" اخلاق و ادب ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی"

خلاصه

نشست تخصصی" اخلاق و ادب ایرانیان در شبکه های اجتماعی" مورخ ٧ دی ماه ١٣٩٤، به همت معاونت پژوهش های فرهنگی و اجتماعی؛ گروه پژوهش‌های رسانه در مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام برگزار شد.

نتایج

در ابتدای نشست، دکتر محمد سلطانی فر؛ مدیر گروه پژوهش‌های رسانه و دبیر نشست با ذکر مقدمه ای در اهمیت و ضرورت فضای اخلاقی موجود در شبکه های اجتماعی بیان کرد در حال حاضر فضای ادبیاتی کشور در معرض هجوم وحمله کاربرهای شبکه های اجتماعی قرار دارد. ادبیات خشن و بی اخلاقی که دامن گیر این فضا شده ضرورت نیاز به ریشه یابی و راهکارهایی در این زمینه را ایجاب کرده است. وی از علل بی اخلاقی در این فضا به کاربرهایی اشاره کرد که فاقد صلاحیت نگارش در فضای ادبیاتی کشور هستند و افرادی که فضای ادبیاتی کشور را به بهانه های مختلف کوتاه نویسی یا طنزنویسی دچار آسیب کرده‌اند و ادامه داد مسیر ادبیات سیاسی و اجتماعی از بالا به پایین، منجر به رخ دادن یک نوع جایگزینی در ادبیات سنتی و اصیل جامعه ایران شده است و در نهایت حرکت صحیح کاربران در این فضای مجازی را نیاز به همکاری با تولیدکنندگان محتوا، رهبران شبکه های اجتماعی و شبکه سازهای بزرگ دانست. سلطانی فر اظهار داشت یکی از راهکارها نیز آگاه سازی و اعلام خطر عمومی به مردم و اگاهی از عواقب این مسئله در جامعه نسبت به خدشه ای است که به ادبیات بسیارغنی کشوری با پیشینه تمدنی وتاریخی وسیع وارد شده است.
دکتر خطیبی؛ سخنران دیگر نشست در پاسخ به این سوال که چرا رفتارها در فضای مجازی متفاوت از رفتار در فضای واقعی شکل می‌گیرد، به ضرورت بحث از منظر روانشناسی و رفتارشناسی اشاره کرد و گفت: در اصل بخشی از رفتار ما بر طبق محیطی که در آن قرار گرفته‌ایم، شکل می‌گیرد، بنابراین اگر بخواهیم رفتار مخاطبین را در هر حوزه‌ای ارزیابی کنیم، یکی از عواملی که به ما در این زمینه کمک می‌کند، فضایی است که مخاطب در آن حضور دارد. این پژوهشگر حوزه ارتباطات، در ادامه چهار محور اصلی برای ارزیابی رفتار در این حوزه را فضای وقوع رفتار، تجربیات مرجع، نظام ارزشی و تاثیرات محیطی و مخاطبان عنوان و ضمن مقایسه این چهار محور در فضای حقیقی و فضای مجازی، بیان کرد: در فضای مجازی این عوامل با فضای حقیقی متفاوت می‌شود، به‌طور مثال هویت‌ها در فضای وقوع تغییر می‌کند، به این معنا که بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی ناشناس هستند و با هویت جعلی و دروغین وارد این فضا می‌شوند، بنابراین ممکن است معیارهای رفتارهای اجتماعی را رعایت نکنند، زیرا کنترل روانی و اجتماعی‌ای که در فضای عمومی و حقیقی وجود دارد، ممکن است در فضای مجازی وجود نداشته باشد. همچنین چیدمان طراحی شده توسط مدیر شبکه در فضای شبکه‌های اجتماعی از قبیل اختصارنویسی و محدودیت‌های کلمات و جملات نیز باعث تغییر رفتار مخاطب خواهد شد. در تجربیات مرجع در فضای مجازی نیز عدم آموزش و مهارت صحیح در تجربیات گذشته منجر به بروز آسیب‌هایی در حال و آینده می‌شود.
دکتر خطیبی ضمن تاکید بر اینکه نظام ارزشی والگوهای افراد در فضای مجازی متفاوت از فضای حقیقی است، اظهار داشت: ممکن است کاربران، افرادی باشند که با نظام ارزشی‌ما وکشور هماهنگ نباشند. در محور تاثیرات محیطی و مخاطبان می‌توان گفت جنس کاربرانی که در فضای مجازی حضور دارند متفاوت از جنس معاشرین کاربران خواهد بود؛ زیرا افراد در معاشرت‌های خود دست به انتخاب و گزینش دیگران می‌زنند، ولی در فضای مجازی به دلیل درهم ریختگی و پیچیدگی آن، دوستان و پیروان ممکن است از طبقه اجتماعی، عاطفی و روانی کاربران نباشند، بنابراین محیط در رفتار و وقوع اعمال اثرگذار است و اگر اخلاق در فضای حقیقی و واقعی جاری و ساری نباشد در فضای مجازی هم جاری نخواهد بود
