارد دلاری عراق به سرمایه گذاری در چاه های نفت خود تاکنون برآورده نشده است.

نتیجه گیری

مذاکرات راهبردی آمریکا و عراق در ماه ژوئن در ادامه مذاکرات سالهای 2008 و 2014 جهت ابقای پایگاه های آمریکایی در عراق به انجام می رسد. این مذاکرات دو هدف استمرار حضور نظامیان آمریکایی در عراق و بسط نفوذ اقتصادی این کشور را دنبال می کند. پیامدهای راهبردی استمرار حضور نظامی آمریکا در عراق برای جمهوری اسلامی ایران در ابعاد امنیتی و موازنه منطقه ای خلاصه می شود. رصد اطلاعاتی نیروهای مقاومت در کنار هدف قرار دادن گزینشی پایگاه های نظامی حشدالشعبی در دستورکار آمریکایی ها قرار گرفته است.