دکتر محمدمهدی فرقانی رئیس پژوهشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی، سخنران بعدی نشست با اشاره به این موضوع که فاصله ها و الگوها در سنجش و ارزیابی افراد در نسل جدید نسبت به نسل گذشته متفاوت شده است، ادامه داد شاید نیاز باشد ابزار سنجش خود را تغییر و یا تلقی و نگرش خود را عوض کنیم. تصور من این است که اخلاق درفضای مجازی با اخلاق در فضای واقعی ارتباط و نزدیکی دارد. اگر ما امروزه افسوس می خوریم که چرا فرهنگ وتمدن متعالی در فضای شبکه های اجتماعی جریان ندارد شاید به این دلیل است که تاریخ مصرف ارزش ها ونگرش ها برای نسل جوان گذشته است. به نظر می رسد سجایا و ارزش های اخلاقی در جامعه بشدت دچار انحطاط و اضمحلال شده است که بازتاب آن را نه در فضای اجتماعی و برخوردهای رودر رو، بلکه در فضای راحت تر و بی خطری چون تولید گفتمان در شبکه های اجتماعی می توان دید. وی ضمن این توضیح که مردم در اثر عدم ابراز و بازتولیدگفتارها وگفتمان‌های خود در ارتباطات روزمره با پنهان کردن هویتشان وکم کردن خطرهای ارتباط روابط، از ابزارهای ارتباطی دیگری مانند شبکه های اجتماعی استفاده می‌کنند، ادامه داد آنچه در شبکه های اجتماعی اتفاق افتاده است به زندگی روزمره ما بسیار نزدیک است. در این فضا شاهد بازتولید پیوسته، مداوم و نسبتا انبوه پیام های اخلاقی در فضای مجازی هستیم که برخی آموزنده و حامل دغدغه های اخلاقی و برخی مخرب هستند وچون در فضای غیر رسمی بازتولید می شود، تاثیر عمیق‌تری بر مخاطب خواهند گذاشت. دکتر فرقانی ضمن آسیب شناسی وضعیت موجود در محتوای شبکه‌های اجتماعی به نگرانی‌هایی در خصوص تولید پیام های مبتذل و غیر اخلاقی و شرم آور که هیچگونه همخوانی و سنخیت با پیشینه فرهنگی ندارد، اشاره کرد وگفت کارنامه امروز فرهنگی ما چندان قابل دفاع نیست و به دلیل انس و الفت گرفتن با فرهنگ مدرن، هویتی در افراد شکل دهی شده است که نه نمادها و مظاهر فرهنگ مدرن را نشان می دهد و نه بر اصالتهای فرهنگی تاریخی تمدنی تکیه دارد. در حالی که ظرفیت شبکه های اجتماعی می تواند فرصت های بی بدیل تاریخی را پیش روی جوامعی با قدمت تمدنی وفرهنگی تاریخی چون ایران قرار داده تا بتوانند محتوای تمدنی تاریخی خود را عرضه کنند و از حاشیه به متن منتقل شوند. وی اولین، کلیدی‌ترین و مهم ترین راهکار را اخلاقی‌تر شدن سیاست دانست ودر این زمینه به راهبردهای کلیدی در بدنه فرهنگی و اجتماعی جامعه اشاره کرد.
جواد افتاده؛ فعال حوزه مجازی، سخنران سوم نشست نیز با ارائه گزارشی محتوایی از ادبیات کاربران از مسائل اجتماعی اخیر و ارائه آمار رشد اینترنت در سالهای اخیر اظهار داشت وقتی نهاد مدنی در جامعه کم رنگ باشد یا وجود نداشته باشد، شبکه اجتماعی نقش آن را ایفا می‌کند، یعنی به نوعی مسئولیت آنرا به عهده گرفته و هدایت می‌کند. تلگرام و وایبر و امثال آن ابزارهای تن به تن و شخصی هستند و جزو شبکه اجتماعی محسوب نمی شود و تغییر کارکردهای آن توسط خود افراد اتفاق افتاده است، بنابراین وجود قوانینی در شبکه‌های اجتماعی وتخصصی کردن محتوای هر یک از آنها می تواند یکی از راهکارهای کم رنگ کردن مباحث غیر اخلاقی در شبکه های اجتماعی باشد. نظارت خانوادگی در شبکه های اجتماعی، کمپین های اجتماعی و تولید محتوای غنی و مفید به همراه استراتژی و بازاریابی محتوا از جمله راهکارهای پیشنهادی آقای افتاده بود.
در پایان نشست، سخنرانان ضمن نگاه اجمالی و تحلیلی بر مجموعه سخنان ارائه شده به جمع بندی نهایی و ارائه راهبردها و پیشنهادات اجرایی در این زمینه پرداختند.